Zika là một loại virus, nhiễm phải Zika có thể gây nên sốt, phát ban, đau khớp và đỏ mắt [viêm kết mạc].
Virus Zika lây truyền chủ yếu qua muỗi cắn, bạn cũng có thể bị nhiễm zika nếu quan hệ tình dục với người bị nhiễm zika - kể cả khi họ không có bất cứ triệu chứng gì. Zika có thể truyền theo các con đường khác chẳng hạn như mẹ có thai truyền cho con trong tử cung, truyền máu hay hiến tạng. Một người bị nhiễm Zika trong thai kì, có thể sẽ có vấn đề nghiêm trọng với thai nhi.
Zika không phải là virus mới nhưng gần đây bùng phát thành dịch. So với bệnh sốt xuất huyết- cùng do muỗi Aedes truyền thì bệnh do virus Zika nhẹ hơn, 80% không có biểu hiện bệnh.
Trẻ bị nhiễm virus Zika. [Ảnh minh họa]
Các triệu chứng của nhiễm virus Zika
Virus Zika thường gây bệnh nhẹ; với các triệu chứng xuất hiện một vài ngày sau khi bị muỗi nhiễm bệnh đốt. Hầu hết người bệnh sẽ bị sốt nhẹ và phát ban; một số có thể viêm kết mạc, đau cơ và khớp và cảm thấy mệt mỏi. Các triệu chứng thường hết trong khoảng 2 - 7 ngày.
Zika có thể gây ra những tình trạng nặng hơn cho những đưá trẻ mà mẹ của nó bị nhiễm Zika trong thời kì mang thai.
Ở một số vùng có virus Zika, thì cũng có một sự gia tăng chứng bệnh gọi là "Hội chứng Guillain barre" đây là tình trạng có thể dẫn tới yếu cơ, đôi khi nặng nề và có thể dẫn đến liệt. "Hội chứng Guillain barre" có thể được ra bởi virus Zika trong một số trường hợp, mặc dù hầu hết các các bệnh Zika không bị hội chứng này. Một số người khác bị nhiễm Zika có thể có một số vẫn đề khác về thần kinh và não, tuy nhiên trường hợp này rất hiếm.
Một số câu hỏi thường gặp
Virus Zika xảy ra ở đâu?
Virus Zika xảy ra ở vùng nhiệt đới nơi có các quần thể muỗi lớn, lưu hành ở châu Phi, châu Mỹ, Nam Á và Tây Thái Bình Dương.
Virrus này được phát hiện lần đầu vào năm 1947, nhưng trong nhiều năm chỉ có một số trường hợp rải rác được phát hiện ở châu Phi và Nam Á. Năm 2007, dịch bệnh đầu tiên được ghi nhận ở Thái Bình Dương.
Từ năm 2013, dịch bệnh được báo cáo từ Tây Thái Bình Dương, châu Mỹ và châu Phi. Môi trường nơi muỗi có thể sống và sinh sôi ngày càng mở rộng, tác động của đô thị hóa và toàn cầu hóa, những vụ dịch bệnh lớn virus này ở đô thị có khả năng xảy ra trên toàn cầu.
Giới chức y tế đang điều tra mối liên hệ giữa sự bùng phát dịch bệnh virus Zika và sự gia tăng bất thường của dị tật đầu nhỏ ở trẻ sơ sinh
Phụ nữ mang thai có nên lo lắng về Zika?
Cơ quan y tế đang điều tra mối liên quan tiềm năng giữa virus Zika ở phụ nữ mang thai và dị tật đầu nhỏ ở trẻ sơ sinh của họ. Cho đến khi có thể hiểu rõ hơn về mối liên quan này, những phụ nữ đang mang thai hoặc dự định có thai cần hết sức lưu ý bảo vệ mình khỏi bị muỗi đốt.
Nếu bạn đang mang thai và nghi ngờ có thể có bệnh virus Zika, hãy hỏi ý kiến bác sĩ để được theo dõi chặt chẽ trong quá trình mang thai.
Tôi có thể bị nhiễm Zika thông qua quan hệ tình dục không?
Có! Bạn có thể bị nhiễm Zika qua đường tình dục nếu bạn hoặc chồng/ vợ của bạn đã từng tới vùng có dịch Zika. Tốt nhất là hãy dùng bao cao su cho mọi hình thức quan hệ tình dục.
Người nhiễm virus Zika như thế nào?
Người bị muỗi Aedes nhiễm bệnh đốt có thể nhiễm virus Zika. Đây cũng là loại muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết, bệnh chikungunya và sốt vàng.
Tôi có nên không đi đến những nơi mà bệnh virus Zika đang xảy ra?
Để phòng tránh virus Zika và các bệnh do muỗi truyền khác, tất cả mọi người nên tránh để muỗi đốt bằng các biện pháp được mô tả ở trên.
Phụ nữ đang mang thai hoặc dự định có thai nên làm theo lời khuyên này và cũng có thể tham khảo ý kiến cơ quan y tế địa phương nếu đi tới một khu vực đang có dịch virus Zika.
Dựa trên những bằng chứng sẵn có, WHO không khuyến cáo bất kỳ hạn chế nào về thương mại hay du lịch liên quan đến bệnh virus Zika.
Bệnh virus Zika được chẩn đoán như thế nào?
Với hầu hết các trường hợp được chẩn đoán nhiễm virus Zika, việc chẩn đoán dựa trên các triệu chứng và tiền sử gần đây của họ [ví dụ muỗi đốt hoặc đi đến nơi có virus Zika lưu hành]. Phòng thí nghiệm có thể xác định chẩn đoán bằng xét nghiệm máu.
Những biến chứng tiềm ẩn của nhiễm virus Zika
Từ trước năm 2007 không có một vụ dịch virus Zika lớn nào được ghi nhận, nên hiểu biết về các biến chứng của bệnh này là rất hạn chế.
Trong thời gian dịch Zika đầu tiên diễn ra tại Polynesia thuộc Pháp năm 2013-2014, trùng với khoảng thời gian xảy ra dịch sốt xuất huyết, cơ quan y tế quốc gia báo cáo về sự gia tăng bất thường đối với hội chứng Guillain-Barré- viêm đa rễ thần kinh.
Các điều tra hồi cứu về sự ảnh hưởng này đang được tiến hành. Trong vụ dịch virus Zika đầu tiên ở Brazil năm 2015, cũng nhìn thấy sự gia tăng của hội chứng này.
Trong năm 2015, cơ quan y tế địa phương ở Brazil cũng quan sát thấy có sự gia tăng trẻ sơ sinh với dị tật đầu nhỏ cùng thời điểm bùng phát dịch virus Zika. Cơ quan chức năng đang điều tra mối liên quan giữa dị tật này với virus Zika.
Đối với trẻ sơ sinh, biến chứng cụ thể là gây teo não, dị tật đầu nhỏ và hội chứng Guillain-Barré.
Hội chứng Guillain-Barré là một tình trạng mà trong đó hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công một phần của hệ thần kinh. Các triệu chứng chính bao gồm yếu cơ và cảm giác kiến bò [tê và ngứa] ở tay và chân.
Các biến chứng nặng có thể xảy ra nếu các cơ hô hấp bị ảnh hưởng, cần phải nhập viện. Hầu hết trường hợp bị ảnh hưởng bởi hội chứng Guillain-Barré sẽ phục hồi.
Điều trị bệnh nhiễm virus Zika
Nếu triệu chứng xấu đi, mọi người nên tìm tư vấn y tế. Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu hay văcxin cho bệnh Zika.
Khi nói về bệnh Zika, bác sĩ Trần Văn Công [chuyên khoa Nhi, Phòng khám Victoria Healthcare] khuyên rằng: "Có thể sử dụng acetaminophen [paracetamol] để làm dịu cơn sốt hoặc là đau. Không sử dụng aspirin và các NSAIDs khác như ibuprofen, naproxen… trừ phi bác sĩ nói là bạn dung được. Bởi vì chúng có thể gây chảy máu ở những người có bệnh lí hao hao giống Zika, đó là bệnh sốt Dengue [bệnh sốt xuất huyết]. Xét nghiệm máu sẽ giúp bác sĩ phân biệt được sốt dengue hay là zika hay là bất kì bệnh khác. Không được dùng aspirin hoặc các thuốc khác có chứa aspirin cho trẻ em dưới 18 tuổi, vì nó có thể gây ra một số vấn đề cực kì nghiêm trọng gọi là hội chứng REYE."
Phòng tránh bệnh nhiễm virus Zika
Việc bảo vệ tốt nhất đối với virus Zika cũng như các bệnh khác do muỗi truyền như sốt xuất huyết, sốt vàng… là tránh bị muỗi đốt.
Điều này có thể được thực hiện bằng cách sử dụng thuốc chống côn trùng; mặc quần áo [tốt hơn là màu sáng] che càng kín cơ thể càng tốt; sử dụng các rào cản vật chắn như lưới chống muỗi, đóng kín cửa ra vào và cửa sổ; ngủ màn.
Ngoài ra, cần đổ hết nước, làm sạch hoặc đậy kín các thùng chứa nước như xô, chậu hoa hoặc lốp xe cũ, để loại bỏ những nơi muỗi có thể sinh sản.
Zika cũng có thể lây truyền qua quan hệ tình dục, quan trọng là phải có biện pháp tình dục an toàn để phòng tránh nguy cơ lây nhiễm Zika qua đường tình dục.
Muỗi Aedes có thể di chuyển từ quốc gia này đến quốc gia khác hay từ vùng này đến vùng khác được không? Đây là câu hỏi nhiều người băn khoăn. Mới đây Tổ chức Y tế thế giới [WHO] cho biết, muỗi Aedes có khả năng bay yếu; nó không thể bay quá 400 mét. Nhưng nó có thể vô tình được vận chuyển bởi con người từ nơi này đến nơi khác [ví dụ ở phía sau xe, cây cối]. Nếu nó có thể tồn tại trong môi trường nhiệt độ của điểm đến, về mặt lý thuyết nó có thể tự sinh sản và truyền virus Zika tới các khu vực mới.
Hơn hết, cảnh báo gần đây của Cơ quan kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ [CDC] còn cho biết, virus có khả năng lây từ người sang người qua đường tình dục, mặc dù tỷ lệ là rất nhỏ. Mới đây nhất Tây Ban Nha đã xác nhận trường hợp một người phụ nữ mang thai nhiễm virus Zika, đây là trường hợp mang thai đầu tiên ở châu Âu nhiễm virus Zika.
Muỗi gây virus Zika truyền bệnh thế nào?
Có 2 loại muỗi Aedes có khả năng truyền virus Zika. Trong hầu hết các trường hợp, Zika lây lan qua muỗi Aedes aegypti [muỗi vằn] ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Muỗi vằn Aedes không sống được ở nhiệt độ khí hậu lạnh hơn. Muỗi Aedes albopictus cũng có thể truyền virus. Muỗi này có thể ngủ đông và tồn tại ở các vùng có nhiệt độ mát hơn.
Người bị muỗi Aedes nhiễm bệnh đốt có thể nhiễm virus Zika – đây cũng là loại muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết, bệnh chikungunya và bệnh sốt vàng. Chỉ có muỗi cái đốt; chúng đốt ngắt quãng và thích đốt nhiều người. Khi muỗi cái ăn no, nó cần nghỉ ngơi 3 ngày trước khi đẻ trứng. Những quả trứng này có thể tồn tại đến 1 năm mà không cần nước. Khi có nước và chỉ cần một lượng nhỏ nước đọng là đủ để trứng phát triển thành ấu trùng và sau đó thành muỗi trưởng thành. Muỗi bị nhiễm từ những người có virus. Sau đó muỗi mang virus tiếp tục lây truyền bệnh cho người khác.
Virus Zika xảy ra ở vùng nhiệt đới nơi có các quần thể muỗi lớn, lưu hành ở châu Phi, châu Mỹ, Nam Á và Tây Thái Bình Dương. Virus Zika được phát hiện vào năm 1947, nhưng trong nhiều năm chỉ có một số trường hợp rải rác được phát hiện ở châu Phi và Nam Á. Năm 2007, dịch bệnh do virus Zika được ghi nhận đầu tiên ở Thái Bình Dương. Kể từ năm 2013, các ca bệnh và bùng phát dịch của căn bệnh này được báo cáo từ Tây Thái Bình Dương, châu Mỹ và châu Phi. Do môi trường nơi muỗi có thể sống và sinh sôi ngày càng mở rộng, do tác động của đô thị hóa và toàn cầu hóa, những vụ dịch bệnh lớn do virus Zika ở đô thị có khả năng xảy ra trên toàn cầu.
Bệnh do virus Zika có thể chỉ gây cảm giác tê, ngứa
Vius Zika thường gây bệnh nhẹ; với các triệu chứng xuất hiện một vài ngày sau khi người đó bị đốt bởi muỗi nhiễm bệnh. Hầu hết những người bị bệnh virus Zika sẽ bị sốt nhẹ và phát ban. Những người khác cũng có thể viêm kết mạc, đau cơ và khớp và cảm thấy mệt mỏi. Các triệu chứng thường hết trong khoảng từ 2 đến 7 ngày.
Đặc biệt, bệnh do virus Zika có thể chỉ gây cảm giác tê, ngứa, thường gọi là hội chứng Guillain-Barré. Đây là một tình trạng mà trong đó hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công một phần của hệ thần kinh. Nó là nguyên nhân do con người nhiễm một số loại virus, ảnh hưởng đến mọi người ở mọi lứa tuổi. Mặc dù chính xác những gì gây hội chứng này chưa được biết, nhưng thường xuất hiện các triệu chứng như yếu cơ và cảm giác kiến bò [tê và ngứa] ở tay và chân. Tuy nhiên bệnh có thể gây ra các biến chứng nặng nếu các cơ hô hấp bị ảnh hưởng, người bệnh cần phải nhập viện ngay. Hầu hết các trường hợp bị ảnh hưởng bởi hội chứng Guillain-Barré sẽ phục hồi, mặc dù một số người có thể có diễn biến nặng hơn.
Những biến chứng nguy hiểm của virus Zika
Trước năm 2007 không có một vụ dịch virus Zika lớn nào được ghi nhận, nên hiểu biết về các biến chứng của bệnh này là rất hạn chế. Trong thời gian dịch Zika đầu tiên diễn ra tại Polynesia thuộc Pháp vào năm 2013-2014, trùng với khoảng thời gian xảy ra dịch sốt xuất huyết, cơ quan y tế quốc gia báo cáo về sự gia tăng bất thường đối với hội chứng Guillain-Barré. Các điều tra về sự ảnh hưởng này đang được tiến hành, tuy nhiên để đưa đến kết luận cuối cùng cần rất nhiều thời gian nữa. Một quan sát tương tự cho thấy đối với sự gia tăng của hội chứng Guillain-Barré trong vụ dịch virus Zika đầu tiên ở Brazil vào năm 2015. Trong năm 2015, cơ quan y tế địa phương ở Brazil cũng thấy có sự gia tăng trẻ sơ sinh với dị tật đầu nhỏ cùng thời điểm bùng phát dịch virus Zika. Cơ quan y tế và các cơ quan khác đang điều tra mối liên hệ giữa tật đầu nhỏ và virus Zika.
Nếu điều này được xác nhận, tình trạng dị tật đầu nhỏ đang là mối đe dọa sức khỏe cho bà mẹ mang thai và trẻ sơ sinh trên khắp thế giới. Dị tật đầu nhỏ là một tình trạng hiếm gặp khi một trẻ sơ sinh có đầu nhỏ bất thường. Điều này là do sự phát triển não không bình thường của trẻ từ khi còn trong bụng mẹ hoặc trong giai đoạn sơ sinh. Trẻ sơ sinh và trẻ em bị tật đầu nhỏ thường gặp phải những khó khăn với sự phát triển não bộ khi chúng lớn lên.
Trước đó, tật đầu nhỏ được biết đến do ảnh hưởng của một loạt các yếu tố môi trường và di truyền như hội chứng Downs; sử dụng hay tiếp xúc với ma túy, rượu hoặc các chất độc khác trong tử cung; và nhiễm rubella trong khi mang thai. WHO khuyến cáo, điều cần làm ngay lập tức và đơn giản nhất là phòng tránh bị muỗi đốt và diệt muỗi.