Lụa hà đông ở đâu

Hàng Trung Quốc tràn lan ở Vạn Phúc bởi có cả một “đường dây” chuyên kinh doanh, buôn bán mặt hàng này. Chính người chuyên sản xuất lụa tơ tằm cao cấp ở làng nghề truyền thống Hà Đông thừa nhận: 70% lụa bán tại Vạn Phúc là hàng pha, không nguyên chất. Câu hát: “Nắng Sài Gòn anh đi mà chợt mát, bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông” cứ ngân nga nhắc người ta gợi nhớ về tấm áo lụa Hà Đông – sản phẩm truyền thống của làng nghề lâu năm nơi đất Hà thành. Song chị Nguyễn Thúy An - khách mua hàng tại làng lụa tơ tằm Vạn Phúc [Hà Đông] khẳng định: “Nếu đi Sapa rồi, em sẽ thấy lụa như này ở Sapa rất nhiều. Chị dám đảm bảo 100% là hàng Trung Quốc, chỉ có điều mình biết nhưng giá cả hợp lý thì mình mua thôi. Ở đây, nếu muốn mua hàng “lụa chính hiệu” chỉ có cách duy nhất là phải đặt hoặc tìm đúng địa chỉ sản xuất lụa nguyên gốc 100%. Nhưng nói thật điều này dường như rất khó".

Rất nhiều người tiêu dùng biết 100% lụa Vạn Phúc không hoàn toàn nguyên gốc là lụa tơ tằm nhưng vì giá cả hợp lý nên họ vẫn cứ mua.

Vì đã từng đi nước ngoài cũng như đi nhiều nơi trong nước, chị An đã chiêm nghiệm rằng: Nếu lụa tơ tằm thật sẽ rất đắt tiền, tấm lụa rất mỏng, mềm và người dùng phải giặt khô để giữ không cho sợi vải xù, xơ xước. Trước đây, lụa Hà Đông chỉ dành cho ông hoàng, bà chúa, quan lại. Đến nay, việc sắm một tấm lụa không còn là điều quá xa xỉ và dù thị trường may mặc có đến vài trăm loại vải khác nhau, song lụa Hà Đông vẫn là lựa chọn số một trong thói quen mua sắm của rất nhiều người; Nhưng việc mua sao cho đúng lụa Vạn Phúc [Hà Đông] hôm nay còn khó gấp trăm, gấp nghìn lần cái mơ ước cao sang thuở nào. Theo ông H.L [phường Vạn Phúc, HN], chuyên sản xuất, kinh doanh lụa tơ tằm cao cấp ở làng lụa truyền thống Hà Đông: Các cửa hàng buôn bán lụa tại Vạn Phúc, có tới 70% là có lụa pha. Điều đáng buồn nhất là 100% các cửa hàng có bán lụa Trung Quốc, lụa nilong, tuy nhiên, họ bán kèm theo lụa hoa, lụa pha, chứ không hoàn toàn 100% là hàng “Made in China”.

Những chiếc khăn "Made in China" nhưng khi khách hàng hỏi,
chủ quán trả lời "né": Đó là hàng đũi.

Đến bất cứ cửa hàng nào tại làng lụa Vạn Phúc hỏi mua hàng giá rẻ, có xuất xứ từ Trung Quốc, chúng tôi đều nhận được những cái lắc đầu từ phía chủ hàng: "Không có". “Ở đây chỉ bán hàng xịn, còn nếu cần giá rẻ, cô bán ưu đãi nhất với mức tối thiểu 50.000 đồng/mét”, một chủ cửa hàng lụa ở Vạn Phúc trấn an khách hàng. Thấy có khách ghé thăm, chủ cửa hàng treo biển bán lụa tơ tằm Thúy N. [làng Vạn Phúc] vồn vã mời chào. Những chiếc khăn, chiếc quần, chiếc áo vải mềm mượt được chủ hàng nhanh chóng đưa ra và quảng bá là hàng “xịn” với giá từ 100.000 – 150.000 đồng/chiếc. Với những hàng có chất liệu cứng hơn, các chủ quán nơi đây gọi là vải đũi, chứ tuyệt nhiên không gọi là hàng Trung Quốc. Qua ghi nhận của phóng viên, hầu hết khăn và quần áo tại làng Vạn Phúc không có nhãn mác, hoặc nếu có chỉ là một tấm mác ghi nội dung chung chung: 100% Pashmina. Rất hiếm thấy một đơn vị nào, đóng dấu, địa chỉ, tên tuổi, niêm yết thương hiệu của mình vào đằng sau những chiếc áo, chiếc khăn thuộc làng Vạn Phúc.

Hầu hết khăn và quần áo tại làng Vạn Phúc này đều không có nhãn mác, hoặc nếu có chỉ là một tấm mác ghi nội dung chung chung: 100%Pashmina.

Bà M. - chủ tiệm bán lụa Vạn Phúc - quay ra bảo tôi với vẻ thật thà: “Hàng đũi cũng đều là hàng Trung Quốc đấy, còn đây mới chính là hàng chính hiệu này!”, vừa nói bà vừa đưa cho tôi chiếc khăn màu mận tím mềm mượt, có hoa văn dệt hết sức tinh vi. Tôi bỏ ra 100.000 đồng đầy đắc ý khi mua được chiếc khăn mà bà M. khẳng định là hàng “xịn”. Tuy nhiên, khi vào thăm xưởng sản xuất lụa tơ tằm cao cấp của ông H.L [sau đình Vạn Phúc], bằng kinh nghiệm của mình, ông H.L đã chỉ cho tôi thấy: Chiếc khăn tôi mua đích thị là hàng “giả”, không phải được dệt nên từ lụa tơ tằm. Người làng nghề bất lực trước lụa giả? Chỉ bằng một chiếc bật lửa và với thí nghiệm nhỏ, ông H.L chỉ ra rằng: Nếu sau khi đốt, vết cháy biến thành than và khi đưa tay lên xoa xoa nhẹ thì chúng tan ra trở thành muội than và có mùi khét lẹt giống như tóc, thì đó đúng là lụa tơ tằm. Còn nếu dùng lửa mà vải vẫn cháy đen và dẻo quẹo, không tạo muội than... đó ắt hẳn là hàng Trung Quốc hoặc hàng pha ni lông với tỷ lệ lớn. Chiếc khăn quàng cổ mà bà chủ hàng lụa cam đoan rằng đó là “hàng xịn” thực chất chỉ là hàng Trung Quốc chính gốc, trong đó, lớp vỏ ngoài là ni lông và bên ngoài là hàng dạ mỏng, gần giống với vải len.

Nếu sau khi đốt, vết cháy biến thành than và khi đưa tay lên xoa xoa nhẹ thì chúng tan ra trở thành muội than như thế này, khi ngửi có mùi khét lẹt giống như tóc, thì đó đúng là lụa tơ tằm.

“Chúng tôi gọi hàng pha đó là hàng bẩn, vì khi mặc vào người, nó khô ráp làm cho da rất khó chịu, khi gặp trời mưa sẽ phai màu, loang lổ ra lớp quần áo bên cạnh. Tuy nhiên, để phân biệt giữa hàng Trung Quốc, hàng lụa pha và hàng lụa tơ tằm thật vô cùng khó. Bản thân chúng tôi là người trong nghề nếu chỉ nhìn bằng mắt thường cũng không thể phát hiện ra điều gì khác biệt. Chỉ có cách thử lửa duy nhất để biết mà thôi!” – Một trong những gia đình hiếm hoi làm nghề dệt lụa tơ tằm truyền thống lâu năm còn sót lại thẳng thắn chia sẻ. Theo đó, một mét vải lụa tơ tằm bao giờ cũng có mức giá cao hơn, khoảng 300.000 – 500.000 đồng/chiếc so với những loại “lụa nhái” [giá chỉ trên dưới 100.000 đồng/chiếc] đang bày bán đầy rẫy ngoài cửa hàng bởi những công đoạn sản xuất khá kỳ công và chất liệu tơ tằm ngày càng hiếm, đắt. "Giá nguồn nguyên liệu nhập vào của tơ tằm gốc cao hơn 10 lần so với giá của một cân tơ bóng để làm lụa pha. 1kg tơ tằm, tôi phải mua gần 2 triệu đồng, trong khi 1kg cân tơ bóng chỉ hơn 100.000 đồng. Chính vì vậy, một chiếc khăn thành phẩm lụa pha bán ra thị trường có giá từ 100.000 – 200.000 đồng/chiếc, người kinh doanh cũng đủ lãi to rồi” - Ông H.L nói. Những người dân sinh sống ở làng lụa Vạn Phúc cho hay: Hàng Trung Quốc tràn lan ở Vạn Phúc bởi có cả một “đường dây” chuyên kinh doanh, buôn bán mặt hàng này. Có những người mua hàng ở biên giới, lại có những người trực tiếp sang lấy đồ từ tận bên nước láng giềng về. Từ đó, bộ phận may mặc với hàng chục máy may đã nhập hàng tấn vải ấy về, gia công bán lại cho cửa hàng. Vì sản xuất theo dây chuyền đồng loạt, nên số lượng sản phẩm sản xuất ra của những đơn vị dệt lụa pha luôn lớn hơn rất nhiều so với các hộ dân giữ nghề làm tơ lụa theo phương pháp truyền thống. “Nhà sản xuất thứ thiệt như chúng tôi không đầu tư, chạy theo số lượng nhiều hay ít, chúng tôi làm theo đơn đặt hàng và các mối quan hệ thân thiết. Trong khi, họ mắc sợi vải một loạt lên máy, không cần se nhưng chúng tôi phải se sợi vải vào trước, từng sợi tơ mỏng và mềm mượt. Cũng chính vì vậy, một máy dệt lụa pha một ngày có thể dệt được hơn chục thước vải, nhưng nhà tôi chỉ đạt 3 – 5 thước, có hôm, tôi dệt chưa đầy được 5 thước” – Ông H.L tâm sự. Biết thực trạng làng nghề truyền thống lụa tơ tằm đang ngày càng mai một nhưng bản thân ông H.L và những người còn lại tâm huyết với nghề cũng đành…bất lực. Ông H.L không khỏi đau đáu: Không biết rồi đây, làng lụa Vạn Phúc sẽ đi đâu, về đâu.

“Tôi không dám a dua theo thị trường bởi tôi sợ người đời phê phán, xa lánh và hơn hết, tôi sợ: Tôi đánh mất hết đi ý nghĩa thiêng liêng và quan trọng của tơ tằm” – Ông H.L nói

Làng nghề dệt lụa truyền thống nghìn năm

Làng lụa Vạn Phúc [hay còn được gọi là làng lụa Hà Đông] nằm tại phường Vạn Phúc, quận Hà Đông, cách trung tâm Hà Nội hơn 10 km. Vốn tồn tại hơn một nghìn năm, làng là một trong những làng lụa dệt tơ tằm đẹp và nổi tiếng nhất Việt Nam.

Từ trung tâm Hà Nội, bạn có thể tới làng lụa Vạn Phúc qua đường Nguyễn Trãi tới bưu điện Hà Đông thì rẽ phải, hoặc đi theo tuyến đường Lê Văn Lương - Tố Hữu. Mặc dù tại đây, quá trình đô thị hóa đang diễn ra nhanh chóng, nhưng làng lụa Vạn Phúc vẫn ít nhiều giữ được vẻ đẹp cổ kính.

Làng lụa Vạn Phúc xưa kia có tên Vạn Bảo, do kị húy nhà Nguyễn nên đã đổi thành Vạn Phúc. Năm 1931 lần đầu tiên lụa Vạn Phúc được giới thiệu ra thị trường quốc tế ở hội chợ Marseille và được người Pháp đánh giá là loại sản phẩm tinh xảo nhất của vùng Đông Dương. Đến năm 1958, lụa Vạn Phúc xuất sang các nước Đông Âu và đến nay được ưu chuộng tại nhiều nước trên thế giới.

Trải qua nhiều thế hệ, lụa Vạn Phúc vẫn giữ được nét đẹp truyền thống và đang đi đầu trong ngành dệt nước ta. Lụa làng Vạn Phúc được đánh giá là đẹp và bền. Hoa văn trên lụa rất đa dạng, trang trí đối xứng với nhau, đường nét không rườm ra, phức tạp mà luôn tạo cảm giác phóng thoáng, dứt khoát.

Nguyên liệu làm lụa Vạn Phúc chủ yếu là từ tơ tằm vì độ mềm mại, dẻo dai của nó. Để tạo ra những sản phẩm tơ lụa hoàn hảo, người thợ phải trải qua rất nhiều công đoạn kì công như tơ, hồ sợi, dệt, nhuộm, phơi căng… Ở bất kì công đoạn nào người nghệ nhân cũng phải hết sức cẩn thận, túc trực theo dõi ngay cả khi công đoạn cần đến máy móc thực hiện.

Tơ lụa Vạn Phúc có nhiều loại mẫu mã đa dạng. Hoa văn có bốn loại: động vật, thực vật, đồ vật, hình họa. Trong các loại lụa cổ truyền, nổi tiếng nhất là lụa Vân, loại lụa này có hoa nổi thì bóng mịn trên mặt lụa, hoa chìm thì chỉ thấy khi ra ánh sáng.

Hiện nay, tại làng vẫn có gần 300 hộ dệt, kinh doanh mặt hàng lụa tơ tằm. Hầu hết các doanh nghiệp, hộ gia đình đều hoạt động hết công suất để đáp ứng nhu cầu thị trường. Mỗi năm, làng sản xuất khoảng 2,5 đến 3 triệu mét vuông vải, chiếm 63% doanh thu của toàn bộ làng nghề.

Tuy hiện tại đang có nhiều loại lụa không đảm bảo chất lượng được nhập từ Trung Quốc về, làm ảnh hưởng nhiều đến uy tín và chất lượng của lụa Vạn Phúc nhưng người dân nơi đây vẫn đang cố gắng, chăm chút để tạo ra những sản phẩm tốt nhất và khẳng định lại vị thế của mình.

Đổi mới để thu hút khách du lịch

Cùng với việc lưu giữ và phát triển làng nghề dệt lụa truyền thống, làng lụa Vạn Phúc đang dần đổi mới, trở thành điểm du lịch để bắt nhịp với nhu cầu thị trường về sản phẩm cũng như nhu cầu khám phá, vui chơi, tìm hiểu về làng nghề của du khách.

Đến làng lụa Vạn Phúc thời điểm này, du khách sẽ được chứng kiến sự thay đổi nhanh chóng của làng nghề với hình ảnh văn minh và năng động hơn. Những ngày cuối tuần, làng lụa Vạn Phúc đón nhiều lượt khách du lịch ghé thăm và chụp ảnh.

Trong thời gian gần đây, chính quyền địa phương đã đầu tư cơ sở hạ tầng, chỉnh trang các tuyến phố, tôn tạo di tích. Đặc biệt, ba tuyến phố đi bộ gồm phố lụa, phố ẩm thực, phố sinh vật cảnh - đồ cổ đồng thời được mở ra để du khách tham quan và mua sắm.

Ngay khi đi qua cổng làng, du khách sẽ được ngắm nhìn con đường đi bộ được trang trí bởi những chiếc ô nhiều màu sắc rực rỡ. Dọc hai bên đường đi bộ là các quán hàng san sát nhau, trưng bày và bán các sản phẩm như khăn quàng, áo dài, túi, quần áo… với đa dạng mẫu mã cho du khách lựa chọn. Nếu bạn muốn mặc bộ áo dài chụp ảnh thì tại đây các cửa hàng cũng có dịch vụ cho thuê áo dài.

Một trong những địa chỉ bán hàng uy tín nhất và nổi tiếng nhất là xưởng dệt lụa tơ tằm của nghệ nhân Triệu Văn Mão, cửa hàng lụa Vạn Xuân, hoặc đến khu chợ lụa Vạn Phúc, ở nơi đây bạn có thể tha hồ lựa chọn những sản phẩm ưng ý nhất.

Các điểm tham quan tại làng lụa Vạn Phúc du khách có thể ghé thăm như: Chùa Vạn Phúc, đền thờ tổ nghề, miếu Vạn Phúc, trung tâm bảo tồn lụa Vạn Phúc, trung tâm sinh vật cảnh, phố đồ cổ - đồ xưa, nhà lưu niệm chủ tịch Hồ Chí Minh hay con đường bích họa đầy màu sắc phía trước sân đình làng.

Ngoài ra, du khách cũng có thể ghé thăm những xưởng dệt, nhuộm vải nằm phía sau khu chợ lụa Vạn Phúc để tìm hiểu về quy trình dệt lụa, trực tiếp tiếp xúc với thợ thủ công hay thử trải nghiệm làm một vài công đoạn sản xuất các sản phẩm. Đặc biệt, đến với làng, du khách còn có cơ hội được trải nghiệm làm tranh từ vải vụn tại Hợp tác xã VỤN Art – nơi có những con người khuyết tật đang làm việc tại đây.

Tham quan tại làng lụa Vạn Phúc, bạn Hoàng Khánh Huyền [Hà Nội] chia sẻ: "Đây là lần đầu tiên mình đến với làng lụa Vạn Phúc. Ngay từ khi bước vào cổng làng mình đã rất ấn tượng với không gian rực rỡ sắc màu tại đây. Sau khi tham quan một vòng ở làng, mình đã hiểu rõ hơn về qui trình dệt lụa cũng như mua sắm được vài sản phẩm ưng ý tại đây".

Kết thúc chuyến tham quan làng lụa Vạn Phúc, du khách có thể thưởng thức những món ăn quen thuộc được bán tại đây như thạch dừa, kem, cốm, cà phê, trà chanh, đồ ăn vặt… với giá cả hợp lí.

Nếu có dịp đến làng lụa Vạn Phúc vào tuần văn hóa du lịch thương mại, du khách sẽ được tham quan và trải ngiệm các hoạt động văn hóa, biểu diễn nghệ thuật đặc sắc được diễn ra ở đây.

Phát triển tour du lịch làng nghề

Phát triển du lịch làng lụa Vạn Phúc đang là hướng đi triển vọng của TP Hà Nội. Tuy nhiên, để có hướng đi đúng đắn và phát huy hiệu quả tiềm năng của làng nghề, cần có sự thay đổi từ nhận thức đến hành động.

Nguồn nhân lực du lịch làm việc trực tiếp tại làng nghề cần phải có kiến thức, hiểu rõ về giá trị kinh tế làng nghề cũng như nét văn hóa đặc trưng tại đây. Chính quyền địa phương cũng cần tạo điều kiện để xây dựng đội ngũ có kĩ năng, chuyên nghiệp, có khả năng giao tiếp, ứng xử tốt, nâng cao trình cao ngoại ngữ để hướng dẫn cho du khách nước ngoài đến tham quan.

Những người bán hàng tại làng lụa Vạn Phúc cần thường xuyên được tập huấn về văn hóa ứng xử, vận động mặc áo dài lụa Vạn Phúc nhằm tạo ấn tượng cho khách tham quan.

Ngoài ra, để du lịch làng lụa Vạn Phúc phát triển, đơn vị chức năng, chính quyền địa phương cần chỉ đạo, kết nối các đơn vị lữ hành với làng nghề trong việc đẩy mạnh xây dựng các chương trình, tour du lịch làng lụa Vạn Phúc nhằm giới thiệu, quảng bá về làng nghề.

Hiện nay, các tour du lịch làng nghề Vạn Phúc trong ngày đang được một số đơn vị lữ hành khai thác, xây dựng kết hợp với các làng nghề khác trong TP Hà Nội. Tuy nhiên, các tour tham quan chưa thực sự đem đến nhiều sự hấp dẫn cho du khách bởi mới chỉ dừng lại ở mức độ tham quan làng mà chưa hiểu hết về nét đặc sắc tại làng nghề.

Anh Lê Viết Hùng – Giám đốc Hợp tác xã VỤN Art, người có nhiều cơ hội tiếp xúc với các du khách tham quan tại làng nghề chia sẻ: "Nhiều du khách khi đến với làng nghề theo tour tham quan chưa khám phá hết được nét đặc sắc tại đây do một vài lí do như lịch trình, thời gian tham quan nhanh chóng, hướng dẫn viên của tour chưa hiểu nhiều về lịch sử, nét đặc trưng tại làng nghề".

Sự thành bại của các tour tham quan ảnh hướng rất lớn đến hình ảnh, sự phát triển du lịch của làng lụa Vạn Phúc. Để các tour du lịch tham quan làng lụa Vạn Phúc có hiệu quả, các đơn vị lữ hành cần khai thác, xây dựng chương trình tour tham quan triệt để cả nội dung và hình thức, bổ sung những kiến thức về lịch sử, nét đặc trưng tại làng nghề cho các hướng dẫn viên du lịch.

Phát triển du lịch tại làng lụa Vạn Phúc không chỉ bảo tồn nét văn hóa truyền thống mà còn giải quyết được công ăn việc làm, cải thiện thu nhập cho người dân địa phương. Đồng thời, giúp phát triển kinh tế - xã hội, tăng cường hội nhập, thu hút đông đảo khách du lịch ghé thăm.

vietnammoi.