[VTC News] – Cho rằng sự mạnh hay yếu, đằng sau nó là sự bảo lãnh văn hóa khủng khiếp, Giáo sư Trần Ngọc Vương nói đã bao giờ ta đặt câu hỏi vì sao chúng ta hay bị ngoại xâm đe dọa.
Tiếp nối câu chuyện về suy thoái văn hóa của sử gia Dương Trung Quốc qua bài: “Suy thoái văn hóa chạm ngưỡng, đẩy dân tộc đến thảm họa khôn lường”, nhà nghiên cứu văn hóa - Giáo sư Trần Ngọc Vương có những chia sẻ về sức mạnh văn hóa trong bảo vệ và phát triển đất nước.
- Là người từng có nhiều năm nghiên cứu, gắn chặt với đời sống văn hóa dân tộc, nhìn nhận thẳng thắn, ông có thấy một sự thật đau lòng, rằng thực trạng nền văn hóa của chúng ta đang ‘có vấn đề’ rất lớn?
Hơn 70 năm trước đây, Tản Đà có những câu thơ mà đến giờ vẫn còn nguyên tính thời sự:Dân 25 triệu ai người lớn
Nước 4000 năm vẫn trẻ con.
Có ai hỏi tại sao một dân tộc có bề dày lịch sử 4000 năm vẫn được bậc thi bá một thời ví như trẻ con? Trong khi chúng ta không phải nước bé, rất nhiều chỉ tiêu về dân số, quy mô nền kinh tế,…của chúng ta đều ở thứ hạng cao trên thế giới. Đó là bởi cái chúng ta thiếu, là một cấu trúc văn hóa ổn định. Tôi phải khẩn thiết lưu ý rằng, nền văn hóa của chúng ta đang thực sự rơi vào tình trạng nguy hiểm, một sự suy thoái đáng báo động chứ không đơn thuần là có vấn đề nữa.
Ở thời điểm này, câu chuyện văn hóa còn đáng báo động hơn, nặng nề hơn cả vấn đề kinh tế, bởi yếu tố văn hóa – là nền móng đảm bảo cho sự phát triển bền vững và lâu dài.
- Nguyên nhân của tình trạng này đến từ đâu thưa ông?
Đi tìm nguyên nhân sâu xa nhất của tình trạng này, như tôi vừa nói, nằm ở chỗ là chúng ta không có được một cấu trúc vĩ mô của một nền văn hóa cố định, ổn định và duy trì liên tục để trở thành truyền thống.
Đừng nhầm giữa câu chuyện bề dày lịch sử và văn hóa. Lịch sử là câu chuyện khác, văn hóa là câu chuyện khác.
Một nền văn hóa bất kì nào chuyển tải những giá trị đặc trưng, có bản sắc, dấu hiệu nhận biết quan trọng ở người quan sát từ bên ngoài là người ta cảm thấy bị hấp dẫn, cảm thấy yêu mến, mong muốn thưởng thức, chia sẻ, và vận dụng những thành tựu của nền văn hóa ấy trong đời sống.
Ví dụ đơn giản, quần bò là một giá trị văn hóa, người ta biến nó thành một mốt quần áo thông dụng. Từ những chiếc quần bò dành cho anh cao bồi chăn ngựa miền tây nước Mỹ, nó trở thành thời trang đi vào đời sống mọi nơi trên thế giới bởi người ta cảm nhận thấy nét đẹp của nó, sự hấp dẫn của nó. Và nó trở thành một sự chia sẻ, cộng hưởng giá trị.
Thường những giá trị văn hóa khi được đại chúng hóa, nó phải có lý do nào đó, nói như triết gia Hêghen: Tồn tại là hợp lý, hay Ăngghen nói: Cái hợp lý sẽ tồn tại.
Vì thế nên từ xưa đến nay, có một nguyên tắc đi kèm: Người ta không thể chỉ quản lý văn hóa bằng các mệnh lệnh hành chính, mệnh lệnh hành chính không cưỡng bức văn hóa được, đôi khi nó gây hiệu ứng ngược lại.
| Truyền hình chính thống không kém cạnh khi tung ra những hình ảnh "văn hóa" thế này |
- Thế cái cấu trúc văn hóa ổn định đó cụ thể là gì, thưa Giáo sư?
Trước hết anh phải nhìn lại anh là ai, anh có cái gì, để đứng một cách vững vàng trước thế giới này, và làm nên giá trị của riêng anh.
Thứ hai, không những anh đứng được, mà anh phải dùng nó như một thứ nội lực thúc đẩy sự phát triển của cộng động người, và làm nên những giá trị được thế giới thừa nhận.
Chúng ta thích nói về những giá trị tốt đẹp, mà không biết cần phải nói về mặt trái để thay đổi mặt trái đó theo chiều hướng tích cực.
Cho nên, tôi cho rằng những giá trị lớn mà chúng ta cố công tuyên truyền, mà cứ nhấn mạnh mãi như thế, một ngày nào đó, giống như bộ xương không được nuôi dưỡng bằng các hệ sinh học thiết yếu như hệ hô hấp, tuần hoàn hay cả hệ bài tiết, nó khiến nhiều độc tố văn hóa tồn tại lưu cữu trong cơ thể một cộng đồng, làm ra ung nhọt văn hóa.
Cái gì tốt không hẳn cứ tốt mãi, “vô điều kiện”, cái xấu không vĩnh viễn chỉ có tác dụng xấu, điều này dễ hiểu từ góc độ triết học, nhưng khi vận dụng vào nghiên cứu thực tế thì người ta lại quên.
Chúng ta không chịu nghiên cứu tử tế, cẩn thận, sâu sắc để xem chúng ta có gì, thiếu gì và cần làm gì cho văn hóa.
- Chúng ta vẫn nhắc đến truyền thống chống giặc ngoại xâm. Truyền thống ấy có phải là bản sắc, là giá trị của riêng chúng ta không, thưa ông? Tại sao không thử một lần đặt ra câu hỏi, anh tồn tại thế nào mà luôn bị ngoại xâm đe dọa?
Người ta nói niềm tự hào của dân tộc ta là truyền thống 4000 năm chống ngoại xâm trong suốt 4000 năm lịch sử. Tại sao không thử một lần đặt ra câu hỏi, anh tồn tại thế nào mà luôn bị ngoại xâm đe dọa?
Ăngghen nói trong các chế độ xã hội có giai cấp, yếu thì bị xâm lược, yếu nữa bị phụ thuộc, yếu nữa bị đồng hóa và giải thể cái tồn tại đó. Khi sự tồn tại luôn chơi vơi và yếu, anh phải xem lại cách thế tồn tại của anh chứ. Phải nhớ một nguyên tắc căn cốt, rằng sự mạnh hay yếu, đằng sau nó là sự bảo lãnh văn hóa khủng khiếp. Những di họa của một thế kỷ chiến tranh hay rộng hơn, một lịch sử đầy ắp chiến tranh còn kéo dài cho đến tận bây giờ và lâu nữa. Càng ý thức sớm về nó càng khắc phục mặt trái của nó rõ ràng hơn, rành mạch hơn, có chiều sâu hơn. Trong mọi cuộc chiến tranh, tổn thất lớn nhất của cộng đồng là mất đi những lớp, những thành phần tinh hoa nhất của cộng đồng, của xã hội. Bất kỳ một cộng đồng nào cũng có những yếu tố hợp thành tạo nên sắc thái văn hóa, trong đó có truyền thống, hiện đại, nội sinh, ngoại nhập, nhưng phải nhắc đi nhắc lại nếu muốn có cốt cách văn hóa, yếu tố nội sinh phải được đặt lên hàng đầu. Anh nhìn xem nội sinh văn hóa Việt Nam có gì? Chúng ta nói về giá trị truyền thống, nhưng quay qua quay lại, lại về văn hóa làng xã, văn hóa nông thôn.
Văn hóa làng xã về cơ bản, đối với sự phát triển của xã hội hiện đại nó sẽ là sự kìm hãm. Văn hóa có những yếu tố cũ, nhưng càng cần phải có những cái tươi rói, mới tinh.
Có nhà lý luận văn hóa học đã đưa ra một định nghĩa: văn hóa là cái gì còn đọng lại sau khi những cái khác đã qua đi trong đời sống của một cá thể hay một cộng đồng. Trong ý nghĩa đó thì không phải mọi lớp văn hóa đều là “di sản”, đều là đáng quý.
Những "phim" sitcom bệnh hoạn được xây dựng bởi ekip bệnh hoạn, vô văn hóa
- Thế cho nên, trong quá trình mở cửa và hội nhập, sự tiếp nhận văn hóa đã dẫn đến sự lai căng méo mó?
Có vô số chuyện cần nói trên đường hướng này, chỉ lấy một ví dụ đời thường nhất, muôn thuở nhất. Đó yêu phải có văn hóa, nhưng văn hóa nào cho tình yêu Việt bây giờ, đó có phải là vấn đề không?
Một điều thiếu khủng khiếp ở Việt Nam là văn hóa tình dục, văn hóa sex. Việt Nam làm gì có văn hóa tình dục, tất cả ứng xử về phương diện dục tính con người Việt Nam đều không vượt qua phương diện ứng xử bản năng bao nhiêu.
Chính sự thiếu hụt trong việc giáo dục tình dục đó, khiến cho việc xây dựng những hình ảnh sex trong phim, trong nghệ thuật trở nên lệch lạc, méo mó.
Trước đây, có hội thảo nhằm cấm truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy, các vị đưa ra một tiêu chuẩn là cái gì dâm thì cấm. Tôi mới hỏi các vị một câu dâm là gì? Các vị nói dâm là những cái gợi lên hành vi tính giao. Nhưng thật ra hiểu như vậy là nhầm, dâm xét theo nghĩa gốc, dâm nghĩa là “quá mức”, các nhà Trung Quốc học nổi tiếng đều hiểu “dâm” là démesure. Từ những hiểu sai sẽ dẫn đến chỉ đạo sai.
- Nhắc đến câu chuyện văn hóa gần gũi như cái váy, cái áo, như việc khoe thân, ảnh nude…tràn lan, ông nhận xét như thế nào về vấn nạn này?
Đó là loại hành vi vô văn hóa của những người khoác lên mình chiếc áo nghệ sỹ, của những người khoác lên mình chiếc áo người làm văn hóa.
Nhưng cũng phải nói thêm, hành vi vô văn hóa đó chỉ phục vụ, chỉ kêu gọi sự cộng hưởng từ bộ phận công chúng thiếu văn hóa.
- Khoan nói đến việc giáo dục công chúng vì nó sẽ là câu chuyện rất dài và cần lộ trình. Có cách nào để chặn đứng đà suy thoái, trong khi tình trạng đã ở mức báo động khẩn thiết?
Trước hết phải có những nhà văn hóa làm khuôn mẫu, đồng thời trước hết là những người cầm quyền, ứng xử một cách văn hóa đích thực, chắc chắn nền văn hóa sẽ thay đổi. Phải tạo ra cho bằng được những khuôn mẫu văn hóa của thời đại mới qua chính những mẫu người văn hóa.
Xin cảm ơn ông!
| Độc giả có đồng tình với quan điểm của Giáo sư Trần Ngọc Vương? Hãy gửi ý kiến cho chúng tôi ở box thảo luận bên dưới để có cái nhìn đa chiều về vấn đề này |
30/10/2020 3,624 Câu hỏi Đáp án và lời giải Đáp án và lời giải đáp án đúng: A Chu Huyền [Tổng hợp]
Chiến tranh Việt Nam: Người Mỹ xâm lược hay 'chỉ can thiệp'?
Nguồn hình ảnh, Bettmann/Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Nguyễn Văn Thiệu trong cuộc gặp với Tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon tại Midway Island, ngày 08/6/1969
Mỹ không hề 'xâm lược' và 'chiếm đất' của Việt Nam, một nhà nghiên cứu lịch sử từ Hà Nội nói với một hội luận chuyên đề của BBC News Tiếng Việt hôm 06/5/2021 khi nhìn lại lịch sử.
Đưa ra nhận xét về bản chất của cuộc chiến tranh kéo dài trên hai thập niên trong thế kỷ trước khiến hàng triệu người thiệt mạng, thương vong, hàng triệu gia đình chia rẽ, ly tán ở Việt Nam, nhà nghiên cứu lịch sử Lê Văn Sinh, nguyên giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội, nói:
"Ở Việt Nam có người nói rằng đó là cuộc chiến tranh chống Mỹ xâm lược, tôi không nghĩ rằng nó sai hoàn toàn, nhưng nó cũng không đúng hoàn toàn.
‘Ly kỳ’ nhà báo Tây Đức phỏng vấn Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu
Quảng cáo
Việt Nam: Một khối nhân dân và chính thể vẫn còn trẻ con?
Ngày 30/4, di sản nào chung cho Việt Nam sau 46 năm?
Có những ngày 30/04 trước 1975 và mãi mãi về sau
"Thực ra thì người Mỹ không xâm lược đất đai của Việt Nam, mà người Mỹ can thiệp vào công việc nội bộ của người Việt Nam.
