- Vua Lê Trung Tông [nhà tiền Lê] và vua Nguyễn Dục Đức [Nguyễn Phúc Ưng Chân], mỗi vị ở ngôi 3 ngày, không kịp đặt niên hiệu.Khi Lê Hoàn mất, các con chém giết lẫn nhau. Sau 8 tháng đánh nhau quyết liệt, Trung Tông lên ngôi, được 3 ngày thì bị em là Lê Long Đĩnh giết chết.
- Dục Đức lên ngôi theo di chiếu của Tự Đức. Hai phụ chính đại thần là Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết nại rằng Dục Đức muốn cải di chiếu nên đã sai Trần Tiễn Thành đọc bớt đi [đoạn nói mắt vua có tật, tính thì hiếu dâm ....], có tang vẫn dùng áo màu.... dâng sớ lên Hoàng thái hậu đặt vua khác. Vua bị phế khi vừa lên ngôi được 3 ngày [ 20, 21, 22.7.1883], bị giam và bỏ đói, rồi chết.
2. Lên ngôi muộn nhất: Vua Trần Nghệ Tông
Vua Trần Nghệ Tông, lên ngôi khi đã 49 tuổi, sau việc lật đổ con rể mình là Dương Nhật Lễ.Dương Nhật Lễ cũng là người duy nhất không mang họ Trần làm vua dưới triều Trần. Sau khi Trần Dụ Tông mất, Lễ được chính mẹ của Dụ Tông là bà Hiến Từ Tuyên Thánh hoàng thái hậu đưa lên ngôi. Có được ngôi báu, Lễ quay lại bức hại bà và quý tộc họ Trần, cốt giành quyền bính cho họ Dương, ở ngôi được hơn năm thì bị Trần Nghệ Tông giết.
Lên ngôi muộn còn có Lê Thái Tổ [Lê Lợi] lúc 43 tuổi và Tiền Ngô Vương [Ngô Quyền] lúc 40 tuổi. Đây là 2 vị vua đầu triều, lên ngôi cách nhau 500 năm và đều phải trải qua chinh chiến gian khổ giành độc lập, chủ quyền cho dân tộc ta.
Xem thêm: Thiên Ninh công chúa gạt bỏ lẽ thường giúp em trai Trần Dụ Tông chữa bệnh "chăn gối"
3. Lên ngôi sớm nhất: Vua Lê Nhân Tông
Vua Lê Nhân Tông, lên ngôi khi mới được 1 tuổi 6 tháng. Vua là con thứ 3 của Lê Thái Tông. Thái Tông mất sớm, lúc 19 tuổi, trong vụ án Lệ Chi Viên, 4 tháng sau thì Nhân Tông lên ngôi, quyền bính lúc này trong tay bà Tuyên Từ hoàng thái hậu. Nhân Tông ở ngôi được 17 năm thì bị anh là Lê Nghi Dân cùng đồ đảng nổi dậy giết chết.
Các vua lên ngôi sớm còn có: Trần Thiếu Đế lúc 2 tuổi, Lý Cao Tông lúc 2 tuổi 2 tháng và Lý Anh Tông lúc 2 tuổi 6 tháng.
4. Nữ hoàng duy nhất: Lý Chiêu Hoàng
Vua Lý Chiêu Hoàng [Lý Phật Kim], lên ngôi tháng 10 năm 1224. Vua là con thứ của Lý Huệ Tông. Huệ Tông không có con trai phải truyền ngôi cho con gái rồi đi tu. Chiêu Hoàng ở ngôi được hơn 1 năm thì bị buộc nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh 8 tuổi, chấm dứt 215 năm trị vì của nhà Lý. Tuy vậy, nữ hoàng cũng đã có niên hiệu là Thiên Chương Hữu Đạo [1224-1225]. Năm bà 19 tuổi thì bị phế và giáng làm công chúa do không có con với Trần Cảnh, thay bà là chị ruột tên Thuận Thiên. Năm 40 tuổi, bà được đem gả cho Lê Tần, một danh tướng triều Trần, sinh được 2 con, thọ 60 tuổi.
