Vi sinh vật phân bố khắp mọi nơi trong tự nhiên và trên cả cơ thể người và các loài động vật. Vi sinh vật bao gồm vi sinh vật có lợi và vi sinh vật có hại. Trong đó, chỉ có một số ít loài vi sinh vật gây bệnh cho con người.
Vi sinh vật là các sinh vật đơn bào hoặc đa bào, nhân sơ hoặc nhân thực, có kích thước rất nhỏ và thường chỉ quan sát được qua kính hiển vi. Vi sinh vật bao gồm cả vi khuẩn, virus, nấm, tảo và nguyên sinh động vật.
Đặc điểm của vi sinh vật là:
- Kích thước rất nhỏ bé, thường được đo bằng micromet;
- Hấp thu nhiều và chuyển hóa nhanh;
- Sinh trưởng nhanh và phát triển mạnh so với các sinh vật khác;
- Năng lực thích ứng mạnh, dễ phát sinh biến dị;
- Chủng loại nhiều: Số lượng và chủng loại vi sinh vật thay đổi theo thời gian. Có khoảng trên 100.000 loài vi sinh vật, bao gồm 69.000 loài nấm, 30.000 loài động vật nguyên sinh, 1.200 loài vi tảo, 2.500 loài vi khuẩn lam, 1.500 loài vi khuẩn, 1.200 loài virus và Rickettsia. Đặc biệt, do tính chất dễ phát sinh đột biến nên số lượng loài vi sinh vật được tìm thấy ngày càng tăng. Ví dụ như nấm: Trung bình mỗi năm bổ sung thêm khoảng 1.500 loài mới;
- Phân bố rộng: Vi sinh vật phân bố ở khắp mọi nơi trên trái đất, ngay cả ở những điều kiện khắc nghiệt nhất như miệng núi lửa, Nam cực, đáy đại dương,...
Có thể phân loại các nhóm vi sinh vật dựa trên lợi ích của chúng như sau:
- Vi sinh vật có lợi: Vi sinh vật có lợi có trong thực phẩm, đường ruột hoặc vi sinh vật có lợi cho cây trồng;
- Vi sinh vật có hại: Các loại vi sinh vật gây bệnh cho người, vật nuôi, cây trồng,...
Các môi trường sinh sống của vi sinh vật bao gồm: Môi trường nước, môi trường đất, môi trường trên mặt đất - không khí và môi trường sinh vật [người, động vật, thực vật].
Vi sinh vật có kích thước vô cùng nhỏ, phải sử dụng kính hiển vi để quan sát
Có một quần thể vi sinh vật gọi là vi hệ sống trên cơ thể người khỏe mạnh. Các loại vi sinh vật thường thấy trên cơ thể người có thể được phân chia thành: Vi sinh vật ký sinh có hại cho con người, vi sinh vật cộng sinh có lợi cho cả người và vi sinh vật, loại trung gian là vi sinh vật hội sinh. Dựa trên thời gian vi sinh vật cư trú trên cơ thể, có thể phân chia thành 2 nhóm sau:
- Nhóm có mặt thường xuyên: Tồn tại trên cơ thể người hằng năm hoặc vĩnh viễn;
- Nhóm có mặt tạm thời: Không thường xuyên tồn tại trên cơ thể người, thường chỉ thấy trong vài giờ, vài ngày hoặc vài tuần.
Vai trò của hệ vi sinh vật bình thường trên cơ thể người:
- Vi khuẩn tổng hợp và tiết ra một số enzyme cần thiết cho chúng, đồng thời giúp cơ thể tăng cường hấp thu chất dinh dưỡng. Cụ thể, vi khuẩn đường ruột [E.coli] sản xuất vitamin K, vitamin B12,...;
- Các vi sinh vật cư trú tại chỗ có khả năng ngăn cản sự xâm nhập của các loại vi khuẩn gây bệnh từ nơi khác tới;
- Vi sinh vật có khả năng kích thích sinh kháng thể phản ứng chéo.
