Cách sử dụng thuốc bôi ngoài da

Thuốc bôi ngoài da dùng trong các tổn thương da do nhiễm khuẩn, nhiễm nấm hoặc một số bệnh da cơ địa. Có rất nhiều loại thuốc ngoài da, vì vậy việc lựa chọn thuốc sao cho đúng bệnh, phù hợp với giai đoạn tiến triển và tránh được những tác dụng phụ của thuốc là hết sức quan trọng.

Thuốc chống nấm: Hiện nay, rất nhiều loại thuốc chống nấm bôi ngoài da có sẵn trên thị trường nhưng hiệu quả và cách sử dụng của chúng không hoàn toàn giống nhau. Nystatin và miconazole đặc biệt hiệu quả trong điều trị các trường hợp nhiễm nấm men [như Candida] nhưng không tác dụng đối với nấm sợi. Clotrimazole và ketoconazole có phổ tác dụng khá rộng so với 2 loại thuốc trên nhưng kém hơn so với các chế phẩm mới như terbinafine, ciclopirox olamine và butenafine. Các thuốc chống nấm bôi tại chỗ thường được sử dụng trong điều trị các trường hợp nhiễm nấm nông như lang ben, hắc lào, hăm kẽ, nấm móng, nấm da đầu... Cần lưu ý là trong các trường hợp nấm da đầu và nấm móng, các thuốc bôi tại chỗ thường không đủ tác dụng mà phải phối hợp thêm đường uống. Hiệu quả của các thuốc chống nấm bôi tại chỗ thường đạt được sau dùng thuốc ít nhất 2 tuần, trừ trường hợp lang ben và hắc lào có thể thu được hiệu quả sau vài ngày. Nấm kẽ và nấm bàn chân thường do độ ẩm tại chỗ quá cao, do đó, việc điều trị phải phối hợp giữa thuốc chống nấm với các biện pháp chống ẩm tại chỗ. Nếu có trợt loét do bội nhiễm vi khuẩn, cần phối hợp với kháng sinh. Bên cạnh các chỉ định trên, thuốc chống nấm bôi tại chỗ còn được chỉ định trong điều trị viêm da dầu. Mặc dù cơ chế của bệnh còn chưa được biết rõ nhưng việc dùng các thuốc chống nấm bôi như ketoconazole và ciclopirox olamine giúp giảm rõ rệt tình trạng viêm và đóng vảy.

Kháng sinh: Mặc dù có tới hàng trăm chế phẩm kháng sinh khác nhau đã được bào chế và đưa vào sử dụng, nhưng rất ít trong số này có thể dùng được ngoài da. Mỡ erythromycin và clindamycin thường được sử dụng trong điều trị trứng cá mủ và viêm nang lông, trong khi đó, các loại mỡ mupirocin, polymyxin, bacitracin và neomycin thường được dùng trong điều trị các nhiễm khuẩn ngoài da như chốc... Mỡ kháng sinh cũng có tác dụng tốt trong dự phòng nhiễm khuẩn các vết thương ngoài da. Viêm da tiếp xúc là tác dụng phụ thường gặp với các loại mỡ chứa polymyxin, bacitracin và neomycin, do đó nên tránh sử dụng các loại thuốc này nếu có thuốc thay thế thích hợp. Một số trường hợp dị ứng nặng như hội chứng Stevens- Johnson và Lyell do các loại kháng sinh bôi tại chỗ cũng đã được ghi nhận.

