[Last Updated On: 02/04/2022]
Sản xuất hàng hóa là gì? Điều kiện ra đời tồn tại và đặc trưng ưu thế của sản xuất hàng hóa.
1. Sản xuất hàng hóa là gì?
Trong lịch sử phát triển của nền sản xuất xã hội, có hai loại hình kinh tế là kinh tế tự nhiên và kinh tế hàng hóa.
Kinh tế tự nhiên là hình thức tổ chức kinh tế mà sản phẩm làm ra chỉ dùng để thỏa mãn các nhu cầu của người sản xuất trong nội bộ đơn vị kinh tế. Đó là kiểu sản xuất tự cấp, tự túc. Kinh tế hàng hóa là hình thức tổ chức kinh tế, trong đó diễn ra quá trình sản xuất và trao đổi hàng hóa.
Sản xuất hàng hóa là sản xuất ra sản phẩm để bán. Nói cách khác, sản xuất hàng hóa là kiểu tổ chức sản xuất trong đó sản phẩm làm ra không phải để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của chính người trực tiếp sản xuất mà là để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của người khác, thông qua việc trao đổi, mua bán.
– Các kiểu sản xuất hàng hóa trong lịch sử:
- Sản xuất hàng hóa giản đơn
- Sản xuất hàng hóa tư bản chủ nghĩa
- Sản xuất hàng hóa xã hội chủ nghĩa
2. Điều kiện ra đời và tồn tại của sản xuất hàng hóa
Sản xuất hàng hóa ra đời tồn tại dựa trên hai điều kiện:
Thứ nhất: Có sự phân công lao động xã hội. Phân công lao động xã hội là sự chuyên môn hóa sản xuất, phân chia lao động xã hội vào các ngành, các vùng, các lĩnh vực sản xuất khác nhau.
Phân công lao động xã hội làm cho việc trao đổi sản phẩm trở thành tất yếu, bởi vì, khi có phân công lao động xã hội, mỗi người, mỗi cơ sở chỉ sản xuất một hoặc một vài thứ sản phẩm nhất định, nhưng nhu cầu của cuộc sống đòi hỏi họ phải có nhiều loại sản phẩm khác nhau, do đó, họ cần đến sản phẩm của nhau, trao đổi với nhau. Mặt khác, nhờ có phân công lao động xã hội, chuyên môn hóa sản xuất làm cho năng suất lao động tăng lên, sản phẩm thặng dư ngày càng nhiều và trao đổi sản phẩm ngày càng phổ biến.
Như vậy, phân công lao động xã hội là cơ sở, là tiền đề của sản xuất hàng hóa. Phân công lao động xã hội ngày càng phát triển, thì sản xuất và trao đổi hàng hóa càng mở rộng, đa dạng hơn.
Tuy nhiên, nếu chỉ có phân công lao động xã hội thôi thì chưa đủ. Để sản xuất hàng hóa ra đời và tồn tại còn phải có một điều kiện nữa.
Thứ hai: Có sự tách biệt tương đối về mặt kinh tế giữa những người sản xuất; tức những người sản xuất trở thành những chủ thể sản xuất, độc lập nhất định, từ đó sản phẩm làm ra thuộc quyền sở hữu hoặc do họ chi phối. Do vậy, người này muốn tiêu dùng sản phẩm lao động của người khác cần phải thông qua trao đổi mua bán hàng hóa.
Trong lịch sử, sự tách biệt này do chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất quy định vì trong chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất thì tư liệu sản xuất thuộc sở hữu của mỗi cá nhân và kết quả là sản phẩm làm ra thuộc quyền sở hữu của họ, nó trở thành hàng hóa. Còn trong điều kiện của nền sản xuất hiện đại, sự tách biệt này còn do các hình thức sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất và sự tách rời giữa quyền sở hữu và quyền sử dụng đối với tư liệu sản xuất quy định.
Đó là hai điều kiện cần và đủ của sản xuất hàng hóa. Thiếu một trong hai điều kiện đó sẽ không có sản xuất hàng hóa.