Có khoảng trên 200 loài vi sinh vật tồn tại trên cơ thể người và chúng chủ yếu phân bố ở các bộ phận sau:
Vi sinh vật trên da
Da là bộ phận tiếp xúc trực tiếp với môi trường nên có nhiều loại vi sinh vật ký sinh trên da và chủ yếu là các vi sinh vật có mặt tạm thời. Các loại vi sinh vật này lấy thức ăn trên da từ các chất tiết của tuyến mồ hôi, tuyến bã nhờn. Chúng phân bố dày hơn ở những vùng da ẩm như da đầu, da mặt, kẽ ngón tay, ngón chân, nách. Tùy vị trí, số lượng vi khuẩn trên da có thể từ 102 - 103 vi sinh vật/cm2 da.
Trên da thường tồn tại các loại vi sinh vật sau: Cầu khuẩn gram dương [Peptostreptococcus, Micrococcus sp. và S.epidermidis] và trực khuẩn gram dương [Propionibacterium, Corynebacterium, Bacillus, Diphtheroid]. S. Epidermidis là căn nguyên gây bệnh ở những bệnh nhân nằm viện được đặt ống thông catheter.
Việc vệ sinh tắm rửa thường xuyên có thể làm giảm tới 90% vi sinh vật trên da. Tuy nhiên, sau vài giờ chúng sẽ nhanh chóng được bổ sung từ tuyến bã nhờn, tuyến mồ hôi, các vùng da lân cận và từ môi trường. Vì vậy, con người cần thường xuyên vệ sinh cơ thể để kiểm soát sự gia tăng của vi sinh vật trên da.
Vi sinh vật tồn tại ở trên da của con người
Vi sinh vật ở đường hô hấp
Ở đường hô hấp, sự phân bố của vi sinh vật như sau:
- Vi sinh vật ở mũi: S.epidermidis, Corynebacterium, S.aureus và Streptococcus;
- Vi sinh vật ở đường hô hấp trên: S.pneumoniae, Herpes, Streptococcus nhóm viridans, S.aureus, M.Catarrhalis, Adeno, Rhino;
- Vi sinh vật ở họng miệng: Chủ yếu là liên cầu khuẩn;
- Vi sinh vật ở đường hô hấp dưới [khí quản, phế quản, phế nang]: Bình thường không có vi khuẩn ở đường hô hấp dưới.
Vi sinh vật ở đường tiêu hoá
Ở đường tiêu hóa, vi sinh vật phân bố như sau:
- Vi sinh vật ở miệng: Với điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển [nhiệt độ, bã thức ăn, pH nước bọt kiềm nhẹ], có lượng lớn vi khuẩn trong miệng. Vi khuẩn ở miệng chủ yếu là liên cầu khuẩn [S.sanguinis, S.mitis, S.salivarius, S.Mutans.], các cầu khuẩn kị khí [Veillonella, Peptostreptococcus], tụ cầu [S.epidermidis], Lactobacillus, song cầu gram âm [Moraxella catarrhalis, Neisseria]. Các vi sinh vật ít gặp hơn ở miệng gồm S.aureus, Enterococcus, C.albicans;
- Vi sinh vật trong dạ dày: Hầu hết các loại vi sinh vật đều bị phá hủy ở dạ dày và pH axit ở dạ dày giữ cho lượng vi sinh vật ở mức tối thiểu là 103 vi sinh vật/gram thức ăn. Một số loại vi khuẩn có thể sống được trong dạ dày là vi khuẩn H.Pylori và vi khuẩn lao. Người có H.pylori có thể phát triển thành bệnh loét dạ dày - tá tràng;
- Vi sinh vật ở ruột: pH ở ruột >7, có tính kiềm. Có ít vi sinh vật ở ruột non vì ở đây có các enzyme ly giải. Khi đi dần xuống dưới, số lượng vi sinh vật tăng dần. Ở tá tràng có 103 vi khuẩn/ml dịch, ở đại tràng là 108 - 1011 vi sinh vật/gram phân. Các vi sinh vật chiếm 10 - 30% khối lượng phân. Các vi khuẩn thường tồn tại ở ruột non là Enterococcus, Lactobacillus, Candida albicans. Các vi khuẩn thường tồn tại ở đại tràng người bình thường là: vi khuẩn kỵ khí [Bacteroides, Lactobacillus, Clostridium, Peptococcus] và một số loại vi khuẩn ưa khí, kỵ khí tùy ngộ có số lượng thấp như: E.coli, Proteus, Klebsiella, Lactobacillus, Enterobacter, Enterococcus, B.cereus, Candida spp,... Các vi khuẩn ở ruột đóng vai trò quan trọng trong tổng hợp vitamin A, chuyển hóa sắc tố mật, axit mật, hấp thu các chất dinh dưỡng và chống lại sự xâm nhập của vi khuẩn gây bệnh.
Vi sinh vật ở đường tiết niệu
Bình thường, đường tiết niệu vô trùng và nước tiểu không có vi sinh vật. Đường tiết niệu ở phía ngoài cùng của niệu đạo có một số ít loài vi khuẩn như: E.coli, S.epidermidis, Enterococcus faecalis, alpha-hemolytic streptococci, Proteus. Chúng có thể có trong nước tiểu đầu với số lượng dưới 104 vi sinh vật/ml.
Vi sinh vật ở trong cơ quan sinh dục
- Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: Âm đạo có các loại vi khuẩn như Lactobacillus acidophilus, cầu khuẩn và trực khuẩn [E.coli];
- Ở phụ nữ tuổi dậy thì tới mãn kinh: Dưới tác động của estrogen trong máu, tế bào biểu mô âm đạo có nhiều glycogen. Lactobacillus có khả năng chuyển hóa glycogen thành axit lactic, khiến pH âm đạo có tính axit [pH 4 - 5], chống lại sự xâm nhập của các vi sinh vật gây bệnh và nấm. Trong trường hợp người phụ nữ sử dụng kháng sinh hoặc bước sang thời kỳ mãn kinh, Lactobacillus bị ức chế, nấm và nhiều loại vi khuẩn khác sẽ sinh trưởng mạnh và gây viêm. Các vi sinh vật thường tồn tại ở âm đạo gồm: Lactobacillus, Bacteroides, Peptostreptococcus, S.epidermidis, Enterococcus, G.vaginalis, ít gặp hơn là liên cầu nhóm B, vi khuẩn đường ruột và C.albicans.
Vi sinh vật luôn tồn tại trong cơ thể người, trong đó bao gồm cả vi sinh vật có lợi và vi sinh vật có hại. Mỗi người cần duy trì chế độ sinh hoạt lành mạnh, khoa học để kích thích lợi khuẩn tăng trưởng và kiểm soát, chống lại sự xâm nhập, phát triển của vi sinh vật gây hại.
Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 [phím 0 để gọi Vinmec] hoặc đăng ký lịch trực tuyến TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn!
XEM THÊM:
Vi sinh là khoa học chịu trách nhiệm nghiên cứu mọi thứ liên quan đến cái gọi là vi sinh vật, vi khuẩn hoặc các dạng sống vi mô.
Thuật ngữ vi sinh được hình thành từ các từ Hy Lạp mikro , có nghĩa là 'nhỏ' hoặc 'nhỏ', sinh học , có nghĩa là 'cuộc sống' và logo [nhà nghỉ] , có nghĩa là nghiên cứu 'hoặc' chuyên luận '.
Những loại sinh vật này chỉ có thể nhìn thấy qua kính hiển vi , vì vậy đây là một công cụ cơ bản trong nghiên cứu vi sinh.
