ĐỀ TÀI TÍNH TOÁN THIẾT KẾ HỆ THỐNG KHỞI ĐỘNG CHO ĐỘNG CƠ KHÔNG ĐỒNG BỘ BA PHA ROTO LỒNG SÓC VÀ MÔ PHỎNG TRÊN PHẦN MỀM PSIM Thông số động cơ cho trước như sau: P=120kw n=1490v/phút cosϕ=0.93 Mkđ/Mđm=1.1 Mmax/Mđm=2 Ikđ/Idm=6 J=1.6kg/m2 U1=220/380V 11 22Phần I GIỚI THIỆU CHUNGCHƯƠNG I : LỜI MỞ ĐẦU Do yêu cầu của công việc cũng như khả năng làm việc của mạch điện không đồng bộ nên cho đến nay nó được sử dụng rộng rãi nhất trong các ngành kinh tế quốc dân với công suất từ vài chục đến hàng nghìn kilôoat. Trong công nghiệp thường dùng máy điện không đồng bộ làm nguồn động lực cho máy cán thép loại vừa và nhỏ, động lực cho các máy công cụ ở các nhà máy công nghiệp nhẹ… Trong hầm mỏ dùng làm máy tời hay quạt gió. Trong nông nghiệp dùng làm máy bơm hay máy gia công sản phẩm. Trong đời sống hàng ngày máy điện không đồng bộ cũng dần chiếm một vị trí quan trọng :quạt gió, máy quay đĩa, động cơ trong tủ lạnh…. Bởi nó có những ưu điểm nổi bật hơn hẳn so với máy điện một chiều cũng như máy điện đồng bộ, đó là : Có kết cấu đơn giản, dễ chế tạo, làm việc chắc chắn, vận hành tin cậy. Chi phí vận hành và bảo trì sửa chữa thấp, hiệu suất cao, giá thành hạ. Máy điện không đồng bộ sử dụng trực tiếp lưới điện xoay chiều do đó không cần phải tốn kếm thêm chi phí cho các thiết bị biến đổi. Tuy nhiên, máy điện không đồng bộ chủ yếu được sử dụng ở chế độ động cơ, nên nó cũng có một số nhược điểm là dòng khởi động của động cơ không đồng bộ thường lớn [từ 4 đến 7 lần dòng định mức]. Dòng điện mở máy quá lớn không những làm cho bản thân máy bị nóng mà còn làm cho điện áp lưới giảm sút nhiều [hiện tượng sụt áp lưới điên], nhất là đối với lưới điện công suất nhỏ.33 Do đó vấn đề đặt ra là ta cần phải giảm được dòng điện mở máy của động cơ không đồng bộ , đặc biệt là với động cơ không đồng bộ rôto lồng sóc. Bởi vì việc tác động vào động cơ rôto lồng sóc khó khăn hơn so với động cơ không đồng bộ rôto dây quấn. Tuy nhiên, hiện nay với việc áp dụng những ứng dụng của điện tử thì công việc đó đã trở nên dễ dàng hơn. ChươngII Các phương pháp mở máy 2.1-Mở máy động cơ điện không đồng bộ:44 Khi bắt đầu mở máy thì roto đang đứng yên, hệ số trượt s=1 nên trị số dòng điện mở máy tính theo mạch điện thay thế bằng : 1k21 1 2 1 1 2UI[r C r ] [ C x ]=′ ′+ + +x Từ công thức trên ta thấy , dòng điện khởi động động cơ không đồng bộ phụ thuộc vào bản thân cấu tạo của động cơ và phụ thuộc nhiều vào điện áp lưới . Trên thực tế , do mạch từ tản bão hòa rất nhanh, điện kháng giảm xuống nên dòng điện mở máy còn lớn hơn so với trị số tính theo công thức trên,ở điện áp định mức .thường dòng mở máy bằng 4 đến 7 lần dòng định mức .Điều đó không những làm cho động cơ nhanh bị hỏng mà còn làm cho điện áp lưới mỗi khi khi khởi động giảm nhiều .Do đó nhất thiết ta phải làm giảm dòng điện mở máy . 2.2-Các phương pháp mở máy : Các yêu cầu mở máy cơ bản :- Phải có mômen mở máy đủ lớn để thích ứng với đặc tính cơ của tải .- Dòng điện mở máy càng nhỏ càng tốt .- Phương pháp mở máy và thiết bị cần dùng đơn giản , rẻ tiền , chắc chắn - Tổn hao công suất trong quá trình mở máy càng nhỏ càng tốt 2.2.1-Mở máy trực tiếp động cơ điện rôto lồng sóc : Đây là phương pháp đơn giản nhất, ta đóng trực tiếp động cơ điện vào lưới điện .Khi đó điện áp U1 đặt vào dây quấn stato bằng điện áp lưới [như hình vẽ].Do đó dòng điện mở máy lớn , nếu quán tính của tải lớn thời gian mở máy dài thì sẽ có thể làm cho máy sinh nhiệt và 55ảnh hưởng điện áp lưới. . u2.2.2-Hạ điện áp mở máy: Từ công thức của dòng điện mở máy ta thấy, nếu giảm điện áp đặt vào stato khi mở máy thì sẽ giảm được dòng điện mở máy. Nhưng hạ điện áp mở máy thì cũng sẽ làm cho mômen khởi động giảm xuống. 21 1 2k2 21 1 1 2 1 1 2m pU rM2 [[r +C r ] [x C x ] ]fπ′=′ ′+ + Do đó ta chỉ dùng phương pháp này cho những thiết bị mở máy cỡ nhỏ. 2.3-Các phương án: -Nối điện kháng trực tiếp vào mạch điện stato: Khi mở máy trong mạch điện stato đặt nối tiếp một điện kháng, sau khi mở máy song thì điện kháng này bị nối ngắn mạch.66 -Dùng biện pháp tự ngẫu: Ta sử dụng một máy biến áp tự ngẫu, bên cao áp nối với lưới điện, bên hạ áp nối với động cơ điện. Sau khi mở máy song thì biến áp tự ngẫu được ngắt ra khỏi mạch động lực[động cơ ] -Mở máy bằng phương pháp thay đổi nối Υ-∆: phương pháp này thích ứng với những máy khi làm việc bình thường ở chế độ đấu tam giác, khi mở máy ta đổi thành sao. -Dùng bộ điều áp xoay chiều ba pha dùng ba triac đấu song song với nhau.* Phân tích ưu nhược điểm của tưng phương pháp mở máy: + Cả bốn phương pháp trên đều có tác dụng hạ dòng mở máy nhưng trong qua trình hoạt động của động cơ khi dòng tăng đột ngột vì một lý do nào đó thì 4 phương pháp trên không đáp ứng được[không hạn chế được dòng đó] vì vậy ta dùng bộ điều áp xoay chiều 3 pha. Ưu điểm của bộ điều áo xoay chiều 3 pha khi điều chỉnh góc α thích hợp của các xung điều khiển đặt vào các thyristor là có thể hạ được điện áp đặt vào stasto và do đó có thể hạn chế được dòng qua động cơ. Và vẫn còn tham gia vào mạch trong quá trình hoạt động của động cơ . Tuy nhiên nhược điểm của phương pháp này là dòng điện và điện áp đều không sin. Nhưng do thời gian mở máy rất nhỏ [từ 1-3 giây] nên t vẫn có thể sử dụng được . Vì vậy ta quyết định chọn phương án dùng bộ điều áp xoay chiều 3 pha để làm bộ khởi động cho động cơ không đồng bộ 3 pha rôto lồng sóc. 2.4- Phương pháp dùng bộ điều áp xoay chiều 3 pha: Ta sử dụng 6 thyristor đấu song song ngược theo sơ đồ như hình vẽ. Khi ta cấp điện áp xoay chiều vào ba đầu A, B, C, do còn phụ thuộc vào góc mở van 77của các thyristor nên ta sẽ có 3 dạng điện áp đặt vào động cơ ứng với 3 vùng của góc mở van. Các điện áp này đều nhỏ hơn so với điện áp vào .T1AĐCCBT6T5T4T4T3T2 2.5- Phân tích hoạt động của bộ điều áp xoay chiều 3 pha: -Vì động cơ không động cơ không đồng bộ có thể coi như là một phụ tải gồm có điện áp trở và cuộn cảm nối tiếp nhau, trong đo: +Điện trở rôto biến thiên theo tốc độ quay. +Điện cảm phụ thuộc vào vị trí tương đối giữa dây quấn rôto và stato.88 + Góc pha giữa dòng điện và điện áp cũng biến thiên theo tốc đọ quay ω= ω[s]. -Do tính chất tự nhiên của mạch điện [có điện cảm]nên nếu trong khoảng v < ω mà đặt xung điều khiển vào các van bán dẫn thì các van này chỉ dẫn dòng ở thời điểm v= ω trở đi.Do đó điện áp động cơ không phụ thuộc vào góc mở .Nếu như vậy thì ta không điều chỉnh vào điện áp , vì vậy ta chỉ đặt xung điều khiển với góc mở > ω. -Khi v> ω thì tùy thuộc vào giá trị tức thời của các điện áp dây mà có lúc có 3 van ở 3 pha khác nhau dẫn dòng , hay 2 van ở 2 van khác nhau dẫn dòng: +Nếu có 3 van ở 3 pha khác nhau dẫn dòng.c'b' .a' cbaZcZbZaKhi đó dòng điện tải : dmUi= sin[ ]3Zω ϕ+ Uđm :biên độ điện áp dây Ω :Góc lệch pha giữa điện áp và dòng điện ở giai đoạn đang xét 99 +Nếu chỉ có 2 pha có van dẫn:c'b' .a' cbaZcZbZa Khi đó ta có dòng điện tải : dmUi= sin[ ]2Zω ϕ+Tùy thuộc vào góc điều khiển mà các giai đoạn có 3 van dẫn hoặc 2 van dẫn cũng thay đổi theo. *Khoảng dẫn của van ứng với α= 0 ÷ 600 : Trong phạm vi này sẽ có các giai đoạn 3 van và 2 van dẫn xen kẽ nhau như đồ thị dưới đây:1010tttttttUaT6T5T4T3T2T1cab• Khoảng van dẫn ứng với α = 60 ÷ 900 1111tttttttuT6T5T4T3T2T1 CHƯƠNG III : CÁC PHƯƠNG PHÁP BẢO VỆ VAN3.1 – Bảo vệ quá nhiệt cho van Khi làm việc với dòng điện có dòng chạy qua trên van có sụt áp, do đó có tổn hao công suất ∆P tổn hao này sinh ra nhiệt đốt nóng van bán dẫn. mặt khác van bán dẫn chỉ cho phép làm việc dưới nhiệt độ cho phép Tcp cho phép nào đó, nếu quá nhiệt độ cho phép thì các van bán dẫn dễ bị phá hủy. để van bán dẫn làm việc an toàn không bị chọc thủng vì nhiệt ta phải chọn và thiết kế hệ thống tản nhiệt hợp lí.Tính toán cánh tản nhiệt 1212 Tổn hao công suất trên một tiristor: ∆P = ∆U.Ilv =1,6.104,3 =166,88 WDiện tích bề mặt tản nhiệt: mmPSK .τ∆=Trong đó: ∆P – tổn hao công suất τ - độ chênh lệch so với môi trường. Chọn nhiệt đọ môi trường là : Tmt = 400C, Nhiệt độ làm việc cho phép của tiristor là Tcp = 1250C Chọn nhiệt độ trên cánh tản nhiệt Tlv = 800C τ = Tlv – Tmt = 80 - 40 = 400C km : hệ số tỏa nhiệt bằng đối lưu và bức xạ. chọn km = 8 [w/m2 0C]Vậy ta có diện tích của mỗi cánh tản nhiệt: m4166,9S 521510 8.40−= =[cm2]Chọn loại cánh tản nhiệt có36 cánh kích thước mỗi cánh: a x b = 10 x 10 [cm x cm]Vậy tổng diện tích cánh tản nhiệt của cánh tản nhiệt: S = 26.5.10.10 = 13000[cm2]3.2 Bảo vệ quá dòng cho van Trong quá trình hoạt động và làm việc ta phải sửa chữa và bảo dưỡng mạch động lực cũng như mạch điều khiển do vậy trong mạch còn có thêm các thiết bị bảo vệ đóng ngắt như: aptomat, cầu chì, cầu dao. Như ta đã biết Iđc =208.6A Ta chọn aptomat có thông số và trị số như sau:Itt =kmm.Iđc = 6 . 208.6 =1251.6A[kmm = 5 ÷7] Ta lựa chọn mạng aptomat loại 4 cực 415V loại S với INđm=55 [KA], Iđm = 1600A do Clipson chế tạo1313 Ta có Itt của cầu chì là : mm dcttK .IIC= kmm = 5÷7 , C = 2.5 tt6.208,6I 500,64[A]2,5= =Ta chọn Icc = 1.1÷1.3 Itt =>Icc = 1,2 . 500.64 =600.768A Với Icc = 600.768A ta lựa chọn loại cầu chì có U=400V với Iđm =630A loại hạ áp do ABB chế tạo.Lựa chọn dao cách ly Ta có : Idc=208,6 [A] Ta có Itt > IđcTa lựa chọn loại cầu dao cách ly với U= 1000V với Iđm = 250A khối lượng của cầu dao là 6.9 kg do ABB sản xuất với kí hiệu là OESA 3.3 Bảo vệ quá áp Trong quá trình làm việc van phải chịu điện áp ngược tương đối lớn do vậy người ta phân ra làm 2 loại nguyên nhân gây quá áp: 1, Nguyên nhân nội tại: là do sự tích tụ điện tích trong các lớp bán dẫn. khi khóa van tisitor bằng điện áp ngược, các điện tích nói trên đổi ngược lại hành trình tạo ra dòng điện ngược trong thời gian rất ngắn.sự biến thiên nhanh chóng của dòng điện ngược gây nên suất điện động cảm ứng rất lớn trong các điện cảm, vốn luôn luôn có của đường dây nguồn dẫn tới tiristor. Vì vậy giữa anôt va catot của tiristor xuất hiện quá điện áp. Ta có đồ thị thể hiện quá trình biến thiên 1414của điện áp và dòng điện trênutti 2, nguyên nhân bên ngoài: những nguyên nhân này thường xảy ra ngẫu nhiên đôi khi đóng cắt không taỉ một biến áp trên đường dây, khi một cầu chì nhảy khi có sấm sét…1515Để bảo vệ quá áp do tích tụ điện tích khi chuyển mạch gây nên người ta dùng mạch RC đấu song song với tiristor như hình dưới: Rc Thông số của R,C phụ thuộc vào mức độ quá điện áp có thể xảy ra, tốc độ biến thiên của dòng điện chuyển mạch, điện cảm trên đường dây, dòng điện từ hóa máy biến áp. Việc tính toán thông số của mạch R,C rất phức tạp, đòi hỏi nhiều thời gian nên ta sử dụng phương pháp xác định thông số R,C bằng đồ thị giải tích, sử dụng đường cong đã có sẵn Do vậy quá trình tính toán các thông số R,C rất phức tạp vì vậy chúng ta áp dung phương pháp chọn giá trị R,C theo