Từ hai điều kiện ra đời và tồn tại của sản xuất hàng hóa ta thấy: với phân công lao động xã hội, lao động của người sản xuất hàng hóa mang tính chất lao động xã hội vì sản phẩm của họ là để cho xã hội, đáp ứng nhu cầu của xã hội. Nhưng với sự tách biệt tương đối về kinh tế, thì lao động của họ lại mang tính chất là lao động tư nhân, vì việc sản xuất cái gì, như thế nào lại là công việc riêng, mang tính chất độc lập của mỗi người. Lao động tư nhân đó có thể phù hợp hoặc không phù hợp với lao động xã hội. Đó chính là mâu thuẫn cơ bản của sản xuất hàng hóa. Mâu thuẫn giữa lao động tư nhân và lao động xã hội là cơ sở, mầm mống của khủng hoảng sản xuất thừa.
3. Đặc trưng và ưu thế của sản xuất hàng hóa
Sản xuất tự cung tự cấp tồn tại phổ biến trong các phương thức sản xuất trước chủ nghĩa tư bản, khi mà lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội còn kém phát triển. Lúc đầu, người ta trao đổi những sản phẩm vượt quá nhu cầu tiêu dùng trực tiếp của họ, trao đổi mang tính chất ngẫu nhiên giữa các công xã hoặc giữa các thành viên của các công xã. Dần dần trao đổi trở nên thường xuyên hơn và cùng với thời gian, ít nhất cũng có một phần sản phẩm lao động được sản xuất ra với ý đồ phục vụ cho mục đích trao đổi.
Khi trao đổi hàng hóa trở nên phổ biến, thường xuyên và trở thành mục đích của người sản xuất thì nền sản xuất hàng hóa ra đời.
Những hình thức đầu tiên của sản xuất hàng hóa [sản xuất hàng hóa giản đơn] xuất hiện ngay từ thời kỳ tan rã của chế độ công xã nguyên thủy và chúng tiếp tục tồn tại, phát triển ở các phương thức sản xuất tiếp theo.
So với sản xuất tự cung tự cấp, sản xuất hàng hóa có những ưu thế hơn hẳn:
Thứ nhất: Sản xuất hàng hóa ra đời trên cơ sở của phân công lao động xã hội, chuyên môn hóa sản xuất. Do đó, nó khai thác được những lợi thế về tự nhiên xã hội, kỹ thuật của từng người, từng cơ sở cũng như từng vùng, từng địa phương. Đồng thời, sự phát triển của sản xuất hàng hóa lại có tác động trở lại, thúc đẩy sự phát triển của phân công lao động xã hội, làm cho chuyên môn hóa lao động ngày càng tăng, mối liên hệ giữa các ngành, các vùng ngày càng trở nên mở rộng sâu sắc. Từ đó, nó phá vỡ tính tự cấp tự túc, sự bảo thủ, trì trệ, lạc hậu của mỗi ngành, mỗi địa phương làm cho năng suất lao động xã hội tăng lên nhanh chóng, nhu cầu của xã hội được đáp ứng đầy đủ hơn. Khi sản xuất và trao đổi hàng hóa mở rộng giữa các quốc gia, thì nó còn khai thác được lợi thế của các quốc gia với nhau.
Thứ hai: Trong nền sản xuất hàng hóa, quy mô sản xuất không còn bị giới hạn bởi nhu cầu và nguồn lực mang tính hạn hẹp của mỗi cá nhân, gia đình, mỗi cơ sở, mỗi vùng, mỗi địa phương, mà nó được mở rộng, dựa trên cơ sở nhu cầu và nguồn lực của xã hội. Điều đó lại tạo điều kiện thuận lợi cho việc ứng dụng những thành tựu khoa học kỹ thuật vào sản xuất , thúc đẩy sản xuất phát triển.
Thứ ba: Trong nền sản xuất hàng hóa, sự tác động của những quy luật vốn có của sản xuất và trao đổi hàng hóa như quy luật giá trị, cung – cầu, cạnh tranh buộc người sản xuất hàng hóa phải luôn luôn năng động, nhạy bén, biết tính toán, cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất, nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế, cải tiến hình thức, quy cách và chủng loại hàng hóa, làm cho chi phí sản xuất hạ xuống đáp ứng nhu cầu, thị hiếu của người tiêu dùng ngày càng cao hơn.