Corticoid: Các loại corticoid bôi tại chỗ bắt đầu được sử dụng trong thực tế từ năm 1960, chủ yếu trong điều trị các bệnh lý da do viêm như chàm cơ địa, viêm da dầu, viêm da tiếp xúc, tổ đỉa... Một số bệnh lý ngoài da khác như u lympho thể da, lupus ban đỏ, vảy nến, liken phẳng... cũng có đáp ứng tốt với các thuốc này. Tác dụng phụ nguy hiểm nhất của corticoid bôi tại chỗ là gây teo da. Biến chứng này thường xảy ra sớm với các loại corticoid tác dụng mạnh như clobetasol propionate, fluocinolone acetonide... nhưng cũng có thể gặp với các loại tác dụng yếu nếu sử dụng kéo dài và liên tục. Mặt, nếp gấp và các vùng da mỏng thường bị teo da nhanh nhất trong khi lòng bàn tay, bàn chân thường teo da chậm nhất. Trẻ em có nguy cơ teo da cao nhất, dùng phối hợp với corticoid toàn thân hoặc tiếp xúc nhiều với ánh nắng sau thoa thuốc cũng làm tăng nguy cơ teo da. Biểu hiện của teo da bao gồm các vết bầm tím, da trở nên bóng và có các khía. Các tác dụng khác thường gặp do corticoid bôi tại chỗ bao gồm rối loạn sắc tố da, rậm lông, nổi mụn trứng cá, làm chậm liền vết thương... Corticoid dùng kéo dài tại các vùng da quanh mắt còn có thể gây ra hoặc làm nặng bệnh đục thủy tinh thể và thiên đầu thống. Ngoài ra, các loại tác dụng mạnh nếu dùng kéo dài hoặc trên diện rộng cũng có thể gây ức chế tuyến thượng thận. Trong một số ít trường hợp, corticoid bôi tại chỗ còn có thể gây viêm da tiếp xúc, mặc dù các thuốc này có tác dụng chống dị ứng rất mạnh.

Tác dụng phụ của corticoid bôi phụ thuộc chủ yếu vào cường độ tác dụng và thời gian sử dụng của thuốc. Trong khi đó, tác dụng điều trị của các thuốc này tỷ lệ thuận với nguy cơ gây tác dụng phụ của thuốc. Các biệt dược khác nhau của cùng một hoạt chất với cùng một hàm lượng cũng có thể có hiệu quả điều trị và nguy cơ gây tác dụng phụ không giống nhau. Ngoài ra, việc tăng hàm lượng của một hoạt chất corticoid trong thuốc bôi không làm tăng đáng kể hiệu quả điều trị của thuốc, ví dụ, tác dụng chống viêm của mỡ triamcinolone 0,1%, không lớn hơn đáng kể so với mỡ triamcinolone 0,025%.

Một số điều cần lưu ý trong việc lựa chọn corticoid bôi: Do corticoid bôi tại chỗ có nhiều nguy cơ gây tác dụng phụ nên cần chẩn đoán xác định chính xác bệnh trước khi đưa ra quyết định sử dụng các thuốc này. Việc lựa chọn corticoid bôi cần cân đối giữa hiệu quả điều trị với nguy cơ tác dụng phụ. Điều trị các bệnh như liken phẳng, lupus ban đỏ ngoài da thường đòi hỏi các loại corticoid bôi tác dụng mạnh, do các bệnh lý này thường có tổn thương viêm ở các lớp sâu của da. Một số bệnh lý có tổn thương viêm da ở quá sâu như sarcoidosis thường không đáp ứng với corticoid bôi tại chỗ do tác dụng phụ của thuốc thường đến trước khi tác dụng chính xuất hiện. Các bệnh lý có tổn thương da ở nông trên bề mặt như vảy nến, chàm cơ địa thường đáp ứng tốt với các loại corticoid bôi tác dụng trung bình. Trong các trường hợp viêm da mạn tính ở bàn tay [như trong bệnh như vảy nến, chàm cơ địa], nên lựa chọn các loại corticoid bôi tác dụng mạnh và dùng trong một thời gian ngắn để hạn chế nguy cơ teo da lòng bàn tay. Nói chung, ở trẻ em nên lựa chọn các loại thuốc bôi có cường độ tác dụng yếu như hydrocortisone, clobetasone butyrate...

Nguồn: suckhoedoisong.vn

Thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid có hiệu quả trong điều trị nhiều tình trạng viêm da, bao gồm viêm da dị ứng, bệnh vẩy nến, tăng tiết bã nhờn và viêm da tiếp xúc. Mặc dù hiệu quả của thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid rất ấn tượng, điều quan trọng trong hướng dẫn sử dụng là phải biết rằng nhóm thuốc này có những tác dụng phụ đáng kể. Những hướng dẫn này sẽ người bệnh tận ưu việc sử dụng steroid tại chỗ đồng thời giảm thiểu nguy cơ tác dụng phụ.

Steroid là chất hóa học có trong tự nhiên, được sản xuất bởi cơ thể. Có các loại steroid khác nhau và loại thường được sử dụng nhất để điều trị các vấn đề về da được biết đến là corticoid. Corticoid điều trị các tình trạng trên da bằng cách ức chế viêm và giảm lượng collagen trong da.

Thuốc bôi ngoài da chứa corticoid được bào chế ở dạng kem, thuốc mỡ, nước thơm, mousses, dầu gội hay gel. Các chế phẩm này luôn sẵn có ở các cường độ hoặc hiệu lực tác động khác nhau: mạnh, trung bình và nhẹ. Bác sĩ sẽ quyết định độ mạnh nào là phù hợp cho tình trạng da của bạn, cũng như dựa vào tuổi, giải phẫu, cấu trúc và vị trí của vùng cơ thể đang được điều trị.

Thông thường, thuốc bôi ngoài da chứa corticoid được sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh viêm da và cũng có thể được sử dụng để điều trị các tình trạng lên mô sẹo quá mức.

Thuốc bôi ngoài da chứa corticoid được bào chế ở dạng kem, thuốc mỡ, nước thơm, mousses, dầu gội hay gel

Thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid giúp ngăn chặn tình trạng viêm da gây đỏ và ngứa hơn là

điều trị nguyên nhân gây viêm và do đó chúng thường không chữa khỏi tình trạng bệnh.

Nói một cách khác, phương pháp điều trị này chỉ có thể ứng dụng tạm thời đối với các tình trạng cấp tính. Tuy nhiên, nếu chỉ cần kiểm soát được, tình trạng có thể không kéo dài hay tái diễn.

Người bệnh nên sử dụng thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid theo hướng dẫn của bác sĩ. Khi kê toa, bác sĩ sẽ giải thích vị trí sử dụng thuốc ở đâu, như thế nào, số lần dùng trong ngày và trong thời gian bao lâu.

Thông thường, thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid được dùng một lần [hoặc đôi khi hai lần] một ngày. Điều quan trọng là không sử dụng với lượng quá mức hoặc kéo dài thời gian sử dụng quá mức. Lượng dùng thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid chỉ cần vừa đủ trên vùng da cần điều trị bằng cách tính theo đơn vị đầu ngón tay.

Đơn vị đầu ngón tay là một phương pháp để đo lường lượng kem hoặc thuốc mỡ chứa corticoid vừa bao phủ phần cuối của một ngón tay người lớn từ đầu đến nếp gấp của khớp ngón đầu tiên khi bóp từ một ống type chứa thuốc thông thường. Lượng thuốc này là vừa đủ để che một vùng da có kích thước bằng hai bàn tay với các ngón tay khép lại với nhau. Cách lấy thuốc theo đơn vị đầu ngón tay sẽ giúp đảm bảo người bệnh sử dụng đúng lượng thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid nói riêng, các thuốc bôi ngoài da nói chung, không phải quá nhiều và cũng không quá ít.

Đối với các khu vực da có lông, người bệnh cần bôi thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid theo hướng phát triển của lông để giảm thiểu sự tích tụ thuốc ở các gốc của lông. Nếu làm chiều ngược lại sẽ làm tăng nguy cơ gây viêm nang lông.

Bác sĩ đôi khi cũng cần kê đơn nhiều hơn một loại thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid với các hiệu lực khác nhau, để áp dụng cho các vùng cơ thể khác nhau. Trên một số nơi, ví dụ trên mặt, đặc biệt là mí mắt, bẹn và vùng da dưới cánh tay hoặc vú, vùng da nhạy cảm dễ bị tác dụng phụ của thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid hơn những vùng cơ thể khác.

Bác sĩ đôi khi cũng cần kê đơn nhiều hơn một loại thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid với các hiệu lực khác nhau, để áp dụng cho các vùng cơ thể khác nhau

Hầu hết những bệnh nhân được kê đơn thuốc corticosteroid bôi da tại chỗ cũng sẽ được bổ sung đồng thời một loại chất làm mềm hay kem dưỡng ẩm da. Theo đó, người bệnh có thể dùng cả hai phương pháp điều trị vào cùng một thời điểm trong ngày nhưng nên đợi hai mươi đến ba mươi phút giữa hai lần bôi kem để tránh làm loãng steroid tại chỗ và giảm hiệu quả của thuốc.

Khi được sử dụng đúng cách, thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid hiếm khi gây ra tác dụng phụ đáng kể.

Tuy nhiên, nếu nhóm thuốc này, đặc biệt là các chế phẩm có hoạt tính mạnh và siêu mạnh, được sử dụng kéo dài hay dùng lượng lớn có thể gây ra những thay đổi trên vùng da được điều trị, với các dấu hiệu da nhiễm corticoid, bao gồm mỏng da, hình thành các mảng bầm tím, vết rạn da, viêm nang lông và mụn nhọt, mất sắc tố da và mọc lông.

Cảm giác thiêu đốt hoặc châm chích khá phổ biến trong vài ngày đầu điều trị với thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid, tuy nhiên điều này thường hết sau vài ngày.

Nếu sử dụng đúng theo chỉ dẫn của bác sĩ, nguy cơ hấp thụ thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid vào cơ thể là cực kỳ thấp. Trong một số trường hợp có tình trạng viêm da mạn tính, thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid có thể được chỉ định sử dụng trong thời gian dài nếu người bệnh biết và tuân thủ đúng liều lượng dùng.

Mặt khác, thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid cũng rất an toàn để sử dụng trong thời kỳ mang thai và cho con bú.

Tuy nhiên, đôi khi người bệnh cũng có thể gặp tình trạng dị ứng với thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid hoặc với một trong các thành phần khác của thuốc bôi, khiến cho các biểu hiện trên da nặng nề hơn, gây viêm nhiều hơn.

Những điều nên làm hoặc cần tránh khi bôi corticosteroid tại chỗ

Nếu thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid được kê toa để điều trị một số bệnh viêm da như bệnh chàm hoặc bệnh vẩy nến, người bệnh cũng cần sử dụng thêm chất làm mềm da thường xuyên, nhằm tăng hiệu quả và giảm nhu cầu yêu dùng thuốc.

Cần chắc chắn không vượt quá thời gian bác sĩ khuyến nghị dùng thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid để tránh các tác dụng phụ.

Nếu thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid được kê toa để điều trị một số bệnh viêm da như bệnh chàm hoặc bệnh vẩy nến, người bệnh cũng cần sử dụng thêm chất làm mềm da thường xuyên

Thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid thường không được sử dụng cho các bệnh lý nhiễm trùng da như chốc lở, mụn rộp và nhiễm nấm trừ khi được kết hợp với một chất chống nhiễm trùng thích hợp, hoặc được tư vấn bởi bác sĩ.

Hơn nữa, thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid có thể làm trầm trọng thêm một số bệnh da không lây nhiễm như mụn trứng cá, bệnh trứng cá đỏ hoặc viêm da quanh miệng.

Tóm lại, corticoid tại chỗ có vai trò chính trong việc điều trị nhiều bệnh lý ngoài da. Chúng có tác dụng chống viêm, chống phân bào và ức chế miễn dịch thông qua nhiều cơ chế. Tuy nhiên, cần tuân thủ đúng hướng dẫn sử dụng của thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid để cải thiện tình trạng da, mang lại làn da khỏe mạnh và tránh gặp phải những tác dụng ngoại ý.

Nếu có nhu cầu tư vấn và thăm khám tại các Bệnh viện Vinmec thuộc hệ thống Y tế trên toàn quốc, Quý khách vui lòng đặt lịch trên website để được phục vụ.

Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 [phím 0 để gọi Vinmec] hoặc đăng ký lịch khám tại viện TẠI ĐÂY. Nếu có nhu cầu tư vấn sức khỏe từ xa cùng bác sĩ Vinmec, quý khách đặt lịch tư vấn TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn

XEM THÊM: