Ngành giải trí châu Á trong năm vừa qua đã trải qua rất nhiều cú sốc về thần tượng. Mở đầu là bê bối đời tư của ca sĩ, diễn viên Trung Quốc Ngô Diệc Phàm. Anh vướng loạt cáo buộc hiếp dâm với trẻ vị thành niên, cưỡng dâm tập thể, sử dụng ma túy, môi giới mại dâm, lừa đảo các cô gái trẻ và có lối sống thác loạn.
Ngô Diệc Phàm đã bị tạm giam để phục vụ công tác điều tra và các chuyên gia pháp lý nhận định nam diễn viên này sẽ phải đối diện án tù từ 10 năm đến chung thân. Các kênh truyền thông hàng đầu tại Trung Quốc đồng loạt đăng bài chỉ trích và bày tỏ quan điểm: "Trước khi làm một người nổi tiếng, xin hãy làm người".
Tuy nhiên, một bộ phận fan cuồng mù quáng ra sức bảo vệ thần tượng. Họ thành lập "Hội bảo vệ Ngô Diệc Phàm", yêu cầu nhà chức trách trả tự do cho thần tượng của mình, cũng như đòi đổi quốc tịch, chuyển từ hâm mộ Ngô Diệc Phàm qua Lý Gia Hằng [tên thật của Ngô Diệc Phàm]. Những fan cuồng này còn liên tục vào Weibo của nạn nhân bị Ngô Diệc Phàm cưỡng dâm, để công kích, phỉ báng và đe dọa.
Trong khi đó, tại Việt Nam, ca sĩ Trịnh Trần Phương Tuấn, nghệ danh Jack, vướng scandal tình ái có con riêng, "sở khanh", cùng lúc có mối quan hệ với nhiều cô gái. Scandal tình ái của Jack không có hồi kết khi không chỉ một mà đến 3 người cùng lên tiếng bóc phốt Jack trong một ngày.
Không thừa nhận những sai lầm của thần tượng, nhiều người hâm mộ vẫn tìm cách để ủng hộ đến mức mù quáng. Họ lợi dụng sự phát triển của các nền tảng mạng xã hội để "lên tiếng" thay cho thần tượng của mình.
Trên TikTok xuất hiện hàng loạt những clip kèm lời "động viên": "Nếu Jack có sai, chúng em sẽ sai cùng anh", "một ngày là thần tượng mãi mãi là thần tượng"; "Điều 1: Jack luôn đúng. Điều 2: Jack là số một. Điều 3: Jack đứng nhất, mọi thứ khác đều đứng sau...".
Một điều đáng lo ngại đó là phần lớn những người hâm mộ này mới chỉ đang học cấp 1, cấp 2. Việc hâm mộ và bảo vệ thần tượng bất chấp sai trái như vậy có thể ảnh hưởng lớn đến nhận thức, hành vi của lớp thế hệ trẻ. Thậm chí, không ít ý kiến cho rằng việc có con với thần tượng là "điều vinh hạnh", và Jack không có lỗi trong chuyện này.
Thậm chí, hiện nay, khái niệm “Thần tượng” của giới trẻ không chỉ còn là những ngôi sao trong làng giải trí, như: diễn viên, ca sĩ... hay trong các lĩnh vực như: y tế, khoa học, chính trị, thể thao... mà còn mở rộng đến những cá nhân không hề có chút tài năng, đóng góp gì cho xã hội, họ chỉ là những người bày ra các chiêu trò lố bịch, vi phạm đạo đức và bỗng nổi tiếng nhờ sự tung hô trên mạng xã hội.
Không những vậy, những con người đó còn làm ảnh hưởng tới suy nghĩ và hành động của giới trẻ. Qua đó, đã dấy lên những mối lo ngại về sự lệch lạc trong xu hướng “thần tượng” của giới trẻ.
Ngoài những “giang hồ mạng” còn xuất hiện những youtuber [người làm các video trên youtube] với những clip mang đủ tính chất nhảm nhí, bất chấp tất cả những chuẩn mực của xã hội để câu view, câu tương tác, tìm kiếm lượt share để kiếm tiền, như: “Thử thách 3 ngày ở nghĩa địa”, “tắm trong cocacola và kