Biểu cảm và cảm nghĩ có giống nhau không

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.Morbi adipiscing gravdio, sit amet suscipit risus ultrices eu.Fusce viverra neque at purus laoreet consequa.Vivamus vulputate posuere nisl quis consequat.

Create an account

1. Khái niệm văn biểu cảm

• Văn biểu cảm là văn bản viết ra nhằm biểu đạt tư tưởng, tình cảm, cảm xúc, sự đánh giá của con người đối với thế giới xung quanh và khêu gợi lòng đồng cảm nơi người đọc bằng cách sử dụng các phương tiện ngôn ngữ và hình ảnh thực tế.
• Văn biểu cảm còn được gọi là văn trữ tình, bao gồm các thể loại văn học như thơ trữ tình, ca dao trữ tình, tùy bút…
  

    Câu ca dao "Thân em như chẽn lúa đòng đòng/ Phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai" đã thể hiện cảm xúc hạnh phúc của tác giả, một người đang cảm thấy mình như chẽn lúa đòng đòng được phơi mình tự do dưới ánh nắng ban mai ấm áp.

2. Đặc điểm của văn biểu cảm

• Tình cảm trong văn biểu cảm thường là những tình cảm đẹp, thấm nhuần tư tưởng nhân văn (yêu con người, yêu thiên nhiên, yêu Tổ quốc, ghét những cái tầm thường, độc ác…).
• Mỗi bài văn biểu cảm tập trung biểu đạt một tình cảm chủ yếu.
• Để biểu đạt tình cảm ấy, người viết có thể chọn một hình ảnh có ý nghĩa ẩn dụ, tượng trưng (là một đồ vật, loài cây hay một hiện tượng nào đó) để gửi gắm tình cảm, tư tưởng hoặc biểu đạt bằng cách thổ lộ trực tiếp những nỗi niềm, cảm xúc trong lòng.
• Bài văn biểu cảm thường có bố cục ba phần như mọi bài văn khác.
• Tình cảm phải rõ ràng, trong sáng, chân thực thì bài văn biểu cảm mới có giá trị.

  Đoạn văn dưới đây thể hiện tình cảm cô đơn, cầu mong sự giúp đỡ và thông cảm. Tình cảm của nhân vật được biểu hiện một cách trực tiếp: "Mẹ ơi! Con khổ quá mẹ ơi! Sao mẹ đi lâu thế? Mãi không về! Người ta đánh con vì con dám cướp lại đồ chơi của con mà con người ta giằng lấy. Người ta lại còn chửi con, chửi cả mẹ nữa! Mẹ xa con, mẹ có biết không?".

("Những ngày thơ ấu", Nguyên Hồng)

          - Biểu cảm trực tiếp là phương thức (cách thức) trữ tình bộc lộ những cảm xúc, ý nghĩa thầm kín bằng những từ ngữ trực tiếp gợi ra tình cảm ấy, bằng những lời hỏi, lời than như ôi, hỡi ôi,...

  Đoạn văn của Ét-mô-đô đơ A-mi-xi sau đây: "Ôi! Cô giáo rất tốt của em, không, chẳng bao giờ, chẳng bao giờ em lại quên cô được! Sau này, khi em đã lớn, em vẫn sẽ nhớ đến cô, và em sẽ tìm gặp cô giữa một đám học trò nhỏ. Mỗi bận đi ngang qua một trường học và nghe tiếng một cô giáo giảng bài, em sẽ tưởng chừng như nghe tiếng nói của cô".

Người xưng "em" đang bày tỏ cảm xúc của mình đối với cô giáo qua những lời ngợi ca, hứa hẹn trong tình huống tưởng tượng.

          - Biểu cảm gián tiếp là cách biểu hiện tình cảm, cảm xúc thường thông qua miêu tả một phong cảnh, kể một câu chuyện hay gợi ra một suy nghĩ, liên tưởng nào đó mà không gọi thẳng cảm xúc ấy ra. Cách thể hiện này thường thấy trong thơ và trong văn xuôi.

   Đoạn văn dưới đây miêu tả về hoa hải đường nhưng là gián tiếp bày tỏ cảm xúc của người viết về vẻ đẹp của hoa hải đường.

"Từ cổng vào, lần nào tôi cũng phải dừng lại ngắm những cây hải đường trong mùa hoa của nó, hay cây đứng đối nhau trước tấm bình phong cổ, rộ lên hàng trăm đóa ở đầu cành phơi phới như một lời chào hạnh phúc. Nhìn gần, hải đường có một màu đỏ thắm rất quý, hân hoan, say đắm. Tôi vốn không thích cái lối văn hoa của các nhà nho cứ muốn tôn xưng hoa hải đường bằng hình cảnh của những người đẹp vương giả. Sự thực ở nước ta hải đường đâu phải chỉ mọc nơi sân nhà quyền quý, nó sống khắp các vườn dân, cả đình chùa, nhà thờ họ. Dáng cây cũng vật, lá to thật khỏe, sống lâu nên cội cành thường sần lên những lớp rêu da rắn màu gỉ đồng, trông dân dã như cây chè đất đỏ. Hoa hải đường rạng rỡ, nồng nàn, nhưng không có vẻ gì là yểu điệu thục nữ, cánh hoa khum khum như muốn phong lại cái nụ cười má lúm đồng tiền. Bỗng nhớ năm xưa, lần đầu từ miền Nam ra Bắc lên thăm Đền Hùng, tôi đã ngẩn ngơ đứng ngắm hoa hải đường nở đỏ núi Nghĩa Lĩnh".

(Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, "Hoa trái quanh tôi")

CÁCH LÀM BÀI VĂN BIỂU CẢM

1. Xác định dạng đề văn biểu cảm

• Cấu trúc của đề văn biểu cảm thường ngắn gọn, rõ ràng, nêu ra đối tượng biểu cảm và tình cảm cần biểu hiện trong đề văn.

  Đề văn “Cảm nghĩ về dòng sông quê hương” có đối tượng biểu cảm là “dòng sông quê hương”; định hướng tình cảm là “cảm nghĩ”.

• Văn biểu cảm có thể được chia làm 3 dạng:

           - Dạng 1: Biểu cảm về con người.

           - Dạng 2: Biểu cảm về sự vật/sự việc

           - Dạng 3: Biểu cảm về một tác phẩm văn học.

2. Cách làm bài văn biểu cảm

• Các bước làm bài văn biểu cảm:
  

           - Tìm hiểu đề: Xác định đối tượng và nội dung biểu cảm.   

           - Tìm ý: Hình dung cụ thể đối tượng biểu cảm trong mọi trường hợp và cảm nghĩ của mình trong những trường hợp đó.

           - Lập dàn ý: Cụ thể hóa thành phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

           - Diễn đạt thành văn bản, vận dụng linh hoạt các phương pháp biểu cảm.

           - Đọc lại văn bản đã viết để sửa lỗi (nếu có).

• Muốn tìm ý cho bài văn biểu cảm thì phải hình dung cụ thể đối tượng biểu cảm trong mọi trường hợp và cảm xúc, tình cảm của mình trong các trường hợp đó.
  
• Tìm lời văn thích hợp, gợi cảm.
  

Trên đây là cách làm chung cho một bài văn biểu cảm bất kỳ. Để có những cách làm cụ thể của từng dạng bài văn biểu cảm, mời các em học sinh truy cập chuỗi video bài giảng Chuyên đề: Văn biểu cảm 7 của khóa học. 

CÁCH LẬP Ý CỦA BÀI VĂN BIỂU CẢM

Để tạo ý cho bài văn biểu cảm, khơi nguồn cho mạch cảm xúc nảy sinh; người viết có thể sử dụng cách lập ý:

• Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại: Là hình thức liên tưởng tới những kí ức trong quá khứ, gợi sống dậy những kỉ niệm để từ đó suy nghĩ về hiện tại. Đây cũng là hình thức lấy quá khứ soi cho hiện tại khiến cho cảm xúc của con người trở nên sâu lắng hơn. Cách biểu cảm này sẽ tạo nên mối liên hệ gắn kết rất nhuần nhuyễn và tự nhiên giữa quá khứ và hiện tại.
  

   Đoạn văn sau thể hiện cảm xúc của tác giả đối với con gà đất - một món đồ chơi dân gian thuở ấu thơ và mở rộng ra là cảm nghĩ đối với đồ chơi con trẻ.

"Trong các món đồ chơi, tôi say mê nhất là con gà đất: một chú trống đẹp mã, oai vệ, với chiếc kèn lá tơi cài vào ức để tạo ra tiếng gáy. Đến bây giờ, tôi vẫn còn cảm nhận được niềm vui kì diệu ấy tái sinh trong tâm hồn, khi nhớ lại buổi sáng sớm, tôi mang con gà ra đứng trước thềm, ấp nó giữa lòng bàn tay, dồn hơi đầy ngực, ngửa mặt lên trời và gập người dần dần lúc hạ giọng, giống y như dáng điệu con gà lúc gáy. Còn gì vui hơn với một đứa bé, khi nó được hóa thân thành con gà trống để dõng dạc cất lên điệu nhạc sớm mai: "ó... ò... o"! Bao giờ tôi cũng thử rất lâu để chọn được một con gà đất có giọng trầm; biết cách bụm hai bàn tay để điều khiển giọng gáy thật sinh động, giống như người nghệ sĩ thổi kèn đồng.

Bây giờ tôi hiểu ra, những đồ chơi trẻ con thời ấy rất hấp dẫn bởi chính tính mong manh của chúng. Chiếc trống lùng tung bị thủng trong chốc lát, con ve bị đứt dây, con gà đất rồi cũng vỡ trên tay đứa bé. Vâng, thử tưởng tượng một quả bong bóng không bao giờ vỡ, không thể bay mất, nó cứ còn mãi như một vật lì lợm... Ôi, nếu thế thì còn đâu là quả bong bóng bay? Đồ chơi trẻ con, đó là nỗi vui mừng khi có được trong tay, và còn là nỗi tiếc nuối khi bỗng dưng bị mất nó. Những con gà đất lần lượt vỡ dọc theo tuổi thơ mãi để lại trong tôi một nỗi gì sâu thẳm, giống như một linh hồn".

(Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, "Người ham chơi")

• Liên hệ hiện tại với tương lai: Là hình thức dùng trí tưởng tượng để liên tưởng tới tương lai, mượn hình ảnh tương lai để khơi gợi cảm xúc về đối tượng biểu cảm trong hiện tại. Cách biểu cảm này tạo nên mối liên hệ gắn kết rất tự nhiên và nhuần nhuyễn giữa hiện tại với tương lai.
  

   Đoạn văn sau lập ý bằng cách liên hệ hiện tại với tương lại, từ đó mà nảy ra cái ý ngày mai sắt thép, xi măng sẽ nhiều thêm, nhưng tre vẫn còn mãi. Và tre còn mãi như bóng mát trên đường, tre mang khúc nhạc, tre làm cổng chào, đu tre bay bổng, sáo diều tre bay cao.

"Các em, các em rồi đây lớn lên, sẽ quen dần với sắt, thép và xi măng cốt sắt.

Nhưng, nứa, tre sẽ còn mãi với các em, còn mãi với dân tộc Việt Nam, chia bùi sẻ ngọt của những ngày mai tương hát, còn mãi với chúng ta, vui hạnh phúc, hòa bình.

Ngày mai, trên đất nước này, sắt, théo có thể nhiều hơn tre, nứa. Nhưng, trên đường trường ta dấn bước, tre xanh vẫn là bóng mát. Tre vẫn mang khúc nhạc tâm tình. Tre sẽ càng tươi những cổng chào thắng lợi. Những chiếc đu tre vẫn dướn lên bay bổng. Tiếng sáo diều tre cao vút mãi.

Cây tre Việt Nam! Cây tre xanh, nhũn nhặn, ngay thẳng, thủy chung, can đảm. Cây tre mang những đức tính của người hiền là tượng trưng cao quý của dân tộc Việt Nam".

("Cây tre Việt Nam", Thép Mới)

• Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn, mong ước: Là hình thức liên tưởng phong phú, từ những hình ảnh thực đang hiện hữu để đặt ra các tình huống gửi gắm vào đó những suy nghĩ, cảm xúc về đối tượng biểu cảm cũng như những ước mơ, hi vọng. Cách biểu cảm này đòi hỏi người viết văn biểu cảm phải có trí tưởng tượng phong phú.
  

   Đoạn văn sau tác giả đã tưởng tượng, ở cực bắc, tác giả nghĩ về cực nam, ở trên núi ông nghĩ về vùng biển, nơi đầy chim ông nhớ về xứ cá, tôm. Tất cả đều thể hiện tình yêu đất nước và khát vọng thống nhất đất nước.

"Chao ôi, mùa thu biên giới, người và cảnh thật là hết chỗ trữ tình. Trên các triền núi láng giềng, nắng hanh như rây bột nghệ, và đá núi lượn chạy như xô bồ những con sóng đời đời không chịu tan. Nhìn sóng đá các triền núi bạn, thấy như biển cả đang vỗ bờ mà sao tự nhiên phim lại mất hẳn đi cái phần lồng tiếng. Ngồi trên núi cao mùa thu, nhìn ra sóng núi tứ bề, cứ thấy nhớ biển, nghĩ về bờ biển. Lũng Cú cao hơn mặt biển khoảng hai ngàn thước và nằm ở vĩ tuyến 23 độ lẻ 22 phút. Thẳng buông một quả dọi thả lên tấm bản đồ đất nước treo trên tường, cứ thẳng từ mũi núi này mà đổ xuôi xuống thấu vào vùng lầy phù sa đen chỗ vĩ tuyến 8 độ rưỡi gì đó, thì là đúng mũi Cà Mau đó rồi. Ở đây rừng của lâm nghiệp bảo vệ rừng ngày càng lấn núi, và trong chỗ tít tắp chân trời Cà Mau kia thì đất càng ngày càng lấn biển. Tổ quốc ta ngày càng xanh vui và ngày càng cao lớn mãi lên. Ở đây chim hoạ mi rất nhiều. Ở trong mũi biển xa xôi Cà Mau thì cá múa trong luồng rạch, lòng kênh. Anh Sáu tập kết ra Bắc bảo tôi rằng đi trên cát cho giỏi, cát không níu được chân mình lại thì đi vã bộ nửa ngày mới qua thấu xóm mũi biển. Và chỗ xóm Ông Trang tận cùng Cà Mau, có bà mẹ chiến sĩ lúc nào cũng đầy một sân tôm khô và bong bóng cá đường để dành cho bất cứ ngươì yêu nước nào. Ở trong ấy, cá thành ra một thứ chim bay ngược lên cành đước lòng kênh. Lòng kênh là một hành lang đước, chiếu thẳng ống nhòm ra thì thấy đầu đằng kia hành lang, cù lao Hòn Khoai nhấp nhô như một tinh thể nhỏ đang bơi bơi về đất liền quê mẹ. Châu cha, hôm nào đất nước yên hàn, tôi nghĩ rằng mình phải có những chuyến tàu bay trực thăng tốc hành đi thẳng từ mũi Cà Mau ra mũi Lũng Cú, cứ chiếu thẳng hướng Bắc mà đi, rồi đổ xuống cái vạt núi Lũng Cú đang bốc khói lam chiều này. Bà má Nam Bộ muốn trồng cây đước ở bờ Hồ Kiếm, xin má cứ đem trồng; nhưng tôi muốn người Cà Mau ra thăm chỗ xa cao nhất miền Bắc hãy đem tới Lũng Cú đây ít tôm ít cá, và một cái lồng ấp đã đượm cháy sẵn mấy hòn than đước".

