Tại vòng đấu bảng chung kết EURO 2021, trận đấu giữa Đan Mạch và Phần Lan rạng sáng ngày 13/6/2021, cầu thủ Christian Eriksen của đội tuyển Đan Mạch bất ngờ đổ gục trên sân bóng ở phút 43 của hiệp 1, không có sự va chạm hay chấn thương nào. Trước đó cầu thủ này vẫn thi đấu hoàn toàn tích cực, không có biểu hiện suy yếu hay mệt mỏi. Anh đổ gục xuống sân, mất ý thức, ngay khi kiểm tra tình hình và phát hiện cầu thủ bị ngừng tim, toàn bộ đội bóng còn lại đã đứng che cho các nhân viên y tế sơ cứu ép tim ngay tại sân bóng.
Cầu thủ Christian Eriksen đang được nhân viên y tế cấp cứu sau khi bị ngã quỵ ở phút 43, hiệp 1.
Eriksen đã rất may mắn được sơ cứu kịp thời và sau vài phút cấp cứu ép tim ngoài lồng ngực, tim cầu thủ này đã đập trở lại và tình trạng hiện tại đã ổn định trong bệnh viện. Đến nay vẫn chưa tìm được nguyên nhân gây ngừng tim đột ngột, nhưng khả năng đột quỵ não của Eriksen có thể được loại trừ do ý thức, chức năng vận động và cảm giác hồi phục gần hoàn toàn ngay sau cấp cứu tại sân vận động, anh có thể gọi điện thoại cho người thân và bạn bè từ bệnh viện.
Đây không phải là lần đầu bóng đá thế giới cũng như các môn thể thao khác chứng kiến hiện tượng này. Chuyện gì đã xảy ra với Eriksen, tại sao những người trẻ và rất khỏe mạnh, được rèn luyện thường xuyên lại có thể bị ngừng tim đột ngột như vậy?
Nguyên nhân nào dẫn đến ngừng tim đột ngột?
Theo BS.Ngô Đức Hùng [Khoa cấp cứu Bệnh viện Bạch Mai], nguyên nhân gây ra tình trạng này chủ yếu là do rối loạn nhịp tim. Bình thường, quả tim đập được là do một nhóm các tế bào phát tín hiệu điện học theo chu kỳ, các tín hiệu này được dẫn truyền lan tỏa khắp các sợi cơ tim kích thích chúng co bóp tạo ra nhịp đập tống máu đi nuôi cơ thể. Vì một lý do nào đó quá trình này bị nhiễu loạn, hay gặp nhất ở người trẻ là các tình huống:
Căng thẳng về thể chất [khi hoạt động cường độ cao, nồng độ một số ion như kali, magie trong máu thấp, thiếu oxy…].
Bệnh tim thiếu máu cục bộ [thường gặp ở người lớn tuổi, người trẻ hay gặp khi có các mô sẹo hoặc dị dạng đường dẫn truyền].
Bệnh di truyền.
Thay đổi cấu trúc trong mô cơ tim.
Tất cả các nguyên nhân này thông thường rất khó phát hiện và hầu như không chẩn đoán trước được. Đến một lúc nào đó tình cờ hoặc có cơ hội khiến nó bọc lộ ra dẫn đến ngừng tim.
Như trường hợp cầu thủ Christian Eriksen, trước đó hoàn toàn khỏe mạnh, không có biểu hiện gì đặc biệt. Đến phút 43, là điểm giới hạn cần phải nghỉ ngơi ở hiệp 1 thì xảy ra tình huống này.
Còn theo TS. Đặng Việt Đức khoa Hồi sức tim mạch - Bệnh viện TWQĐ 108, những nguyên nhân gây rối loạn nhịp tim do bệnh lý tim mạch thực thể thường có triệu chứng kèm theo, người bệnh dễ dàng được chẩn đoán qua thăm khám tim mạch thường quy. Trong trường hợp Christian Eriksen, là một cầu thủ có giá trị chuyển nhượng rất cao, nên khả năng Eriksen có tình trạng bệnh lý rối loạn nhịp tim mà các kiểm tra y học thông thường chưa phát hiện được. Đây chính là những đặc điểm của rối loạn nhịp tim bẩm sinh [hoặc gọi là: hội chứng rối loạn nhịp tim tiên phát] mà hiểu biết của chuyên ngành tim mạch thế giới vẫn còn nhiều khoảng trống kiến thức.
Hình ảnh cơ tim bình thường và bệnh cơ tim phì đại.
Các hội chứng này liên quan đến rối loạn di truyền trong các gen chi phối hoạt động của các kênh ion điện học của tim, có tính chất di truyền gia đình. Điểm đặc biệt là các thăm khám về hình thái cấu trúc quả tim, thậm chí giải phẫu tử thi thì cấu trúc tim vẫn hoàn toàn bình thường. Việc phát hiện chủ yếu dựa vào hình ảnh ghi điện tim, nhưng các bất thường trên điện tim đôi khi lại không diễn ra liên tục nên người bệnh và chuyên gia y tế không xác định được. Điều đáng sợ nhất là các hoạt động điện học bẩm sinh của tim thường dẫn tới rối loạn nhịp tim rất nguy hiểm, thường là nhanh thất, rung thất làm tim không bơm được máu tới các tạng và dẫn tới bệnh nhân nhanh chóng tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.
Chính vì vậy đối với những người có yếu tố nguy cơ cao, như: Có người trong gia đình đột tử trẻ dưới 50 tuổi mà giải phẫu tử thi không tìm thấy nguyên nhân; tiền sử hay bị ngất không rõ nguyên nhân, liên quan đến gắng sức hoặc cả lúc ngủ nghỉ, nên được đi thăm khám đánh giá về bệnh lý tim mạch và theo dõi định kỳ, thậm chí làm các xét nghiệm chuyên sâu như xét nghiệm gen nếu có yếu tố nguy cơ cao để sớm phát hiện bệnh và có biện pháp điều trị phù hợp, tránh những biến cố đáng tiếc có thể xảy ra.
3/6 mắt xích quan trọng nhất trong chuỗi cấp cứu ngừng tuần hoàn cho Eriksen ngay tại sân vận động.
Cách xử trí tình huống ngừng tim
Cũng theo BS.Ngô Đức Hùng, biện pháp duy nhất để cấp cứu là dùng máy khử rung ngay lập tức. Tuy nhiên, khi ngoài cộng đồng gặp phải tình huống này thì động tác CPR - hồi sinh tim phổi cơ bản là quan trọng nhất. Các động tác ép tim tuần tự sẽ giúp quả tim đập một cách thụ động bơm máu lên não để chờ thời gian dùng máy khử rung [nếu có] hoặc hết cơn rối loạn nhịp, tim sẽ tái lập lại nhịp bình thường.
Trong trường hợp Christian Eriksen đã tự tái lập lại được nhịp tim và nhờ động tác CPR giúp cho não được duy trì sức chịu đựng nên anh đã tỉnh táo lại.
Cùng quan điểm này, TS. Đặng Việt Đức cho rằng: Ở nước ta việc trang bị các máy phá rung tự động [như trong trường hợp cấp cứu Eriksen] rất hạn chế. Việc biết cách sử dụng máy của người dân hầu như không thể, nên việc quan trọng nhất chính là ép tim ngoài lồng ngực và hỗ trợ hô hấp qua việc thổi ngạt.
Cách cấp cứu đột tử tim trong cộng đồng.
Theo đó, Khoa Hồi sức tim mạch - Bệnh viện TWQĐ 108, hướng dẫn cách cấp cứu đột tử tim trong cộng đồng như sau:
Ép tim cần thực hiện nhanh và mạnh với tần số từ 100-120 lần/phút. Độ lún của thành ngực khi ép là khoảng 5-6cm.
Vị trí là một nửa dưới của xương ức. Cứ sau mỗi 30 lần ép tim thì tiến hành thổi ngạt cho nạn nhân 2 lần, mỗi lần thổi ngạt kéo dài khoảng 1 giây sao cho có thể nhìn thấy lồng ngực nở lên khi thổi vào.
Kiên trì cấp cứu cho đến khi có người hỗ trợ hoặc đến khi nạn nhân có thể tự hồi phục. Tuy nhiên, dù nạn nhân có tự hồi phục thì cũng phải đưa ngay tới cơ sở y tế để tìm và giải quyết nguyên nhân hoặc biến chứng của việc ngừng tim.
Thu Hà
Ca sĩ nổi tiếng Michael Jackson đã qua đời vào ngày 25 Tháng Sáu 2009, sau khi được đưa đến cấp cứu tại một bệnh viện do ngưng tim đột ngột. Bài viết sau đây sẽ đề cập đến các nguyên nhân và triệu chứng của đột tử cùng các biện pháp xử trí cấp cứu ban đầu.
- Ngưng tim là mất đột ngột các chức năng của tim, khi tim bất ngờ ngừng đập. Khi tim ngừng đập, bệnh nhân sẽ mất tri giác và ngừng thở. Mạch không bắt được, huyết áp sẽ không đo được.
Trừ phi những nỗ lực hồi sức cấp cứu được bắt đầu ngay lập tức, tim ngừng đập sẽ dẫn đến tử vong trong vòng vài phút. Điều này thường được gọi là "cái chết đột ngột- đột tử" hoặc "cái chết do tim đột ngột [sudden cardiac death=SCD]."
- Rung thất [rung tâm thất] là nguyên nhân phổ biến nhất gây ngưng tim. Rung thất thường xảy ra khi dòng điện kích hoạt co cơ tim bình thường và đều đặn bị thay thế bởi các hoạt động điện hỗn loạn khiến tim ngưng đập, không còn khả năng bơm máu đến não và các bộ phận quan trọng khác của cơ thể. Tổn thương não vĩnh viễn và tử vong có thể xảy ra, trừ phi lưu lượng máu đến não được nhanh chóng phục hồi trong vòng năm phút.
- Cơn đau tim [nhồi máu cơ tim] là nguyên nhân phổ biến nhất gây rung thất.
Các nguyên nhân khác ít gặp gây ngưng tim bao gồm ngưng thở [mất chức năng thở], ngạt thở, chấn thương, điện giật, sét đánh, ngộ độc và [chết] đuối nước.
- Hồi sức tim-phổi sớm [cardiopulmonary resuscitation=CPR] và khử rung [dùng xung điện áp vào ngực để phục hồi nhịp tim bình thường=defibrillation] là biện pháp duy nhất để đảo ngược lại sự ngưng tim.
Những biện pháp cứu nguy phải được tiến hành trong vòng vài phút sau khi ngưng tim để có bất kỳ cơ hội thành công nào. Cứ mỗi phút qua đi mà không khử rung được, cơ hội sống còn cho người bệnh sẽ giảm từ 7% đến 10%. Ở những nơi mà dịch vụ y tế khẩn cấp có thể cung cấp việc khử rung trong vòng 5-7 phút, tỷ lệ sống còn cho ngưng tim theo các báo cáo đã lên đến 49%.
Hồi sức hiếm khi thành công nếu chỉ được tiến hành sau hơn mười phút kể từ thời điểm ngưng tim.
Trong khi bệnh mạch vành hoặc nhồi máu cơ tim có thể làm tăng nguy cơ ngưng tim ở một người, cơn đau tim lại không giống ngưng tim. Cơn đau tim [do nhồi máu cơ tim] xảy ra khi một phần của cơ tim bị hoại tử do thiếu lưu lượng máu và ôxy đến nuôi một khu vực cụ thể của tim.
- Các triệu chứng của nhồi máu cơ tim thường bao gồm khó chịu ở ngực hoặc phần thân trên và khó thở.
- Nhồi máu cơ tim có thể gây khởi phát rung thất đột ngột và ngưng tim.
- Bệnh nhân nhồi máu cơ tim có biến chứng rung thất sẽ bị mất tri giác.
Nhồi máu cơ tim: Cục máu đông gây tắc nghẽn động mạch vành dẫn đến hoại tử cơ tim
Ngưng tim rõ ràng là một cấp cứu y khoa nghiêm trọng. Tỷ lệ tử vong do ngưng tim có thể được giảm thiểu bằng cách thực hiện cấp cứu tim-phổi CPR ngay lập tức và nhanh chóng tiến hành khử rung. Ở các nước tiên tiến trên thế giới, nhiều nơi công cộng đã được trang bị các máy khử rung bên ngoài tự động [automated external defibrillator=AED] để những người ngoài ngành có thể thực hiện khử rung khẩn cấp tại hiện trường cho những trường hợp ngưng tim đột ngột.
BS. ĐỒNG NGỌC KHANH - BV Đa Khoa Hoàn Mỹ SàiGòn
Tham khảo: American Heart Association Cardiac Arrest Symptoms and Causes, Melissa Conrad Stoppler, MD, Dennis Lee, MD