Thuốc trị ung thư thiếu, nhiều bệnh viện phải tính phương án giảm liều dùng. Nay đã hủy phương án này - Ảnh: L.TH.H.
Đúng liều ở đây có nghĩa là phải sử dụng thuốc theo đúng số lượng thuốc đã được chỉ định [tức là đã được bác sĩ ghi trong đơn thuốc hoặc theo hướng dẫn sử dụng thuốc] cho một lần dùng thuốc hoặc cho cả ngày [tức 24 giờ]. Còn đủ thời gian là phải dùng cho đủ số ngày được ấn định, tức cũng là phải đúng liều cho một đợt điều trị.
Trước hết, ta nên biết việc dùng thuốc không đúng liều gồm 2 trường hợp: dùng không đủ liều và dùng quá liều. Cả 2 trường hợp đều dẫn đến hậu quả không tốt.
Dùng thuốc không đủ liều không chỉ không trị dứt bệnh của cá nhân người bệnh mà có khi gây hại cho cộng đồng. Như sử dụng kháng sinh không đủ liều có thể dẫn đến hiện tượng vi khuẩn đề kháng thuốc, vi khuẩn đề kháng này không bị tiêu diệt sau đó sẽ gây hại cho bất kỳ ai bị nó xâm nhiễm.
Còn dùng thuốc quá liều gây tác hại cho chính sức khỏe của người dùng thuốc, thậm chí có thể gây tử vong. Bởi vì hầu hết các thuốc nếu dùng đúng liều thì đó là thuốc chữa bệnh, còn nếu dùng quá liều thì đó là chất độc không hơn không kém.
Liều dùng thuốc hay còn gọi là liều điều trị không phải được ấn định một cách tùy tiện mà phải trải qua quá trình nghiên cứu được gọi là thử tác dụng dược lý để tìm ra.
Liều điều trị sẽ được xác định và sẽ nằm giữa liều tối thiểu và liều tối đa. Thuốc càng an toàn, tức ít độc, khi khoảng cách giữa liều điều trị và liều tối đa càng lớn; còn thuốc dễ gây độc tính khi khoảng cách đó hẹp, tức liều điều trị quá gần với liều tối đa hay liều độc.
Như vậy ta thấy phải trải qua quá trình nghiên cứu thực hiện mới xác định được liều điều trị và liều này sẽ tùy theo cơ thể người bệnh, tình trạng bệnh mà được ấn định để phát huy cao nhất tác dụng điều trị và hạn chế thấp nhất các tác dụng phụ hay tai biến gây ra do thuốc.
Như vậy, ta phải dùng thuốc đúng theo liều đã chỉ định. Bởi vì nếu không dùng đủ liều, liều thấp hơn liều tối thiểu xem như thuốc không đủ cho tác dụng; còn nếu dùng quá liều, liều vượt quá liều tối đa gây độc, có khi nguy đến tính mạng.
Đặc biệt, thuốc trị hay kháng ung thư thường là các thuốc gây độc tế bào. Chúng tiêu diệt các tế bào sinh trưởng nhanh là các tế bào ung thư, đồng thời cũng gây hại các tế bào bình thường. Tức chúng rất độc nên phải dùng các thuốc này thật đúng liều, để vừa trị được ung thư vừa không gây hại!
PGS.TS NGUYỄN HỮU ĐỨC
Một loại thuốc được chỉ định phụ thuộc vào sự cân bằng giữa lợi ích và nguy cơ của nó. Khi đưa ra quyết định, bác sĩ lâm sàng thường cân nhắc các yếu tố có phần chủ quan, chẳng hạn như kinh nghiệm cá nhân, truyền miệng, người thực hành trước và ý kiến chuyên môn.
Số bệnh nhân cần được điều trị [NNT] ít mang tính chủ quan về những lợi ích có thể có của một loại thuốc [hoặc bất kỳ sự can thiệp nào khác]. NNT là số bệnh nhân cần được điều trị để mang lại lợi ích cho một bệnh nhân. Ví dụ, hãy xem xét một loại thuốc làm giảm tỷ lệ tử vong của một bệnh cụ thể từ 10% xuống 5%, giảm nguy cơ tuyệt đối là 5% [1 trong 20]. Điều đó có nghĩa là 100 bệnh nhân, 90 người sẽ sống ngay cả khi không điều trị, và do đó sẽ không được hưởng lợi từ thuốc. Bên cạnh đó, 5 trong số 100 bệnh nhân sẽ chết mặc dù họ dùng thuốc và do đó cũng không có lợi. Chỉ có 5 trong 100 bệnh nhân [1 trong 20] được hưởng lợi từ việc dùng thuốc; Do đó, cần 20 bệnh nhân được điều trị để 1 bệnh nhân được hưởng lợi từ việc điều trị, và NNT là 20. NNT có thể được tính toán đơn giản là nghịch đảo của việc giảm nguy cơ tuyệt đối; nếu giảm nguy cơ tuyệt đối là 5% [0,05], NNT = 1 / 0,05 = 20. NNT cũng có thể được tính toán cho các tác dụng không mong muốn, trong trường hợp đó đôi khi nó được gọi là số người cần được điểu trị để xảy ra tác hại [NNH].
Quan trọng là NNT dựa trên sự thay đổi nguy cơ tuyệt đối; không thể tính được từ những thay đổi nguy cơ tương đối. Nguy cơ tương đối là tỷ lệ phần trăm của hai nguy cơ. Ví dụ, một loại thuốc giảm tỷ lệ tử vong từ 10% xuống 5% nghĩa là làm giảm tử vong tuyệt đối 5% nhưng giảm tỷ lệ tử vong tương đối là 50% [tức là tỷ lệ tử vong 5% chỉ ra rằng ít tử vong hơn 50% so với tỷ lệ tử vong 10%]. Thông thường, lợi ích được báo cáo trong y văn là giảm nguy cơ tương đối bởi vì nhìn vào số liệu này sẽ thấy thuốc hiệu quả hơn so với giảm nguy cơ tuyệt đối [trong ví dụ trước, giảm 50% tử vong có vẻ tốt hơn giảm 5%]. Ngược lại, các tác dụng không mong muốn thường được báo cáo theo nguy cơ tuyệt đối tăng bởi vì chúng tạo ra một loại thuốc an toàn hơn. Ví dụ, nếu thuốc tăng tỷ lệ xuất huyết từ 0,1% đến 1%, mức tăng này thường được báo cáo là 0,9% hơn là 1000%.
|
Khi NNT cân bằng với NNH, điều quan trọng là cân nhắc giữa lợi ích cụ thể và các nguy cơ. Ví dụ, một thuốc có nhiều tác hại hơn lợi ích vẫn có thể được kê đơn nếu các tác hại đó là nhỏ [ví dụ tác hại có thể hồi phục, nhẹ] và các lợi ích là lớn [ví dụ như ngăn ngừa tử vong hoặc phòng bệnh]. Trong mọi trường hợp, sử dụng các chỉ tiêu hướng tới bệnh nhân là tốt nhất.
Sự tuân thủ [compliance] là mức độ mà một bệnh nhân thực hiện một chế độ điều trị. Đối với thuốc, sự tuân thủ yêu cầu phải nhanh chóng hiểu được đơn thuốc và dùng thuốc theo đơn thuốc về liều dùng, khoảng cách giữa các liều, thời gian điều trị và bất kỳ hướng dẫn đặc biệt nào [ví dụ dùng thuốc khi đói]. Bệnh nhân nên được giải thích để thông báo cho bác sĩ nếu tự ý ngừng hoặc thay đổi cách dùng thuốc nhưng bệnh nhân hiếm khi thông báo.
Chỉ có khoảng một nửa số bệnh nhân rời khỏi phòng mạch bác sĩ sẽ dùng theo chỉ dẫn của đơn thuốc. Những lý do phổ biến nhất cho sự không tuân thủ là
Dùng nhiều lần
Không chấp nhận bệnh tật
Hiểu sai về lợi ích của việc dùng thuốc
Giá cả
Nhiều lý do khác đóng góp vào sự không tuân thủ [xem Bảng: Nguyên nhân của sự không tuân thủ Nguyên nhân của sự không tuân thủ Sự tuân thủ [compliance] là mức độ mà một bệnh nhân thực hiện một chế độ điều trị. Đối với thuốc, sự tuân thủ yêu cầu phải nhanh chóng hiểu được đơn thuốc và dùng thuốc theo đơn thuốc về liều... đọc thêm ].
Trẻ em ít tuân thủ chế độ điều trị hơn so với người lớn. Sự tuân thủ là kém nhất ở các bệnh mạn tính cần điều trị phức tạp, lâu dài [ví dụ như bệnh đái tháo đường vị thành niên, hen phế quản]. Cha mẹ có thể không hiểu rõ các hướng dẫn theo đơn thuốc và trong vòng 15 phút đã quên đi một nửa thông tin do bác sĩ cung cấp.
Người già tuân thủ các phác đồ điều trị tốt như những người lớn khác. Tuy nhiên, các yếu tố làm giảm sự tuân thủ [ví dụ như không đủ tài chính, sử dụng nhiều loại thuốc hoặc thuốc phải sử dụng nhiều lần trong ngày] phổ biến hơn ở người cao tuổixem Các vấn đề liên quan đến thuốc ở người cao tuổi Các vấn đề liên quan đến thuốc ở người cao tuổi Các vấn đề liên quan đến thuốc rất phổ biến ở người cao tuổi và bao gồm sự không hiệu quả của thuốc, tác động phụ của thuốc, dùng quá liều, dùng chưa đủ liều thuốc và tương tác thuốc. Thuốc... đọc thêm ]. Sự suy giảm nhận thức có thể làm giảm sự tuân thủ. Đôi khi một bác sĩ phải sáng tạo bằng cách chọn một loại thuốc dễ sử dụng hơn mặc dù nó không phải là sự lựa chọn đầu tiên. Ví dụ, điều dưỡng hoặc thành viên trong gia đình có thể thử sử dụng miếng dán clonidin thích hợp hơn cho bệnh nhân cao huyết áp không thể tuân thủ chế độ uống thuốc hàng ngày.
Kết quả rõ ràng nhất của sự không tuân thủ là bệnh có thể không đỡ hoặc không hết bệnh. Sự không tuân thủ ước tính sẽ gây ra 125.000 ca tử vong do bệnh tim mạch mỗi năm tại Hoa Kỳ. Nếu bệnh nhân dùng thuốc theo chỉ dẫn thì có thể tránh được đến 23% số lần nhập viện tại nhà điều dưỡng, 10% nhập viện, thăm khám bác sĩ, nhiều xét nghiệm chẩn đoán và nhiều phương pháp điều trị không cần thiết có thể tránh được. Trong một số trường hợp, không tuân thủ có thể làm tình trạng bệnh nặng hơn. Ví dụ, quên một liều hoặc ngừng sớm kháng sinh hoặc thuốc kháng vi-rút có thể dẫn đến các vi khuẩn kháng thuốc.
Dược sĩ và y tá có thể phát hiện và giúp giải quyết các vấn đề về tuân thủ. Ví dụ, một dược sĩ có thể lưu ý rằng một bệnh nhân không nhận được đủ thuốc hoặc rằng một đơn thuốc đang được kê lại quá sớm. Khi xem lại hướng dẫn trong đơn thuốc cho bệnh nhân, dược sĩ hoặc điều dưỡng có phát hiện ra sự hiểu nhầm hoặc sự lo lắng của bệnh nhân và làm giảm bớt các triệu chứng. Bác sĩ có thể thay thế chế độ liều phức tạp hoặc tần suất nhiều hoặc thay thế bằng các thuốc an toàn, hiệu quả, nhưng ít tốn kém hơn. Thông tin giữa tất cả các nhân viên y tế chăm sóc cho bệnh nhân là quan trọng.