Các nhà xã hội học nghiên cứu các mối quan hệ xã hội, văn hóa, lịch sử, và các thể chế cũng như sự giao thoa của chúng với cuộc sống hiện đại và xác định xem điều đó ảnh hưởng đến con người ngày nay như thế nào. Rút ra từ nghiên cứu và lý thuyết xã hội học, chúng ta có thể hiểu rõ hơn không chỉ về cách xã hội của chúng ta hoạt động mà còn thừa nhận những điểm rơi của nó, đưa ra các giải pháp và thực hiện thay đổi để làm cho nó tốt hơn cho chính chúng ta và các thế hệ tương lai. Trong bài viết này, Luận Văn 99 sẽ cùng bạn đọc tìm hiểu nhiều hơn về khái niệm xã hội học là gì? Xã hội học là ngành gì? Và giải đáp cho các bạn những thắc mắc xoay quanh khái niệm này nhé.
Xã hội học là gì?
Thuật ngữ xã hội học [Sociology] được bắt nguồn từ chữ La tinh “Societas”- xã hội và chữ Hy Lạp “Logos”- khoa học. Xã hội là khoa học nghiên cứu bản chất và quy luật của quá trình xã hội.
Xã hội học là một bộ môn khoa học xã hội nghiên cứu tính chỉnh thể của các quan hệ xã hội, nghiên cứu các quy luật phổ biến và đặc thù của các hình thái kinh tế xã hội, các cơ chế hoạt động, hình thức biểu hiện của các quy luật đó trong các hoạt động của cá nhân, nhóm hay tập đoàn xã hội,…
Theo Hiệp hội Xã hội học Hoa Kỳ [The American Sociological Association], Xã hội học là nghiên cứu về đời sống xã hội, sự thay đổi xã hội, nguyên nhân và hậu quả xã hội của hành vi con người. Các nhà xã hội học điều tra cấu trúc của các nhóm, tổ chức và xã hội cũng như cách mọi người tương tác trong những bối cảnh này. Nói cách khác, Mục tiêu chính của xã hội học với tư cách là một ngành khoa học là hiểu được hoạt động của xã hội loài người và giải thích hành vi xã hội. Vì tất cả các hành vi của con người đều mang tính xã hội, chính vì thế chủ đề của xã hội học rất đa dạng, bao gồm từ gia đình, giới tính, chủng tộc và các mối quan hệ dân tộc, già hóa, giáo dục, công việc, dân số và nhiều khía cạnh khác. Xã hội học cung cấp nhiều quan điểm khác biệt về thế giới, tạo ra những ý tưởng mới và phê phán cái cũ. Lĩnh vực này cũng cung cấp một loạt các kỹ thuật nghiên cứu có thể được áp dụng cho hầu hết mọi khía cạnh của đời sống xã hội: tội phạm đường phố và phạm pháp, giảm quy mô doanh nghiệp, cách mọi người thể hiện cảm xúc, cải cách phúc lợi hoặc giáo dục, cách gia đình khác biệt và phát triển, hoặc các vấn đề về hòa bình và chiến tranh. Bởi vì xã hội học giải quyết những vấn đề thách thức nhất của thời đại chúng ta, nó là một lĩnh vực mở rộng nhanh chóng mà tiềm năng ngày càng được khai thác bởi những người xây dựng chính sách và tạo ra các chương trình. Các nhà xã hội học hiểu bất bình đẳng xã hội, các kiểu hành vi, các lực đối với sự thay đổi và phản kháng của xã hội cũng như cách thức hoạt động của các hệ thống xã hội. Như những trang sau đây truyền đạt, xã hội học là một ngành học thú vị với việc mở rộng cơ hội cho nhiều con đường sự nghiệp.
Lịch sử phát triển của xã hội học
Auguste Comte. Thuật ngữ “xã hội học” bắt nguồn từ năm 1838 bởi một nhà triết học người pháp - Auguste Comte. Nó được đề cập trong tác phẩm Triết học tích cực của ông. Comte thường được coi là cha đẻ của xã hội học. Ông tin rằng khoa học xã hội học phải dựa trên sự quan sát và làm sáng tỏ một cách có hệ thống, cùng những nguyên tắc chi phối nghiên cứu khoa học tự nhiên. Mặc dù nó là một ngành học mới, nhưng nguồn gốc của xã hội học được đặt ra bởi Alma Ibn-e-Khaldoun [1332-1406], một sử gia Hồi giáo Hồi giáo ở Bắc Phi. Ông đặt tên khoa học mới này là “Imul-Imran” tức là nghiên cứu về con người và nói rằng không nhà sử học nào có thể viết lịch sử dân tộc cho đến khi ông nghiên cứu về đời sống xã hội của quần thể đó.
Herbert Spencer. Năm 1876, Herbert Spencer, một người Anh, đã phát triển một lý thuyết về “sự tiến hóa xã hội,” sau khi được chấp nhận và sau đó bị bác bỏ, bây giờ lại được chấp nhận ở dạng sửa đổi. Spencer đã áp dụng thuyết tiến hóa của Darwin vào xã hội loài người. Ông tin rằng tồn tại một quá trình tiến hóa dần dần của xã hội từ sơ khai đến công nghiệp. Trong các bài viết của mình, ông chỉ ra rằng đây là một quá trình tiến hóa tự nhiên mà con người không nên can thiệp.
Karl Marx. Karl Marx [1818-1883] cũng là một nhân vật quan trọng trong sự phát triển của xã hội học, Ông đề xuất rằng mọi xã hội đều được tạo thành từ hai giai cấp cơ bản đối lập nhau không ngừng là những người sở hữu hoặc kiểm soát tư liệu sản xuất sử dụng quyền lực này để bóc lột và đàn áp những người không làm. Hành vi xã hội của cá nhân được quyết định bởi vị trí của họ trong xã hội có giai cấp.
Lester Ward. Năm 1883, Lester Ward, người Mỹ, xuất bản cuốn “Dynamic Sociology”. Trong tác phẩm này, ông ủng hộ sự tiến bộ xã hội thông qua hành động xã hội do các nhà xã hội học hướng dẫn.
Emile durkheim. Năm 1895, xuất bản Rules of Sociological Method [Quy tắc về phương pháp xã hội học], phác thảo phương pháp luận được sử dụng trong nghiên cứu cổ điển của ông về việc tự tử ở các nhóm dân cư khác nhau. Durkheim được coi là nhà tiên phong trong sự phát triển của xã hội học. Ông tin chắc rằng các xã hội được gắn kết với nhau bởi những niềm tin và giá trị chung của các thành viên.
Max Weber [1864-1920] tin rằng các phương pháp được sử dụng trong khoa học tự nhiên không thể áp dụng cho các vấn đề được khám phá trong khoa học xã hội. Ông lập luận rằng bởi vì các nhà khoa học xã hội nghiên cứu thế giới xã hội trong đó họ phải có một mức độ hiểu biết chủ quan nhất định trong các cuộc điều tra của họ. Ông tin rằng trong công việc của mình, các nhà xã hội học phải được tự do coi trọng, không bao giờ cho phép những thành kiến cá nhân ảnh hưởng đến nghiên cứu hoặc kết luận của họ.
Ở nhiều trường đại học khác nhau, các khóa học về xã hội học đã được đưa vào giảng dạy vào những năm 1890. Năm 1895, tạp chí Xã hội học Hoa Kỳ bắt đầu xuất bản, và vào năm 1905 Hiệp hội Xã hội học Hoa Kỳ được thành lập. Hiện nay, hầu hết các nhà xã hội học đều là thành viên của Hiệp hội và tụ tập tại các cuộc họp hàng năm của hiệp hội để đề cập, thảo luận và tranh luận về các nghiên cứu mới trong lĩnh vực này.
Lịch sử phát triển của xã hội học
Các cách tiếp cận đối tượng nghiên cứu trong xã hội học
Có 3 cách chính để tiếp cận đối tượng nghiên cứu trong xã hội học như sau:
Cách thứ nhất: tiếp cận vĩ mô đối với đối tượng nghiên cứu được thực hiện ở chỗ, việc thực hiện thao tác nghiên cứu của nhà khoa học chủ yếu chỉ thiên về tìm hiểu những thuộc tính bản chất của các xã hội thông qua phân tích tính chất của những hệ thống xã hội cũng như cơ cấu xã hội và thiết chế xã hội.
Cách thứ hai: Tiếp cận vi mô với đối tượng được thực hiện khi hệ thống thao tác nghiên cứu của nhà khoa học chỉ thiên về tìm hiểu bản chất của con người xã hội thông qua phân tích tính chất của các hành động và tương tác xã hội mà họ phải thực hiện.
Cách thứ ba: Cách tiếp cận tổng hợp với đối tượng lại được thể hiện ở chỗ, nhà khoa học tiến hành hoạt động nghiên cứu để tìm hiểu bản chất, quy luật của các quá trình xã hội thông qua việc thực hiện các nhiệm vụ phân tích tính chất biểu hiện của cả xã hội lẫn hành động xã hội cùng tương tác xã hội của con người một cách phức tạp.
Quan hệ giữa xã hội học với các khoa học khác là gì?
- Với triết học: Quan hệ giữa xã hội học với triết học biểu hiện sự liên quan giữa một khoa học cụ thể với khoa học về thế giới quan. Trong mối quan hệ đó, triết học luôn giữ một vai trò quan trọng mà tri thức của nó tác động làm nền tảng khoa học cho thế giới quan, cơ sở phương pháp luật cho các quá trình thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu của tất cả các công trình xã hội học. Triết học và xã hội học tuy là hai khoa học độc lập nhưng lại có mối quan hệ biện chứng và sự liên quan mật thiết, hữu cơ với nhau
- Với sử học và tâm lý học: Xã hội học ra đời sau nên được tiếp thu và kế thừa rất nhiều thành tựu, tri thức của sử học và tâm lý học dùng để nghiên cứu bản chất và quy luật của các quá trình xã hội thông qua việc phân tích những biểu hiện của các mối quan hệ xã hội, tương tác giữa con người với nhau và với xã hội. Hệ thống tri thức của xã hội học có sự liên hệ hữu cơ, mối quan hệ chặt chẽ với lý luận tâm lý học và sử học.
- Với kinh tế học: Các nhà xã hội học có thể biết kế thừa, vận dụng, vay mượn được ở hệ thống lý luận của kinh tế học những khái niệm, phạm trù và những cơ sở lý luận thích hợp trong quá trình nghiên cứu đối tượng của mình.
- Với chính trị học: Mối quan hệ chặt chẽ giữa xã hội học với chính trị học được thể hiện trước hết qua chỗ cùng tiến hành vận dụng các lý thuyết, hệ thống khái niệm, phương pháp luận chung cho cả chính trị học và xã hội học và tiến trình giải quyết nhiệm vụ nghiên cứu.
Cơ cấu của xã hội học
Dựa vào mức độ trừu tượng và khái quát, có 3 cấp độ nhận thức chủ yếu gồm:
- Xã hội học trừu tượng: Lý thuyết là cấp độ nhận thức khái quát, trừu tượng và chung nhất của xã hội học mà hệ thống lý luận của nó được khái quát trên cơ sở phân tích mức độ biểu hiện tính quy luật cũng như bản chất của cả hệ thống xã hội nói chung. Nó nghiên cứu khách quan và khoa học những thuộc tính bản chất cũng như quy luật của hiện tượng, quá trình xã hội để phát hiện ra hệ thống tri thức mới nhằm xây dựng nên cơ sở lý luận, bộ máy khái niệm và phạm trù cần thiết cho xã hội học.
- Xã hội học cụ thể: Thực nghiệm được coi là mức độ nhận thức thấp hơn. Thông qua tiến trình thực thi những công trình nghiên cứu thực nghiệm mà hệ thống lý luận của xã hội học không những được gắn chặt với thực tiễn mà còn để thu thập thêm thông tin khoa học chân thực dùng để kiểm tra, chứng minh giả thuyết đồng thời còn góp phần vào quá trình khái quát hóa lý luận của xã hội ở các cấp độ khác nhau.
- Xã hội học ứng dụng: Là một bộ phận của xã hội học có nhiệm vụ vận dụng các nguyên lý chung của xã hội học vào tiến trình thực hiện nhiệm vụ phân tích, tìm hiểu và giải quyết các vấn đề thực tiễn nhằm tìm ra được bản chất và quy luật của các hiện tượng, sự kiện xảy ra trong đời sống xã hội.
- Căn cứ vào đối tượng nghiên cứu, có 3 cấp độ như sau:
- Xã hội học đại cương: Là cấp độ tri thức cơ sở trong hệ thống lý luận của xã hội học, là khoa học nghiên cứu về tính chất biểu hiện một cách khái quát, chung nhất của cái xã hội, các quy luật cơ bản của sự vận động và phát triển của xã hội cũng như tác động qua lại một cách tự nhiên, vốn có giữa các thành phần cơ bản của hệ thống xã hội nói chung với nhau.
- Xã hội học chuyên ngành: Đi sâu vào nghiên cứu để tìm hiểu bản chất, quy luật của những mối quan hệ xã hội cụ thể, những khía cạnh xã hội được biểu hiện thông qua hệ thống hành động, tương tác xã hội xác định và những lĩnh vực hoạt động- quan hệ cụ thể của đời sống xã hội.
Chức năng và nhiệm vụ của xã hội học là gì?
Chức năng của xã hội học bao gồm những gì?
Chức năng nhận thức: Đây là chức năng cơ bản của xã hội học, được thể hiện trước hết ở chỗ lý luận của xã hội học có tác dụng cung cấp cho mọi người những đơn vị thông tin khái quát về tri thức xã hội học, phản ánh bản chất của sự phát triển xã hội trên cơ sở thực hiện các hoạt động nghiên cứu để phát hiện ra bản chất cùng quy luật của chúng đồng thời khám phá ra nguồn gốc và cơ chế vận hành của các quá trình phát triển ấy.
Chức năng thực tiễn: Chức năng này bắt nguồn từ bản chất của hoạt động nhận thức khoa học mà trong đó, có yếu tố dự báo. Tức là khi dựa vào sự phân tích sâu sắc tính chất biểu hiện của các hiện tượng xã hội đang tồn tại thật cũng như những mặt và quá trình riêng lẻ của xã hội, nhà xã hội học phải biết thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ được triển vọng của sự vận động cùng phương hướng phát triển theo quy luật của cái xã hội trong tương lai.
Chức năng tư tưởng: Chức năng này xuất phát từ bản chất và vai trò quan trọng của hệ tư tưởng đối với cuộc sống, hành động và tương tác xã hội của mọi tổ chức cùng cá nhân con người trong hệ thống xã hội. Điều này thể hiện qua vai trò quyết định trong việc cung cấp tiền đề khoa học của hệ tư tưởng chủ đạo làm cơ sở lý luận cho việc hình thành nên nhân sinh quan xã hội đúng đắn cho mọi chủ đề ở tất cả các nhóm xã hội.
Nhiệm vụ của xã hội học
Xã hội học đảm nhận những nhiệm vụ cơ bản sau:
Nghiên cứu hình thái biểu hiện và cơ chế vận động của các quy luật xã hội: Nhiệm vụ hàng đầu của các nhà xã hội học là tiến hành nghiên cứu để tìm ra bản chất, quy luật của quá trình xã hội nhằm xây dựng và làm phát triển hệ thống các khái niệm, phạm trù, cơ sở lý luận khoa học sao cho phù hợp với tính đặc thù của xã hội học. Khi nghiên cứu những vấn đề của xã hội học, nhà khoa học cần biết cách tổ chức thực hiện các quá trình nghiên cứu cơ bản theo hệ thống về các vấn đề thực tiễn xã hội nhằm khám phá bản chất, quy luật của đối tượng và đáp ứng được toàn bộ những yêu cầu của sự nghiệp phát triển kinh tế- văn hóa- xã hội mà đất nước đang đặt ra.
Phục vụ thực tiễn tổ chức và quản lý xã hội: Đây là nhiệm vụ hết sức quan trọng của xã hội học, thông qua thực hiện những quá trình nghiên cứu thực nghiệm,các công trình xã hội học cung cấp cho kho tàng lý luận những cứ liệu khoa học để minh chứng cho các vấn đề lý luận, làm cơ sở khoa học cho việc khái quát hóa lý luận và kiểm nghiệm, chứng minh giả thuyết khoa học cũng như đóng góp vào việc phát hiện ra những bằng chứng và hướng đi, lối nghĩ, cách làm mới trong nghiên cứu nhằm kích thích khả năng tư duy sáng tạo cho chủ thể khi thực ra các hành động, tương tác xã hội.
Phát triển khoa học: Qua việc nghiên cứu lý luận,thực nghiệm và nghiên cứu ứng dụng, các công trình xã hội học có thể đóng góp được một phần quan trọng vào việc xây dựng nên hệ thống bộ máy khái niệm, phạm trù, lý thuyết cần thiết làm cơ sở khoa học cho quá trình phát triển hệ thống lý luận của xã hội học.
Trên đây, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu về xã hội học là gì, xã hội học là ngành gì lịch sử hình thành cũng như các vấn đề khác liên quan đến ngành xã hội học. Chúng tôi hy vọng rằng bài viết này đã giải đáp được những khúc mắc, câu hỏi mà bạn đang đi tìm lời giải đáp. Đừng quên chia sẻ đến mọi người nếu như bạn cũng cảm thấy bài viết này hữu ích nhé!