5. Sống thọ nhất: Chúa Nguyễn Hoàng
Chúa Nguyễn Hoàng, thọ 88 tuổi. Ông là người đầu tiên khai sinh ra lịch sử nhà Nguyễn 9 chúa 13 vua, dân thường gọi là chúa Tiên. Sự nghiệp của chúa bắt đầu từ tháng 10 năm 1558 khi vào trấn thủ Thuận Hóa, hòng thoát khỏi tai mắt của họ Trịnh. Chúa có công mở rộng bờ cõi nước ta về phía Nam, biên cương trong thời chúa trị vì đến tận tỉnh Phú Yên ngày nay.
6. Thọ kém nhất: Vua Lê Gia Tông
Vua Lê Gia Tông, thọ 14 tuổi. Vua kế vị anh mình là Lê Huyền Tông lúc 10 tuổi, tôn mẹ nuôi là bà chính phi của chúa Trịnh Doanh làm Quốc Thái Mẫu, còn mẹ đẻ chỉ được tôn làm Chiêu Nghi. Vua ở ngôi được 4 năm, đặt 2 niên hiệu, mất năm 1675, không con nối dõi, ngôi báu thuộc về em là Lê Hy Tông.
Xếp vào hạng này còn có vua Kiến Phúc [Nguyễn Phúc Ưng Đăng] hưởng dương 15 tuổi, vua Lê Túc Tông hưởng dương 16 tuổi.
7. Có nhiều con nhất: Vua Minh Mạng
Vua Minh Mạng, 142 người con. Ngoài bà phi Hồ Thị Hoa [mẹ vua Thiệu Trị sau này], Minh Mạng còn có hàng trăm bà phi, tần khác nữa, trong đó 40 bà có con với vua, tổng cộng được 78 hoàng tử và 64 hoàng nữ. Không kể chuyện hậu cung, Minh Mạng là một ông vua văn võ kim toàn, đưa nước Việt ta trở thành một trong những nước hùng mạnh nhất Đông Nam Á thời bấy giờ. Vua ở ngôi 20 năm [1820- 1840], thọ 49 tuổi.
8. Đăng quang nhiều nhất: Vua Lê Thần Tông
Vua Lê Thần Tông, hai lần làm vua. Đăng quang lần thứ nhất vào năm 1619, ở ngôi 24 năm thì nhường ngôi cho con trưởng là Lê Chân Tông. Sau vì Chân Tông mất mà không có con nối dõi nên Thần Tông phải đăng quang lần nữa vào năm 1649, hai lần ở ngôi tổng cộng 37 năm, đặt 6 niên hiệu. Khi mất, vua truyền ngôi cho con thứ là Lê Huyền Tông.
9. Hai vua cùng ở một ngôi: Nam Tấn Vương [Ngô Xương Văn] và Thiên Sách Vương [Ngô Xương Ngập]
Nam Tấn Vương [Ngô Xương Văn] và Thiên Sách Vương [Ngô Xương Ngập], là 2 con của Ngô Quyền, lên ngôi năm 951. Ban đầu, 2 anh em cùng trông coi việc triều chính. Sau, anh là Sách Vương chuyên quyền lấn át, ở ngôi được 3 năm thì mất vì bệnh; em được 14 năm thì tử trận, đất nước rơi vào loạn 12 sứ quân.
10. Triều đại truyền ngôi được lâu nhất: Nhà Hậu Lê
Nhà Hậu Lê. Xét về danh nghĩa, họ Lê truyền ngôi được 360 năm [1428- 1788], qua 27 đời vua, chia làm 2 thời kỳ: thời Lê sơ gồm 11 vua đầu, đây là thời kỳ cường thịnh; thời Lê trung hưng gồm 16 vua sau, quyền lực dần bị lấy mất, chỉ còn danh nghĩa tượng trưng.
Xem thêm: Quy chế triều phục bá quan thời Lê Trung Hưng 1725 - 1789
11. Có tên tuổi rực rỡ nhất trong thời kỳ trị nước an dân: Vua Lê Thánh Tông
Vua Lê Thánh Tông. Vua là con thứ tư của Lê Thái Tông và mẹ là Ngô Thị Ngọc Dao, sinh năm 1442, lên ngôi năm 1460 sau khi anh là Lê Nghi Dân bị giết, ở ngôi 37 năm, đặt 2 niên hiệu là Quang Thuận và Hồng Đức, thọ 55 tuổi. Lê Thánh Tông có tư chất thông minh lại chăm học tập, biết nhiều lại giỏi thực hành. Dưới triều Thánh Tông về mọi phương diện, nước ta tiến đến một trình độ cao từ trước chưa bao giờ đạt tới, thanh thế nước ta bấy giờ lừng lẫy.
12. Để lại dấu ấn xấu xa nhất, bị lên án về tội phản quốc: Vua Lê Chiêu Thống
Vua Lê Chiêu Thống. Tháng 10.1788, vua cùng hoàng thái hậu rước 30 vạn quân Thanh về giày xéo non sông. Chiêu Thống chỉ là niên hiệu, còn miếu hiệu phải là Lê Mẫn Đế, các sử gia thể theo ký ức không tốt đẹp của nhân dân về vị vua này nên vẫn gọi là Lê Chiêu Thống. Đây là vị vua cuối cùng của triều Lê 360 năm, sau sống lưu vong ở Trung Quốc và mất bên đó, năm 28 tuổi.
13. Gần với thời đại chúng ta nhất, đại diện cuối cùng của chế độ phong kiến Việt Nam: Vua Bảo Đại
Vua Bảo Đại [Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy]. Vua sinh ngày 22.10.1913, con của Khải Định, lên ngôi ngày 5.1.1926, đăng quang xong lại tiếp tục sang Pháp học. Tháng 9.1932, Bảo Đại về nước, sửa sang triều chính.
Cách mạng tháng 8 thành công ở Huế, ngày 18 tháng 7 năm Ất Dậu, Bảo Đại thứ 20, tức ngày 30.8.1945, vua Bảo Đại trên lầu Ngọ Môn trao ấn kiếm cho đại diện của Cách mạng, lá cờ vàng quẻ ly kéo xuống, cờ đỏ sao vàng phấp phới trên cột cờ Phú Văn Lâu, thể hiện sự cáo chung của nền quân chủ.
14. Cai trị lãnh thổ rộng nhất: Minh Mạng
Minh Mạng [1820- 1840] cai trị lãnh thổ rộng nhất, vì thời đó, triều đình nhà Nguyễn còn cai trị 1 phần đất phía đông của nước Lào [Sầm Nưa, Xavannakhet, Kham Keut, Mương Lam, Sam Teu...] lại bỏ việc "bảo hộ" Campuchia đổi thành Trấn Tây thành, nhập vào lãnh thổ Đại Nam.
15. Vua duy nhất có nhiều vợ mà không có dù chỉ 1 đứa con: Nguyễn Phúc Hồng Nhậm
Nguyễn Phúc Hồng Nhậm [1829- 1883], làm vua hiệu Tự Đức, có hơn ba trăm vợ [trong đó hạ cố lấy cả 1 bà đã từng có chồng, có con với chồng trước] và cũng dùng thuốc quý “Nhất dạ, lục giao, sinh ngũ tử” [1 đêm, 6 lần gặp vợ, sinh 5 con] như ông nội của Tự Đức là Minh Mạng đã từng có đến 142 người con, nhưng cuối cùng Tự Đức vẫn là ông vua duy nhất có rất nhiều vợ mà không có 1 người con ruột nào cả.
16. Cứng rắn và tàn bạo nhất: Trịnh Sâm
Trịnh Sâm [1738- 1782] nổi tiếng là vị chúa cứng rắn, bạo liệt nhất. Em trai là Lệ định cướp ngôi, Sâm giết luôn; sau đó tống giam thái tử Lê Duy Vĩ cho đến chết. Sâm đích thân cầm quân đánh chiếm được đất Thuận Quảng của chúa Nguyễn, rồi tự phong lên làm Thượng sư Thượng phụ Duệ Đoan Văn công Vũ đức Tĩnh Vương.
17. Nhát gan nhất: Chúa Trịnh Bồng
Chúa Trịnh Bồng [1740-1787], kiêu binh đưa lên làm chúa, Bồng nhiều lần chạy trốn khỏi phủ chúa, sau gọt đầu đi tu lưu động ở Lạng Sơn – Cao Bằng; hết nạn kiêu binh, các quan tìm thấy, Bồng tự phủ định không phải là con cháu họ Trịnh; sau lộ tung tích thì vẫn 1 mực chối từ về làm chúa, tiếp đó lại trốn biệt vào rừng sâu, cho đến khi chết mất tăm mất tích.
18. Vua đầu tiên lấy vợ nước ngoài: Lê Duy Kỳ
Lê Duy Kỳ [1607- 1662], là ông vua đầu tiên lấy vợ người nước ngoài [Hà Lan], tượng bà vợ Tây này hiện vẫn còn trong ngôi điện ở đường vào thành phố Thanh Hóa, mặc dù trước đó đã có 5 vợ thuộc 5 dân tộc khác nhau.
19. Vị vua thể hiện hiếu thảo nhất: Tự Đức
Là vị vua hiếu đạo bậc nhất trong 13 vị hoàng đế triều Nguyễn. Mẫu hậu là bà Từ Dũ được vua săn sóc, tôn kính, vâng lời hết mực. Bà truyền bảo điều gì đáng lưu tâm, vua liền ghi ngay vào sách tùy thân mà nghiền ngẫm, gọi là "Từ huấn lục" [sách chép lời mẹ dạy]. Trải qua suốt 36 năm chấp chính ngai vàng,
Tự Đức bao giờ cũng dành ngày chẵn vào cung vấn an sức khỏe mẹ, ngày lẻ thì lo việc triều nghi, chẳng vì ngồi trên chỗ vạn năng quyền thế mà lơ là phận làm con. Không những thế, có gì lo âu, vua liền thỉnh ý để được nghe lời dạy bảo. Chính vì thế, bà đã từng đề nghị giảm thuế má cho dân vào những khi gặp thiên tai, mất mùa, đói kém, nhà vua đều làm theo ý mẹ.
Có lần, ngày mai là đến kỳ giỗ kỵ tiên đế Thiệu Trị, thế mà hôm ấy nhà vua ham săn bắn, gặp nước lụt chảy mạnh bất ngờ, quan quân chưa dám dong thuyền hồi cung, phải mắc kẹt chốn ngoại thành rừng Thuận Trực. Bà Từ Dũ sai quan Nguyễn Tri Phương đi rước, khi vào cung, vua biết lỗi, dâng roi, nằm xuống chờ quở phạt. Bà giận, quay mặt chẳng nói, sau mới tha cho hình phạt, chỉ trách dạy bằng lời mà thôi. Xem thế, đủ biết vua Tự Đức thờ mẹ rất chí hiếu.
20. Triều đại có nhiều vua nhất bị giết chết khi đang trên ngôi: Nhà Lê
Nhà Lê có đến 9 vua bị giết trên ngôi: Lê Bang Cơ [hiệu Nhân Tông] bị giết năm 1459 lúc 18 tuổi; Lê Nghi Dân giết em trai để cướp ngôi vua, được 1 năm, khi 21 tuổi bị giết năm 1460; Lê Tuấn làm vua [hiệu Uy Mục] được 5 năm, khi 21 tuổi bị giết năm 1509; Lê Oánh giết Uy Mục lên làm vua [hiệu Tương Dực] được 6 năm, bị giết năm 1516 ở tuổi 23; Lê Y [tức Huệ] ở ngôi 6 năm [hiệu Chiêu Tông] bị giết năm 1530 ở tuổi 24; Lê Xuân ở ngôi [hiệu Cung Hoàng] được 5 năm, bị giết năm 1527 ở tuổi 20; Lê Duy Bang làm vua [hiệu Anh Tông] được 17 năm, bị giết năm 1573 lúc 41 tuổi; Lê Duy Tân [hiệu Kính Tông] làm vua 20 năm, bị bức thắt cổ chết ngày 5/12/1619 lúc 31 tuổi; Lê Duy Phường [hoặc Đường] 20 tuổi được đặt lên ngôi, được 3 năm bị truất, năm 1735, bị buộc phải thắt cổ chết ở tuổi 27.
Nguyen Tai