Vi sinh vật là các đơn vị tế bào có thể là sinh vật nhân chuẩn hoặc sinh vật nhân sơ. Cho đến nay, chỉ có một phần nhỏ các vi sinh vật hiện có được biết đến, vì vậy vi sinh vật vẫn phải đối mặt với những thách thức quan trọng trong tương lai.
Các loại vi sinh
Vi sinh vật đã tạo ra các ngành hoặc lĩnh vực chuyên môn khác nhau, được định hướng cho các hiện tượng cụ thể. Hãy biết phân loại:
Vi khuẩn học
Đây là nhánh của vi sinh vật chịu trách nhiệm nghiên cứu vi khuẩn và cách chúng tương tác với thiên nhiên. Cụ thể, vi khuẩn học nghiên cứu các bệnh vi khuẩn và tính đến các khía cạnh như cơ chế truyền bệnh, miễn dịch, dự trữ, v.v.
Mycology
Đây là nhánh của vi sinh vật học liên quan đến việc nghiên cứu sự phát triển và đặc điểm của nấm.
Virus học
Virus học nghiên cứu hành vi của virus trong cơ thể, nhấn mạnh cấu trúc, đặc điểm, sự tiến hóa, phương thức lây nhiễm, sự cô lập và chiến đấu của chúng, cũng như việc sử dụng chúng có lợi cho sức khỏe.
Ký sinh trùng
Ký sinh trùng là một nhánh của vi sinh vật chịu trách nhiệm nghiên cứu và phân tích các đặc điểm và hành vi của ký sinh trùng, cũng như các bệnh do chúng gây ra.
Xem thêm:
Ứng dụng vi sinh
Là một khoa học, vi sinh học có nhiều ứng dụng trong các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống và nhờ có nó, tầm với của khoa học và công nghệ nói chung đã được nâng cao.
Ngoài vai trò hàng đầu trong việc xác định mầm bệnh gây bệnh ở người và động vật và do đó, trong việc phát triển các lựa chọn thay thế thuốc phù hợp, vi sinh cũng được áp dụng trong các lĩnh vực như sản xuất công nghiệp, công nghệ sinh học, trong sự phát triển của các nguồn năng lượng và hành chính công, trong số những người khác.
Trong mỗi lĩnh vực này, vi sinh học có các dòng nghiên cứu tổng hợp , trong đó chúng tôi có thể chỉ ra những điều sau đây:
- Vi sinh học tiến hóa: đó là nghiên cứu về cách vi sinh vật tiến hóa theo thời gian. Sinh lý học vi sinh vật: nghiên cứu chức năng sinh hóa của vi sinh vật. Vi sinh vật nông nghiệp: nghiên cứu các vi sinh vật được tìm thấy trong đất ảnh hưởng đến cây trồng, tùy thuộc vào tiềm năng kinh tế. Vi sinh vật công nghiệp: liên quan đến việc nghiên cứu vi sinh vật để khai thác trong sản xuất công nghiệp. Ví dụ, trong sản xuất thực phẩm lên men, xử lý sữa, nước và cống. Vi sinh y học: chịu trách nhiệm nghiên cứu các vi sinh vật dựa trên các bệnh của con người, phương thức lây truyền và các lựa chọn thay thế của chúng. Nó kết nối ngang ngược các ngành y học, dược phẩm, dịch tễ học và y tế công cộng. Vi sinh thực phẩm: liên quan đến nghiên cứu các vi sinh vật được vận chuyển qua thực phẩm và sự tương tác của chúng với sức khỏe của con người hoặc động vật. Phytopathology: nghiên cứu các vi sinh vật ảnh hưởng đến thực vật. Vi sinh vật môi trường: nghiên cứu các vi sinh vật có trong môi trường, nghĩa là trong môi trường tự nhiên của chúng. Sinh thái vi sinh vật: nghiên cứu sự tương tác của vi sinh vật dựa trên việc bảo tồn môi trường. Vi sinh vật thú y: nghiên cứu mối quan hệ của vi sinh vật với sức khỏe động vật.