Thứ tư: Trong nền sản xuất hàng hóa, sự phát triển của sản xuất, sự mở rộng và giao lưu kinh tế giữa các cá nhân, giữa các vùng, giữa các nước không chỉ làm cho đời sống vật chất mà cả đời sống văn hóa, tinh thần cũng được nâng cao, phong phú và đa dạng hơn.
Tóm lại, nếu như sản xuất tự cung tự cấp bị giới hạn bởi nhu cầu và nguồn lực mang tính hạn hẹp của mỗi cá nhân, mỗi gia đình, mỗi địa phương, quy mô sản xuất nhỏ, không tạo được động lực thúc đẩy sản xuất phát triển. nên đời sống vật chất, văn hóa, tinh thần của mỗi người còn nghèo nàn, lạc hậu, thì ngược lại, sản xuất hàng hóa tạo được động lực thúc đẩy sản xuất phát triển, làm cho sản xuất phù hợp với nhu cầu, từ đó mà góp phần nâng cao đời sống vật chất, văn hóa, tinh thần của mỗi cá nhân và toàn xã hội.
Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực, sản xuất hàng hóa cũng có những mặt trái của nó như phân hóa giàu – nghèo giữa những người sản xuất hàng hóa, tiềm ẩn những khả năng khủng hoảng, phá hoại môi trường sinh thái, xã hội…
Để phát triển nền sản xuất hàng hóa ở Việt Nam hiện nay, một mặt phải chuyển đổi cơ cấu kinh tế [vùng, ngành nghề, lao động, tăng cường đào tạo nghề] để tạo ra tính chuyên môn hóa, tăng cường tham gia phân công và hợp tác quốc tế, xây dựng và phát triển hệ thống thị trường; mặt khác, phải đa dạng hóa sở hữu và các hình thức tổ chức kinh tế, hoàn thiện hệ thống luật pháp và chính sách kinh tế – xã hội, phát triển cơ sở hạ tầng…
4. Những hạn chế của sản xuất hàng hóa
Kinh tế hàng hóa có mặt tích cực như đã nêu trên, đồng thời có mặt trái, mặt hạn chế biểu hiện:
- Phân hóa giàu nghèo
- Điều tiết tự phát nền kinh tế [bàn tay vô hình]
- Khủng hoảng, lạm phát, thất nghiệp, ô nhiễm môi trường, cạnh tranh không lành mạnh, làm giàu bất chính, suy thoái đạo đức, tệ nạn xã hội và tội phạm phát triển.
Sản xuất hàng hóa ra đời đã trở thành một bước tiến quan trọng đối với sự phát triển của xã hội. Điều này đã đánh dấu một bước ngoặt lớn trong lịch sử xã hội loài người khi nó đưa loài người tiến lên xã hội văn minh. Vậy sản xuất hàng hóa là gì? Đặc trưng và ưu thế của sản xuất hàng hóa là như thế nào? Bài viết dưới đây sẽ giải đáp thắc mắc của các bạn.
Sản xuất hàng hóa là gì?
Theo lý thuyết của Các Mác, sản xuất hàng hóa là kiểu tổ chức hoạt động kinh tế mà tại đó, người sản xuất ra sản phẩm nhằm mục đích trao đổi, mua bán.
Khái niệm sản xuất hàng hóa là gì?
Điều kiện ra đời của sản xuất hàng hóa
Cho đến nay, lịch sử phát triển của nền sản xuất xã hội đã và đang trải qua hai kiểu tổ chức hoạt động kinh tế đó là kiểu sản xuất tự cấp tự túc và sản xuất hàng hóa. Trong đó:
Sản xuất tự cấp tự túc tồn tại chủ yếu trong thời kỳ nguyên thủy. Đó là kiểu tổ chức kinh tế mà sản phẩm lao động tạo ra để thỏa mãn nhu cầu của người sản xuất.
Ví dụ:
Người săn bắn, nuôi gà, nuôi heo, trồng cây… và mục đích chính của những hoạt động này là để phục vụ cho nhu cầu cung cấp thực phẩm cho gia đình, bộ tộc.
Người nuôi tằm, dệt vải là để phục vụ cho nhu cầu may mặc quần áo cho bản thân, thành viên trong gia đình, bộ tộc.
Trong sản xuất tự cấp tự túc vẫn xuất hiện các hoạt động trao đổi sản phẩm lao động, tuy nhiên chỉ mang tính chất nhỏ lẻ, manh mún. Phần lớn vẫn là để phục vụ, đáp ứng nhu cầu cá nhân, gia đình của người sản xuất.
Sản xuất tự cấp tự túc là đặc điểm nổi bật của nền kinh tế tự nhiên. Tức là các hoạt động sản xuất lúc bấy giờ phụ thuộc rất nhiều vào tự nhiên, thiên nhiên.
Trải qua nhiều thế kỷ, khi sản phẩm lao động đã trở nên đa dạng, phong phú và dư thừa nhiều hơn, các hoạt động trao đổi hàng lấy hàng diễn ra một cách thường xuyên và phổ biến. Các sản phẩm lao động lúc này đã trở thành hàng hóa. [Xem thêm khái niệm hàng hóa là gì tại: //luanvan2s.com/hang-hoa-la-gi-hai-thuoc-tinh-cua-hang-hoa-bid187.html]. Điều này có nghĩa là kinh tế hàng hóa hay còn gọi là sản xuất hàng hóa đã ra đời.
Điều kiện ra đời của sản xuất hàng hóa là gì?
Cũng theo Các Mác, sản xuất hàng hóa chỉ ra đời khi hội tụ đủ hai điều kiện: Một là phân công lao động xã hội và hai là sự tác biệt về mặt kinh tế giữa các chủ thể sản xuất.
Sự phân công lao động xã hội
Phân công lao động xã hội là sự phân chia lao động vào các ngành, các lĩnh vực sản xuất khác nhau của nền sản xuất xã hội. Trước kia trong nền kinh tế tự nhiên, nếu như người ta cần phải làm tất cả các công việc từ trồng trọt, chăn nuôi, may vá, xây dựng thì ở nền sản xuất hàng hóa thì mỗi người sẽ đảm nhận một công việc khác nhau. Có người chuyên trồng trọt, người chuyên chăn nuôi, người lại chuyên may vá, xây dựng… Trong phân công lao động xã hội, mỗi người sẽ chuyên môn hóa sản xuất một công việc nhất định. Khi chuyên môn hóa, năng suất lao động sẽ được cải thiện [tăng lên], số lượng sản phẩm lao động vượt xa nhu cầu của người sản xuất lao động. Điều này dẫn đến có nhiều sản phẩm dư thừa được đem trao đổi với nhau. Đây được xem là điều kiện cần để dẫn đến việc trao đổi hàng hóa.
Ví dụ:
Giả sử như người thợ dệt vải có nhiều vải hơn so với nhu cầu của bản thân mình nhưng người đó lại cần có nhiều loại sản phẩm khác, chẳng hạn như lương thực. Người thợ vải sẽ mang số vải dư thừa để đổi lấy gạo. Và ngược lại, người nông dân cũng dư thừa gạo và đồng thời thiếu vải để may mặc nên sẽ dùng gạo để đổi lấy vải.
Trong phân công lao động xã hội, do chỉ sản xuất một hoặc một số loại sản phẩm nên người lao động có điều kiện để cải tiến công cụ lao động, tích lũy kinh nghiệm nhờ đó năng suất lao động sẽ tăng lên.
Như vậy, phân công lao động xã hội là biểu hiện của sự phát triển của lực lượng sản xuất và chính sự phát triển của lực lượng sản xuất làm cho việc trao đổi hàng hóa trở thành tất yếu.
Sự phân công lao động xã hội
Sự tách biệt về mặt kinh tế giữa các chủ thể sản xuất
Tại sao cần có điều kiện sự tách biệt về mặt kinh tế giữa các chủ thể sản xuất thì sản xuất hàng hóa mới xuất hiện?