"Họ muốn đắp một con đê để ngăn chặn làn sóng cộng sản lan tràn ra xung quanh, vì vậy họ mới dựng nên chính quyền, bảo vệ và giúp đỡ chính quyền của ông Ngô Đình Diệm và từ đó nó có cuộc nội chiến và lại vừa có cuộc chiến tranh ủy nhiệm ý thức hệ."
Nhận định trên của nhà nghiên cứu lịch sử từ Đại học Quốc gia Hà Nội được cho là một ý kiến có sự khác biệt với quan điểm lịch sử chính thống đã được đưa vào sách giáo khoa giảng dạy chính thức trong hệ thống giáo dục tại Việt Nam từ phổ thông tới sau đại học, từ sau ngày 30/4/1975 tới nay.
Nguồn hình ảnh, Eye Ubiquitous/Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Người dân Mỹ biểu tình phản đối chiến tranh Việt Nam
Theo đó, các nhà nghiên cứu chính thống lịch sử của đảng Cộng sản Việt Nam và lịch sử chiến tranh Việt Nam cuối thế kỷ 20 ở trong nước từ lâu cho rằng người Mỹ đã xâm lược Việt Nam, và cuộc chiến tranh do bên thắng cuộc tiến hành là để 'đánh đuổi đế quốc Mỹ xâm lăng và lật đổ ngụy quân, ngụy quyền bán nước' tại quốc gia này.
'Chỉ nói can thiệp ngoại bang là không đúng'
Từ Đại học Maine, Hoa Kỳ, Giáo sư sử học Ngô Vĩnh Long cho rằng nếu nói cuộc chiến tranh Việt Nam chỉ là vì sự can thiệp của ngoại bang là không đúng:
"Chiến tranh Việt Nam đặc biệt là nó bắt đầu vì có sự can thiệp của nước ngoài, ví dụ năm 1945, nếu Mỹ không giúp Pháp, thì chưa chắc gì đã có cuộc kháng chiến 9 năm. Rồi ở miền Nam cũng vậy, sau Hội nghị Geneve, Mỹ cũng can thiệp.
"Mới ban đầu, sự can thiệp của nước ngoài rất quan trọng, nhưng sự can thiệp của nước ngoài giúp cho cuộc chiến tranh Việt Nam trở thành một cuộc chiến tranh nội bộ nữa.
"Thành ra, nếu chỉ nói cuộc chiến tranh Việt Nam chỉ là vì sự can thiệp của ngoại bang thì không đúng, bởi vì đến lúc nào đó vấn đề huynh đệ tương tàn là do người Việt Nam.
Nguồn hình ảnh, Bettmann/Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Cố vấn Tổng thống Mỹ Henry Kissinger bắt tay Trưởng đoàn đàm phán Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Xuân Thủy tại Hòa đàm Paris
"Người Việt Nam phải tìm cách làm sao để ngừng chiến tranh sớm để hòa hợp, hòa giải, mà Việt Nam đã có rất nhiều cơ hội để hòa hợp, hòa giải, nhưng không đi đến việc đó vì nhiều lý do mà tôi không bàn ở đây.
"Nhưng vấn đề chiến thắng bằng đường lối quân sự bao giờ cũng để lại hậu quả, hậu họa rất là lớn, kể cả khi chúng ta so sánh, khi làm lịch sử nên so sánh với trường hợp của các nước khác, chứ không chỉ nhìn vào trường hợp của mình.
"Ví dụ, cuộc nội chiến của Mỹ chỉ có 4 năm thôi, mà từ đó đến giờ hơn 100 năm rồi, nhưng bên thắng cuộc nhìn lịch sử khác hơn bên thua cuộc, cho nên người miền Nam nước Mỹ bây giờ vẫn còn phẫn uất với những phân tích chính thống, tôi tạm dùng chữ này, nhưng chính thống ở đây không có nghĩa là chính thống của chính phủ, mà là đường lối chính thống của dòng lịch sử nước Mỹ.
"Cuộc nội chiến ở Mỹ chỉ có bốn năm, mà cuộc chiến ở Việt Nam tới 40 năm, cho nên hậu quả để lại rất là lớn, do đó bài học là nếu có chiến tranh, thì cần phải làm sao ngay trong lúc còn đang chiến tranh, tìm mọi cách để hòa hợp, hòa giải..."
'Không thể phủ nhận ba yếu tố nguyên nhân'
Nguồn hình ảnh, George Rinhart/Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Chủ tịch VNDCCH ông Hồ Chí Minh dự một bữa tiệc đánh dấu 10 năm thành lập CHND Trung hoa tại Bắc Kinh cùng với lãnh đạo Trung Quốc Mao Trạch Đông và lãnh đạo Liên Xô Nikita Kruschev
Từ London, nhà nghiên cứu lịch sử, Tiến sỹ Lê Mạnh Hùng, tác giả của bộ sách 'Nhìn lại sử Việt' đưa ra bình luận với BBC:
"Tôi không đồng ý với ông Ngô Vĩnh Long về vấn đề nguyên ủy của cuộc chiến tranh Việt Nam. Thực sự chiến tranh Việt Nam có gốc từ trước cuộc đảo chính 1945.
"Trước đó đã có những cuộc đấu tranh giữa hai phe Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội, Việt Nam Quốc dân Đảng cho đến về sau. Chính tôi đã phỏng vấn những người cựu của cả cộng sản, cũng như quốc gia, trong thời gian đấu tranh chống Pháp, họ cũng đã có đấu tranh chống lại nhau rồi.
"Thành ra, khi cuộc Thế chiến thứ II chấm dứt, đã có một cuộc chạy đua quyền lực để giành lấy quyền cai trị Việt Nam sau khi Nhật Bản đầu hàng. Một cuốn sách về Việt Nam 1945 của một học giả Mỹ có nói rằng khi cuộc chiến xảy ra, đã có rất nhiều trường hợp, chẳng hạn như Việt Nam Quốc dân Đảng và Đại Việt quốc dân Đảng thực sự có thể có cơ hội cướp chính quyền trước khi Việt Minh nắm chính quyền, nhưng họ đã ngần ngại và trù trừ, thành ra đã không thành công và để Việt Minh phỗng tay trên.
"Khi Việt Minh đi lên thì cuộc chiến đã bắt đầu và sự can thiệp của Pháp hay của Mỹ chỉ có tính chất phụ thuộc, chỉ làm gia tăng sự tranh chấp giữa quốc - cộng hai bên mà thôi.
"Vả lại, cuộc can thiệp, tham gia của ngoại bang vào cuộc chiến này không chỉ hoàn toàn nằm ở trong phía Việt Nam, người Việt Nam dù muốn hay dù không cũng đều bị cuốn vào trong cuộc đấu tranh giữa hai phe tư bản và cộng sản trên thế giới, thành ra nếu Việt Minh có thắng, hay bên quốc gia có thắng, thì nó vẫn có những cuộc chiến tranh.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Một phụ nữ ở Huế mua hoa ở chợ hôm 14/4/1968, 10 tuần sau khi nổ ra cuộc tập kích Mậu Thân ở miền Trung và miền Nam Việt Nam
"Chúng ta thử nhìn lại các nước láng giềng, chẳng hạn như Indonesia, khi phe Sukarno lên nắm chính quyền trước khi đảng Cộng sản Indonesia nổi lên, vẫn có một cuộc chiến, nhưng sự can thiệp của các bên Mỹ, Úc... Hà Lan, đã làm cuộc chiến ở Indonesia chấm dứt chỉ sau mấy năm trời.
"Còn cuộc chiến tranh Việt Nam lâu dài, bởi vì một phần nó là nội chiến, một phần nó là sự can thiệp của ngoại bang và một phần nó nằm trong cuộc chiến tổng thể đấu tranh ý thức hệ của cuộc chiến tranh lạnh và nó chỉ chấm dứt vào năm 1991. Thành ra, nếu muốn có một cái nhìn công bằng, chúng ta không thể nào phủ nhận ba yếu tố đó mà chỉ nói rằng yếu tố ngoại bang dẫn đến như vậy."
Quý vị có thể theo dõi cuộc hội luận chuyên đề của BBC News Tiếng Việt với sự tham gia của các nhà sử học Lê Văn Sinh, Lê Mạnh Hùng và Ngô Vĩnh Long tại đường dẫn này.
Xem thêm:
'Người Mỹ gốc Việt cần thoát quá khứ để đi tới tương lai'
Đã có một 'chủ nghĩa cộng hòa' trong chính trị VN
Chung tay để lịch sử không bị đánh mất
VN cần học lại chiến lược phát triển của VNCH?
Ba tôi, Bùi Văn Tùng: Chuyện chưa kể sau ngày 30/4/1975