Chụp x quang bàng quang và niệu đạo là một thủ thuật X-quang chụp ảnh bàng quang và niệu đạo trong khi bàng quang đầy và trong khi đang đi tiểu. Một ống thông đường tiểu được đưa qua niệu đạo vào bàng quang. Một chất tương phản được đưa vào bàng quang thông qua ống thông, sau đó tia X được chụp bằng vật liệu tương phản trong bàng quang. Có thể chụp thêm tia X trong khi nước tiểu chảy ra khỏi bàng quang, trong trường hợp đó thủ thuật được gọi là chụp x quang bàng quang và niệu đạo khi đi tiểu [VCUG].
Nếu chụp X-quang trong khi chất tương phản được đưa vào niệu đạo, thủ thuật được gọi là chụp x quang bàng quang và niệu đạo ngược dòng vì chất cản quang chảy vào bàng quang ngược với hướng thông thường của dòng nước tiểu.
Chỉ định chụp x quang bàng quang và niệu đạo
Tìm nguyên nhân nhiễm trùng đường tiết niệu lặp đi lặp lại.
Tìm kiếm chấn thương bàng quang hoặc niệu đạo.
Tìm nguyên nhân của tiểu không tự chủ.
Kiểm tra các vấn đề cấu trúc của bàng quang và niệu đạo.
Tìm kiếm sự phì đại của tuyến tiền liệt hoặc hẹp niệu đạo ở nam giới.
Tìm hiểu xem nước tiểu có chảy sai cách, từ bàng quang trở lại thận [trào ngược].
Nhìn kỹ hơn vào những bất thường đầu tiên được tìm thấy bằng phương pháp nội soi bằng ống.
Chuẩn bị chụp x quang bàng quang và niệu đạo
Hãy cho bác sĩ biết nếu:
Đang hoặc có thể mang thai.
Có các triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu, chẳng hạn như đau hoặc rát khi đi tiểu.
Bị dị ứng với thuốc nhuộm iốt được sử dụng trong chất tương phản hoặc bất kỳ chất nào khác có chứa iốt. Cũng nói với bác sĩ nếu bị dị ứng với bất kỳ loại thuốc nào hoặc đã từng có phản ứng dị ứng nghiêm trọng [sốc phản vệ], chẳng hạn như sau khi bị ong chích hoặc ăn động vật có vỏ.
Trong 4 ngày qua, đã được kiểm tra bằng tia X với chất tương phản bari, chẳng hạn như thuốc xổ bari hoặc đã dùng một loại thuốc [như Pepto-Bismol] có chứa bismuth. Barium và bismuth có thể can thiệp vào kết quả chụp x quang bàng quang và niệu đạo.
Có dụng cụ tử cung [DCTC] tại chỗ.
Thủ thuật này thường được thực hiện ở trẻ em để xem liệu chúng có thể có dòng nước tiểu bất thường [trào ngược]. Chuẩn bị cho trẻ để kiểm tra và xét nghiệm cần thiết bằng cách giải thích chúng một cách đơn giản. Sử dụng các từ tích cực càng nhiều càng tốt. Làm như vậy sẽ giúp trẻ hiểu những gì mong đợi và có thể giúp giảm bớt nỗi sợ hãi.
Có thể được yêu cầu ký vào một mẫu đơn đồng ý cho biết hiểu các rủi ro của chụp x quang bàng quang và niệu đạo và đồng ý thực hiện.
Nói chuyện với bác sĩ về bất kỳ mối quan tâm nào về nhu cầu thủ thuật, rủi ro của nó, cách thực hiện hoặc kết quả có thể có ý nghĩa gì.
Thực hiện chụp x quang bàng quang và niệu đạo
chụp x quang bàng quang và niệu đạo được thực hiện bởi bác sĩ tiết niệu hoặc bác sĩ X quang. Bác sĩ có thể được hỗ trợ bởi một kỹ thuật viên X-quang. Thường sẽ không phải nhập viện.
Sẽ cần phải cởi bỏ tất cả hoặc hầu hết quần áo, và sẽ được cung cấp một miếng vải hoặc giấy để sử dụng trong quá trình thủ thuật. Sẽ được yêu cầu đi tiểu ngay trước khi thủ thuật bắt đầu.
Sẽ được yêu cầu nằm ngửa trên bàn chụp X-quang. Khu vực sinh dục sẽ được làm sạch và lau khô bằng khăn vô trùng. Đàn ông có thể được cung cấp một lá chắn chì che bộ phận sinh dục để bảo vệ khỏi bức xạ. Nhưng buồng trứng của phụ nữ không thể che chắn vì chặn tầm nhìn của bàng quang.
Một ống thông sẽ được đặt qua niệu đạo và vào bàng quang. Chất tương phản sau đó sẽ từ từ được tiêm qua ống thông cho đến khi bàng quang đầy.
X-quang sẽ được thực hiện khi đứng, ngồi và nằm. Ống thông được lấy ra và nhiều lầm chụp sẽ được thực hiện trong khi đi tiểu. Có thể được yêu cầu ngừng đi tiểu, thay đổi vị trí và bắt đầu đi tiểu lại. Nếu không thể đi tiểu ở một vị trí, có thể được yêu cầu thử nó từ một vị trí khác.
Chụp x quang bàng quang và niệu đạo thường mất 30 đến 45 phút.
Cảm thấy khi chụp x quang bàng quang và niệu đạo
Sẽ không cảm thấy khó chịu từ tia X. Bàn X-quang có thể cảm thấy cứng và căn phòng có thể mát. Có thể cảm thấy các vị trí cần giữ là không thoải mái hoặc đau đớn.
Sẽ cảm thấy muốn đi tiểu nhiều lần trong khi thủ thuật. Cũng có thể thấy hơi khó chịu khi đặt ống thông và đặt đúng vị trí. Sẽ có cảm giác đầy trong bàng quang và muốn đi tiểu khi tiêm chất cản quang. Có thể bị đau sau đó. Nếu vậy, ngâm trong bồn tắm nước ấm có thể giúp đỡ.
Có thể cảm thấy xấu hổ khi phải đi tiểu trước mặt người khác. Thủ thuật này là khá thường xuyên đối với nhân viên X-quang. Nếu thấy mình xấu hổ, hãy hít thở sâu, chậm và cố gắng thư giãn.
Có thể cảm thấy nóng rát khi đi tiểu.
Rủi ro của chụp x quang bàng quang và niệu đạo
Chụp x quang bàng quang và niệu đạo thường không gây ra vấn đề. Đôi khi thủ thuật này có thể dẫn đến nhiễm trùng đường tiết niệu. Nếu chất tương phản được tiêm gây áp lực quá nhiều, có một số nguy cơ tổn thương cho bàng quang hoặc niệu đạo.
Luôn có nguy cơ tổn thương nhỏ cho các tế bào hoặc mô từ bức xạ, bao gồm cả mức độ phóng xạ thấp được sử dụng cho thủ thuật này. Nhưng nguy cơ thiệt hại từ tia X thường rất thấp so với lợi ích của thủ thuật.
Một số người có thể có phản ứng dị ứng với chất tương phản.
Sau khi thủ thuật, có thể cần đi tiểu thường xuyên, nóng bên trong và sau khi đi tiểu trong một hoặc hai ngày. Uống nhiều nước để giúp giảm thiểu tình trạng bỏng rát và ngăn ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu.
Màu hồng nhạt của nước tiểu là phổ biến trong vài ngày sau khi chụp x quang bàng quang và niệu đạo. Nhưng hãy gọi bác sĩ ngay lập tức nếu:
Nước tiểu vẫn đỏ hoặc thấy cục máu đông sau khi đã đi tiểu nhiều lần.
Đã không thể đi tiểu 8 giờ sau khi thủ thuật.
Bị sốt, ớn lạnh, hoặc đau dữ dội ở sườn hoặc bụng. Đây có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng thận.
Có triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu [UTI]. Những triệu chứng này bao gồm:
Đau hoặc nóng rát khi đi tiểu.
Thèm đi tiểu thường xuyên, nhưng thường chỉ một lượng nhỏ nước tiểu.
Són hoặc rỉ nước tiểu.
Nước tiểu có màu đỏ hoặc hơi hồng, có mùi hôi hoặc có mây đục.
Đau hoặc cảm giác nặng nề ở bụng dưới.
Ý nghĩa lâm sàng giá trị kết quả
Chụp x quang bàng quang và niệu đạo là một thủ thuật X-quang bàng quang và niệu đạo trong khi đi tiểu. Một số kết quả có thể có sẵn ngay sau chụp x quang bàng quang và niệu đạo. Kết quả cuối cùng thường có sẵn trong vòng 1 đến 2 ngày.
Bình thường
Bàng quang xuất hiện bình thường.
Nước tiểu chảy bình thường từ bàng quang.
Bàng quang trống rỗng sau đi tiểu.
Các chất tương phản chảy đều ra khỏi bàng quang thông qua vách trơn niệu đạo.
Bất thường
Sỏi bàng quang, khối u, hẹp hoặc túi thừa niệu đạo hoặc bàng quang được nhìn thấy trong bàng quang.
Nếu thủ thuật được thực hiện do có thể gây tổn thương cho bàng quang, một vết rách được tìm thấy ở thành bàng quang hoặc niệu đạo.
Nước tiểu chảy ngược từ bàng quang vào niệu quản [trào ngược].
Chất tương phản rò rỉ từ bàng quang.
Bàng quang không rỗng hết.
Tuyến tiền liệt phì đại.
Yếu tố ảnh hưởng đến chụp x quang bàng quang và niệu đạo
Những lý do có thể không thể chụp x quang bàng quang và niệu đạo hoặc tại sao kết quả có thể không hữu ích bao gồm:
Sủ dụng barium [từ thuốc xổ bari trước đó], khí hoặc phân trong ruột.
Không thể đi tiểu theo lệnh.
Đau do có ống thông trong niệu đạo. Điều này cũng có thể gây ra vấn đề với dòng nước tiểu. Có thể bị co thắt cơ hoặc không thể thư giãn hoàn toàn các cơ kiểm soát bàng quang.
Chụp x quang bàng quang và niệu đạo thường không được thực hiện trong thai kỳ vì tia X có thể gây hại cho thai nhi.
Điều cần biết thêm
Các thủ thuật khác sử dụng tia X và chất cản quang để tìm kiếm các vấn đề ở thận, bàng quang và niệu đạo bao gồm:
Niệu đạo ngược dòng. Thủ thuật này đôi khi được sử dụng để kiểm tra các vấn đề với niệu đạo của một người đàn ông. Một lượng nhỏ chất cản quang được tiêm vào niệu đạo thông qua ống thông. X-quang sau đó được chụp. Thủ thuật này có thể giúp tìm vết rách, mô sẹo, hẹp tuyến tiền liệt, khối u hoặc dị tật niệu đạo.
Kiểm tra Whitaker. Cũng được gọi là kiểm tra áp lực / dòng chảy, thủ thuật này kết hợp tia X với các phép đo áp lực và lưu lượng ở thận và niệu quản. Nó được sử dụng để tìm ra nguyên nhân gây tắc nghẽn thận.
Chụp x quang tiết niệu với tiêm thuốc tĩnh mạch [IVP]. IVP thường được thực hiện để chẩn đoán một số bệnh về đường tiết niệu [như sỏi thận, khối u hoặc nhiễm trùng] và phát hiện các bất thường của đường tiết niệu có từ khi sinh ra [bẩm sinh]. Nó có thể cho thấy kích thước, hình dạng và vị trí của thận, bàng quang, niệu quản và niệu đạo, và nó có thể đánh giá hệ thống thu thập bên trong thận.