Chúng ta thấy rằng, trong thời kỳ chiếm hữu nô lệ, người chủ nô sở hữu nhiều nô lệ và mỗi người nô lệ này sẽ phải làm những công việc khác nhau và tạo ra nhiều sản phẩm khác nhau. Thế nhưng họ lại không có sự tách biệt về mặt kinh tế. Sản phẩm của họ làm ra lại thuộc quyền sở hữu của chủ nô, nô lệ không được phép tự do mang sản phẩm lao động của họ đi trao đổi mua bán với nhau. Vì vậy sản phẩm lao động của họ không được xem là hàng hóa và chỉ khi người chủ nô mang sản phẩm lao động đó đi mua bán, trao đổi thì số sản phẩm đó mới được coi là hàng hóa.
Ở đây, người chủ nô khác với người nô lệ là họ được quyền sở hữu và có sự tách biệt về mặt kinh tế.
Như vậy, sự tách biệt về mặt kinh tế của các chủ thể sản xuất làm cho những người sản xuất trở thành chủ thể sản xuất độc lập với nhau. Do đó, người này muốn tiêu dùng sản phẩm của người kia thì phải trao đổi mua bán. Trong lịch sử, sự tách biệt này do chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất quy định. Trong chế độ tư hữu về tư liệu, những người sản xuất độc lập với nhau, các tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu cá nhân của người lao động và sản phẩm làm ra thuộc quyền chi phối của người làm ra nó. Vì vậy, khi muốn tiêu dùng sản phẩm lao động của người khác cần phải có hoạt động trao đổi mua bán hàng hóa. Ngoài ra, sự tách biệt tương đối về kinh tế giữa những người sản xuất được quyết định bởi chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất và do các hình thức sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất cũng như sử tách rời giữa quyền sở hữu và sử dụng tư liệu sản xuất.
Sự tách biệt về mặt kinh tế giữa các chủ thể sản xuất
Nói tóm lại, sản xuất hàng hóa xuất hiện và tồn tại được phải đáp ứng được hai điều kiện trên. Nếu thiếu một trong hai điều kiện này thì tất yếu sẽ không có sản xuất hàng hóa.
Xem thêm:
→ List 200 Bài Tiểu Luận Kinh Tế Chính Trị Mác-Lênin Hay Nhất
Đặc trưng của sản xuất hàng hóa là gì?
Sản xuất hàng hóa mang hai đặc trưng cơ bản sau:
Thứ nhất, sản xuất hàng hóa là sản xuất dùng để trao đổi, mua bán: Trong lịch sử có hai kiểu tổ chức kinh tế là sản xuất tự cung tự cấp và sản xuất hàng hóa. Nếu sản xuất tự cung tự cấp là kiểu tổ chức kinh tế mà sản phẩm được sản xuất chỉ có thể đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của chính bản thân người sản xuất thì sản xuất hàng hóa là kiểu tổ chức kinh tế mà sản phẩm được sản xuất ra dùng để bán chứ nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của người khác thông qua trao đổi, mua bán.
Thứ hai, lao động của người sản xuất hàng hóa vừa có tính tư nhân, vừa có tính xã hội. Tính xã hội của lao động của người sản xuất hàng hóa thể hiện ở chỗ sản phẩm được làm ra để phục vụ xã hội, đáp ứng nhu cầu của những người khác trong xã hội. Tính tư nhân của sản xuất hàng hóa bởi vì sản xuất cái gì và bằng cách thức như thế nào là công việc riêng, có sự độc lập của mỗi người. Tính chất tư nhân có thể phù hợp hoặc không phù hợp với tính chất xã hội. Điều này tạo nên mâu thuẫn của sản xuất hàng hóa. Mâu thuẫn giữa lao động tư nhân và lao động xã hội là nguyên nhân gây nên khủng hoảng trong nền kinh tế hàng hóa.
Đặc trưng của sản xuất hàng hóa là gì?
Ưu thế của sản xuất hàng hóa là gì?
Trong bài viết này, Luận Văn 2S sẽ cùng bạn tìm hiểu 04 ưu thế cơ bản nhất của sản xuất hàng hóa. Cụ thể:
Thứ nhất, trong sản xuất hàng hóa do có sự phân công lao động xã hội, chuyên môn hóa sản xuất nên có thể khai thác hiệu quả lợi thế về tự nhiên, xã hội của con người, của từng vùng và từng địa phương.
Ví dụ như ở Việt Nam, các địa phương có sự khác biệt về mặt tự nhiên, do đó từng địa phương sẽ có những ưu thế nhất định về mặt tự nhiên, về mặt xã hội. Chẳng hạn như tại Tây Nguyên thì có lợi thế về trồng cây công nghiệp lâu năm, tại Hải Phòng có lợi thế về cảng biển, tại Thái Nguyên có lợi thế về quặng, tài nguyên khoáng sản… Vì thế, khi phân công lao động xã hội các chủ thể kinh tế sẽ có xu hướng tìm kiếm, khai thác những lợi thế so sánh về mặt tự nhiên, về mặt xã hội của từng vùng, từng địa phương. Người ta sẽ có xu hướng đầu tư vào các nhà máy đóng tàu, chế biến hải sản ở Hải Phòng thay vì ở Thái Nguyên, Tây Nguyên và ngược lại, người ta sẽ chú trọng đầu tư vào các nhà máy chế biến, phân bón, thuốc trừ sâu ở Tây Nguyên thay vì ở Hải Phòng…
Ở chiều ngược lại, sản xuất hàng hóa phá vỡ tính tự cấp tự túc, trì trệ, lạc hậu, tăng nhu cầu trao đổi hàng hóa trong xã hội, làm tăng năng suất lao động, sản phẩm nhiều hơn, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của xã hội.
Thứ hai, dưới tác động của các quy luật [quy luật cạnh tranh, quy luật cung cầu, quy luật giá trị…] buộc người sản xuất hàng hóa phải luôn năng động, linh hoạt, có chiến lược, kế hoạch dài hạn, cải tiến kỹ thuật, tổ chức sản xuất hợp lý… để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm đáp ứng nhu cầu của con người. Đồng thời tạo ra những nhà sản xuất, kinh doanh giỏi, những người lao động lành nghề.
Thứ ba, kinh tế hàng hóa là điều kiện kích thích nghiên cứu và ứng dụng những thành tựu nghiên cứu khoa học vào sản xuất. Qua đó thúc đẩy sản xuất phát triển.
Thứ tư, sản xuất hàng hóa là mô hình kinh tế mở, thúc đẩy giao lưu kinh tế, giao lưu văn hóa, tạo điều kiện nâng cao, cải thiện đời sống vật chất của xã hội.
Bất kỳ quốc gia nào có nền sản xuất hàng hóa, đều hướng tới việc mở cửa kinh tế. Điều này cho phép tận dụng được các nguồn lực trong nước còn yếu. Ví dụ như Việt Nam mở cửa hội nhập quốc tế vào khu vực thì có thể tận dụng được các nguồn lực về vốn, về công nghệ, thậm chí học hỏi được các phương thức quản lý tiên tiến ở bên ngoài.
Mặt trái của sản xuất hàng hóa
Bên cạnh những ưu thế, sản xuất hàng hóa vẫn còn tồn tại không ít các mặt trái, tiêu cực. Cụ thể:
- Các chủ thể kinh tế trong sản xuất hàng hóa chạy theo lợi nhuận dẫn đến có thể xảy ra vi phạm pháp luật [hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng...]
- Sự phân hóa giàu nghèo ngày càng tăng. Sự bần cùng hóa của những người lao động
- Nguy cơ khủng hoảng tiềm tàng
- Sự phá hoại môi trường sinh thái và nhiều vấn đề xã hội khác xuất hiện
Chúng ta đã cùng tìm hiểu về khái niệm sản xuất hàng hóa là gì? Đặc trưng và ưu thế của sản xuất hàng hóa thông qua điều kiện để hình thành sản xuất hàng hóa, đặc trưng và vai trò. Hy vọng những thông tin này đã mang lại cho các bạn những kiến thức hữu ích.