kinh nghiệm:Theo kinh nghiệm người ta chọn R = [5÷30]Ω,C = [0.25÷4] µFTheo tính toán dòng qua van bằng 208.6 A là lớn nên ta chọn giá trị R,C như sau R = 25Ω , C = 0.8 µF 1616Ta có mạch hoàn chỉnh: ĐCC1C1R1R1C2C2R2R2R2R1C2C1Do xung áp của lưới điện nên chúng ta phải mắc các tụ, điện trở song song với tải ỏ đầu vào nhằm lọc xung . khi xuất hiện xung điện áp trên đường dây nhờ có mạch này mà đỉnh xung gần như nằm lại hoàn toàn trên điện trở 1717đường dây. Do vậy trị số R2,C2 phụ thuộc nhiều vào tải. nhưng do quá trình tính toán rất phức tạp đồng thời theo kinh nghiệm R2 = [5 ÷20Ω ] C2 = 4 m F Vì dòng của động cơ tương đối lớn nên ta chọn C2 = 4 m F và R2 = 8 Ω PHẦN II : THIẾT KẾ MẠCH CHƯƠNG I : THIẾT KẾ MẠCH ĐỘNG LỰC 1.1 TÍNH TOÁN CHỌN VAN Dựa vào đồ thị dạng điện áp của bộ điều áp xoay chiều ba pha ta có thể tính toán dòng điện qua van, điện áp ngược qua van do thời gian mở máy của động cơ không được quá lớn : tkđ = 3s. 1818 Mặt khác dòng điện ở đây cũng tương đối đáng kể do vậy chúng ta không thể chọn điều khiển dòng triac do quá trình hoạt động triac phát nóng cao do dòng điện quá lớn. Do vậy chúng ta lựa chọn sơ đồ tiristor Ta có dòng điện động cơ : 3dmdcdmP120.10I 208,6A3U . cos 3.380.0,94.0,93η ϕ= = = Dòng điện chạy qua mỗi tiristor : dclvII 104,3[A]2= = Dòng điện làm việc của tiristor là 104.3 A là tương đối lớn, do đó tổn hao năng lượng trên tiristor cũng khá lớn vì vậy ta phải lựa chọn làm mát cho phù hợp để đảm bảo cho tiristor hoạt động bình thường và hết công suất. Từ các phương pháp làm mát ta lựa chọn phương pháp làm mát bằng cánh tản nhiệt có quạt gió cưỡng bức với tốc độ gió 12m/s với điều kiện làm mát này tiristor có thể làm việc với 50% dòng định mức. Dòng điện tiristor cần chọn là: TlvTdmI .100I 208,6[A]50= = Điện áp tiristor khi ở trạng thái khóa là: Tlv dU 2U 2.380 537[V]= = = Điện áp định mức của tiristor là: UTđm = kđtUTlv =1,8.537 =996[V]1919 Tiristor mắc vào lưới điện xoay chiều với tần số 50Hz nên thời gian chuyển mạch của tiristor không ảnh hưởng lớn đến việc chọn tiristor:T1AĐCCBT6T5T4T4T3T2 Từ các thông số trên ta lựa chọn loại tiristor 303RB100 có thông số sau: với các thông số :- Điện áp ngược cực đại của van:Un=1000 V - Dòng điện định mức của van : Iđm =300 A -Dòng điện đỉnh cực đại: Ipik= 8000 A2020- Điện áp của xung điều khiển :Uđk =3V - Sự sụt áp lớn nhất của tiristor ở trạng thái dẫnlà: ∆U =1.6 V- Dòng điện dò : Ir=30 mA- Dòng điện tự giữ:Ih=500 mA- Dòng điện xung điều khiển : Iđk = 0.15 A - Nhiệt độ làm việc cực đại cho phép : Tcp = 1250C- Tốc độ biến thiên điện áp : du/dt =200 V/µs - Tốc độ biến thiên dòng điện : di/dt =180 A/µs - Thời gian chuyển mạch : tcm =75 µs ChươngII CÁC ĐIỀU KIỆN ĐỂ THIẾT KẾ MẠCH ĐIỀU KHIỂN2.1-giới thiệu chung về mạch điều khiển toàn hệ thống1.Các yêu cầu chung đối với hệ thống điều khiển a-Đảm bảo phát xung với đủ các yêu cầu để mở van: -Đủ biên độ, UX -Đủ độ rộng ,tx -Sườn xung ngắn [tx=0.5÷1µs]2121 [ xung điều khiển thường có biện độ 2v đến 10v, độ rộng xung thường từ 20µs đến 200 µs] b-Đảm bảo tính đối xứng đối với các kênh điều khiển Trong sơ đồ điều khiển các thyristor ở đây thì độ lệch cho phép của các xung ở các kênh khác nhau phải ở trong một phạm vi cho phép với cùng một giá trị điện áp điều khiển c- Đảm bảo cách ly giữa mạch điều khiển và mạch động lực Đối với khâu biến áp xung thường được sử dụng như một khâu truyền khâu cuối cùng ở tầng khuếch đại xung, điện áp chụi đựng giữa sơ cấp và thứ cấp phải đạt 1500v ÷2000v khi sơ đồ làm việc với điện áp lưới 380v d- Đảm bảo đúng quy luật thay đổi về pha của các xung điều khiển Đây là yêu cầu để đảm bảo phạm vi điều chỉnh của góc điều khiển α Thông thường đối với sơ đồ biến đổi xung áp xoay chiều góc α phải thay đổi trong phạm vi 00 ÷2100 e- Có thể điều chỉnh được góc điều khiển α, không phạu thuộc vào sự thay đổi điện áp lưới . f- Không gây nhiễu với các hệ thống điện tử khác ở xung quanh . g-Có khả năng bảo vệ quá áp , quá dòng mất pha ….và báo hiệu khi có sự cố Đối với các yêu cầu cụ thể của sơ đồ bộ biến đổi xung áp xoay chiều 3 pha cho mạch điều khiển mở máy động cơ không đồng bộ roto lồng sóc thì có 2 yêu cầu chính mà mạch điều khiển phải thực hiện được là : 1-Khi mở máy thì dòng mở máy qua động cơ phải được hạn chế vì lúc này dòng mở máy tăng đột ngột với giá trị lớn làm hỏng động cơ 2222 2-Để hạn chế dòng mở máy thì ta dùng bộ biến đổi xung áp xoay chiều 3 pha để hạ điện áp đặt vào dây quấn stato động cơ và do đó dòng mở máy sẽ hạn chế .Vậy tại lúc mở máy ta thường điều chỉnh Uđk để cho điện áp stato bằng khoảnh 65%Uđm nên sau khi khởi động thì ta phải cho điện áp stato phải tăng trở lại . Sau khi khởi động thì Uđc phải tăng trở lại theo như đồ thị dưới đây và nhờ điều chỉnh Uđc thì ta sẽ điều chỉnh được thời gian khởi động tkđ=1s ÷ 3s 2323to65%Udm=Udc tkd=[1-3s]t0UdcU Để thực hiện điều này ta phải dùng một khâu sau:Khâu có tác dụng tạo ra tín hiệu Uđk để mở các van T. do vậy để thực hiện được diều này ta có sơ đồ Uđk như bên+E-ER1R2R3R4RXD1D2UdCC1BUdkDK2424 Mục đích : Khi khởi động thì sẽ có một giá trị nhất định là ta điều chỉnh điện áp điều khiển này để lúc khởi động động cơ sẽ có :Uđc = 65%Uđm để dòng qua động cơ được hạn chế . Sau đó công tắc star đóng vào mạch tích phân hoạt động Uđk sẽ làm một hàm tuyến tính của Ud có dạng như sau: UdkootU2525