(Theo Nguyễn Tuân, "Mõm Lũng Cú tột Bắc")

• Quan sát, suy ngẫm, thể hiện cảm xúc: Là hình thức liên tưởng dựa trên sự quan sát những hình ảnh đang hiện hữu trước mắt để có những suy ngẫm về đối tượng biểu cảm. Cách lập ý này thường tạo nên những cảm xúc chân thực, sâu lắng.
  

  Trong đoạn văn sau, nhà văn đã gợi tả bóng dáng, khuôn mặt người mẹ đã già với tất cả tấm lòng thương cảm và hối hận vì mình đã thờ ơ, vô tình.

"U tôi đã đi ngủ từ lâu. Nhưng tôi buông bút, nhìn ra bốn bên, chỗ nào cũng thấy bóng u. Cái bóng đen đủi, hoà lẫn với bóng tối, vẽ lên một khuôn mặt trăng trắng với đôi mắt nhỏ, lòng đen như nhuộm màu nâu đồng. Cái bóng mơ hồ yêu dấu ấy đứng bên cạnh lớp lớp những ngày tháng ngậm ngùi đói khổ, những năm này năm khác qua đi trong cơn thấp thỏm đợi chờ dài dặc mang ngấn nước mắt và tiếng thở dài. Người ta, nhiều lúc nhàn, quây quần bên cạnh người thân, nhưng không mấy khi lại tỉ mỉ vẩn vơ mà nhìn ngắm những người yêu mến của ta. Cho nên thỉnh thoảng tôi sực nhớ, tôi chợt nhìn u, tôi bỗng giật mình tôi ngờ ngợ như người ngồi trước mặt đây không phải là u tôi. Có đâu u tôi lại thế kia. Tóc đường ngôi của u tôi lốm đốm, rụng, chỉ còn lưa thưa. Lúc u tôi cười, nếp nhăn ở đuôi con mắt nheo lại, xếp lên nhau, đến khi hết cười cũng còn hằn những vết rạn khía quanh xuống hai bên gò má. Hàm răng trên của u tôi hểnh khuyết ba lỗ đã mấy năm nay. U tôi già đi từ bao giờ? U tôi đã già đi lúc nào? Tôi thực không hay".

(Theo Tô Hoài, "Cỏ dại")

Nhưng dù dùng cách gì thì tình cảm trong bài cũng phải chân thật và sự việc được nêu ra phải có trong kinh nghiệm. Được như thế bài văn mới làm cho người đọc tin và đồng cảm.

CÁC YẾU TỐ TỰ SỰ, MIÊU TẢ TRONG VĂN BIỂU CẢM

Muốn phát biểu suy nghĩ, cảm xúc đối với đời sống xung quanh, hãy dùng phương thức tự sự và miêu tả để gợi ra đối tượng biểu cảm và gửi gắm cảm xúc.

• Yếu tố tự sự có tác dụng gợi cảm rất lớn, nhất là khi kể các hành động cao cả, nghĩa khí, vị tha hoặc các hành vi thiếu đạo đức. Tuy nhiên, yếu tố tự sự trong truyện và trong văn biểu cảm không giống nhau. Trong truyện, yếu tố tự sự làm cho tình tiết gay cấn, hấp dẫn, gây đợi chờ; còn trong văn biểu cảm, cái quan trọng là ý nghĩa sâu xa của sự việc buộc người ta nhớ lâu và suy nghĩ, cảm xúc về nó.
• Yếu tố miêu tả có tác dụng khêu gợi sức cảm thụ và tưởng tượng. Miêu tả chân thật có sức gợi cảm lớn.

  Đoạn thơ sau sử dụng phương thức tự sự, miêu tả và hai câu cuối bày tỏ cảm xúc cam chịu số phận khổ cực.

"Giây lát, gió lặng, mây tối mực,

Trời thu mịt mịt đêm đen đặc.

Mền vãi lâu năm lạnh tựa sắt,

Con nằm xấu nết đạp lót nát

Đầu giường nhà dột chẳng chừa đâu

Dày hạt mưa, mưa, mưa chẳng dứt.

Từ trải cơn loạn ít ngủ nghê

Đêm dài ướt át sao cho trót?".