Chụp bàng quang chẩn đoán trào ngược bàng quang niệu quản là kỹ thuật bơm thuốc cản quang vào trong lòng bàng quang rồi chụp Xquang vùng tiểu khung ở các tư thế và các thì khác nhau.
CHỈ ĐỊNH
Nghi ngờ có trào ngược bàng quang - niệu quản…
CHỐNG CHỈ ĐỊNH
Chống chỉ định tuyệt đối: không có.
Chống chỉ định tương đối: viêm nhiễm nặng vùng bàng quang, niệu đạo, hẹp khít niệu đạo.
CHUẨN BỊ
Người thực hiện
01 bác sĩ, 01 điều dưỡng, 01 kỹ thuật viên khoa chẩn đoán hình ảnh.
Phương tiện, dụng cụ
Máy chụp X quang, nếu có máy tăng sáng truyền hình là tốt nhất.
Bông, cồn, dầu paraphin.
Dung dịch sát khuẩn: betadine [01 lọ].
Sonde tiểu, panh, kẹp: mỗi thứ 01 chiếc.
Nước muối sinh lý: 01 chai 500ml
Thuốc cản quang có iốt tan trong nước [Telebrix,..].
Găng vô trùng: 02 đôi.
Mũ, khẩu trang: 02 bộ.
Phim cỡ 13 x 18 cm hoặc 18 x 24cm: 06 tờ.
Người bệnh
Người bệnh nhịn đói khi làm thủ thuật.
Người bệnh được thụt tháo sạch trước.
Người bệnh đi tiểu hết trước khi chụp [hoặc dùng sonde tháo hết nước tiểu trong bàng quang người bệnh].
Giải thích người bệnh yên tâm trong quá trình chụp, hướng dẫn người bệnh bộc lộ vùng cần chụp.
Hồ sơ bệnh án
Mang theo đầy đủ.
CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH
Kiểm tra hồ sơ
Kiểm tra người bệnh.
Thực hiện kỹ thuật
Tư thế người bệnh: người bệnh nằm ngửa.
Chụp 01 phim hệ tiết niệu không chuẩn bị.
Đặt sonde tiểu cho người bệnh để tháo hết nước tiểu trong bàng quang ra rồi từ từ bơm dung dịch thuốc cản quang 20- 30% [pha thuốc cản quang iốt với nước muối sinh lý] đến khi đầy bàng quang [khoảng 300ml] hoặc đến khi người bệnh buồn tiểu.
Rút hoặc kẹp sonde, chụp bàng quang ở các tư thế khác nhau các thì không rặn đái [Phát hiện trào ngược bàng quang niệu quản chủ động, đánh giá thành bàng quang, túi thừa bàng quang…], rặn đái [phát hiện trào ngược bàng quang niệu quản thụ động], trong tiểu [phát hiện hẹp niệu đạo], sau tiểu [phát hiện lượng nước tiểu tồn dư], nghiêng trái, nghiêng phải tùy theo từng trường hợp.
ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ
Bình thường
Dung tích bàng quang 200-300 ml, thành bàng quang mềm mại, nhẵn, ranh giới rõ ràng trên xương mu.
Bệnh lý
Thể tích bàng quang quá nhỏ < 50 - 100ml.
Hình ảnh trào ngược thành bàng quang niệu quản.
BIẾN CHỨNG VÀ XỬ TRÍ
Nhiễm trùng ngược dòng: uống nhiều nước và dùng kháng sinh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Broghammer J and Wessells H. [2008] Acute management of bladder and urethral trauma. AUA Update Series, 27[24]: 222-224.
Scarpero HM, Koski M, Kaufman MR, et all [2009] Urodynamics best practices. AUA Update Series, 28[9]: 74-83.
Barbaric ZL. [1994] Principles of Genitourinary Radiology 2nd, New York: Thieme Medical.
Kuan JK, Porter J, Wessells H. [2006] Imaging for genitourinary trauma. AUA Update Series; 25 [4]: 26-27.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh