1/Cho đến nay, Nhà nước đã xếp hạng bảo vật quốc gia 11 đợt cho tổng số 265 hiện vật và nhóm hiện vật. Đấy là một số lượng bảo vật không nhỏ ở một đất nước giàu truyền thống văn hiến nghìn năm như ở Việt Nam. Đấy là kho báu di sản vật thể của cha ông. Chúng ta đã bắt đầu xếp hạng và khai thác giá trị của kho báu này, nhất là trong giai đoạn phát triển công nghiệp văn hóa, biến di sản văn hóa thành một loại sản phẩm văn hóa truyền thống phục vụ cho du lịch, một ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp cho tăng trưởng GDP cỡ 10% mỗi năm [con số năm 2019 trước khi đại dịch Covid-19 đổ bộ vào nước ta].
Trong đợt xếp hạng lần thứ 11 mới đây, có hai bảo vật giúp chúng ta giải mã thêm nhiều điều về cuộc sống người xưa. Đó là chiếc trống đồng Kính Hoa II [niên đại thuộc thế kỷ II-I trước Công nguyên và chiếc thạp đồng Kính Hoa [niên đại thuộc thế kỷ III-II trước Công nguyên]. Hai bảo vật quốc gia mới được biết đến này thuộc sưu tập tư nhân, mới được giới khoa học biết đến. Bước đầu, chúng tôi xin công bố vài nét về hai bảo vật này và đánh giá giá trị lịch sử, văn hóa, mỹ thuật của chúng.
2/Chiếc trống Kính Hoa II thuộc loại trống Đông Sơn [còn gọi là trống đồng loại I theo cách phân loại của học giả người Áo là F. Heger]. Trống thuộc văn hóa Đông Sơn. Trống còn tương đối nguyên vẹn, dáng cân đối, mặt trống hình tròn, rìa mặt chưa chờm ra khỏi tang. Thân trống được chia thành ba phần rõ rệt: phần trên là tang trống, có độ nở đều, phần giữa là lưng trống có hình gần nón cụt, phần dưới là chân trống hơi loe. Giữa tang và lưng của trống có bốn cặp quai trống, nằm đối xứng qua trục tâm trống.
Đây là một chiếc trống Đông Sơn thuộc loại có kích thước lớn nhất được biết cho đến nay ở Việt Nam: đường kính mặt 100,5cm; chiều cao 71,5cm; đường kính chân là 102,5cm. Chiều cao của quai là 12,0cm; chiều rộng của quai là: 7,0cm.
Hoa văn trên trống Kính Hoa II còn sắc nét. Giữa mặt trống có ngôi sao đúc nổi có 12 cánh. Giữa các cánh sao là hoa văn hình lông công xen kẽ với hoa văn hình gạch ngắn. Chung quanh hình ngôi sao giữa mặt trống có 10 vành hoa văn trang trí hoa văn hình học như hình hồi văn, vòng tròn đồng tâm chấm giữa, tiếp tuyến, gạch ngắn song song. Đặc biệt có vành hoa văn trang trí hình bốn ngôi nhà sàn, hình người múa hóa trang, hình chim bay, xòe cánh rộng.
Tang trống có những vành hoa văn hình học giống trên mặt trống và có vành hoa văn chủ đạo, trang trí hoa văn hình thuyền, trên thuyền có hình người hóa trang và cả người đang cầm mái chèo. Ở khoảng cách giữa hai thuyền còn được trang trí hình chim đứng, có thể là hình chim bồ nông với mỏ dài. Đặc biệt có vành hoa văn bốn hình thuyền khá đẹp. Đó là lần đầu tiên chúng ta biết được đầu của thuyền là hoa văn đầu chim có mỏ dài, mắt tròn theo phong cách tả thực. Việc trang trí hình đầu chim hiện nay vẫn thấy ở nhiều vùng, có khi được cách điệu là đôi mắt chim ở hai bên đầu thuyền.
Lưng trống được trang trí những vành và cột hoa văn hình học và một vành hoa văn chủ đạo, rộng nhất, trang trí hình người múa hóa trang cách điệu đang trong động tác múa thân uốn éo rất sinh động, đầu đội mũ lông chim.
Điểm mới của chiếc trống đồng này là hoa văn hình chim bồ nông đứng xen kẽ giữa các thuyền. Chim có mỏ dài và to, đôi chân cao, đuôi dài, toàn thân được trang trí hoa văn gạch ngắn song song. Chim bồ nông trên trống này khá giống với trang trí trên trống Sông Đà, Ngọc Lũ. Hoa văn bốn ngôi nhà sàn rất đẹp. Đó là ngôi nhà có mái hình thang lộn ngược rất giống với hai ngôi nhà trang trí trên trống Quảng Xương, Thanh Hóa, nhưng đẹp hơn, hoa văn sắc nét hơn. Đầu hồi của nhà được trang trí hoa văn hình đầu chim, còn có cả mắt tròn. Ngôi nhà có sàn cao và có cầu thang lên xuống ở hai bên.
Hình nhà trên mặt trống Kính Hoa II.
3/Thạp đồng Kính Hoa có chiều cao 36cm; đường kính miệng: 30,5cm; đường kính chân đế: 28,8cm. Thạp có hai quai nằm đối xứng nhau ở hai bên thân. Quai ngoài hình chữ U có hoa văn xoáy ốc, chiều cao của quai là 7,5cm. Quai trong nhỏ và có hình mui thuyền.
Thạp thuộc loại có nắp, trên mép thạp còn có gờ để đậy nắp. Nắp thạp có đường kính: 29,0cm; chiều cao nắp thạp: 2,1cm. Nắp cũng bị gỉ xanh.
Đáng chú ý trên thân thạp được trang trí nhiều vành hoa văn hình học làm nền cho vành hoa văn chủ đạo, rộng nhất miêu tả bốn chiếc thuyền là hoa văn hiện thực, có hình người chèo thuyền, mái chèo, chim, lầu trên thuyền. Đây chính là điểm nhấn của vẻ đẹp những chiếc thuyền Đông Sơn này. Thuyền có người chèo đội mũ lông chim, người đánh trống, người đứng trên lầu thuyền cầm giáo, đội mũ cắm tới 5 hàng lông chim, có thể là thủ lĩnh. Giữa các thuyền có hình tượng chim, cá, con rùa và con sam biển được cách điệu.
Hoa văn còn được trang trí trên nắp thạp: giữa là hình ngôi sao tượng trưng cho mặt trời. Ngôi sao có 12 cánh nổi, giữa các cánh sao có hoa văn gạch ngắn song song. Còn có những vành hoa văn được trang trí hoa văn Đông Sơn gồm hoa văn hình học và hoa văn hiện thực.
4/Qua các đợt xếp hạng bảo vật quốc gia, số hiện vật quý ngày càng gia tăng cũng đặt ra vấn đề cần có một chính sách đầu tư cho việc bảo quản lâu dài cho các hiện vật này, nhất là với những hiện vật bằng đồng, vốn được chôn ổn định trong lòng đất, nay mang lên trưng bày dễ tiếp xúc với không khí, nhiệt độ và ánh sáng, sẽ bị oxy hóa, hủy hoại nhanh hơn trong môi trường cũ. Vì thế cần có các phương tiện đặc biệt bảo quản.
Vấn đề khai thác những bảo vật quốc gia cũng cần được lưu ý, nhất là những hiện vật mới. Xã hội có nhu cầu sử dụng những biểu tượng trống đồng để quảng bá, nhưng dường như mới chỉ dừng ở trống Ngọc Lũ, cánh chim Lạc mà cần mở rộng hơn những biểu tượng mới, đa dạng và độc đáo hơn.
Trong số các bảo vật quốc gia, một số đã được khai thác, trưng bày chủ yếu ở các bảo tàng lớn như Bảo tàng Lịch sử quốc gia, nhưng một số mới được biết đến. Vì thế, những hiện vật mới biết đến này hầu như chưa có nhiều nhà nghiên cứu, nhà khoa học, nhà mỹ thuật nào khai thác. Đáng chú ý là nhóm hiện vật đồ đồng thuộc văn hóa Đông Sơn cách đây hơn 2.000 năm. Đây là nhóm bảo vật ra đời vào giai đoạn dựng nước, chưa có nhiều nguồn tư liệu thư tịch ghi chép. Vì vậy nhóm này không những là nhóm hiện vật có giá trị nghệ thuật cao, mà còn giúp chúng ta giải mã nhiều vấn đề quanh lịch sử và đời sống vật chất, tinh thần của tổ tiên chúng ta.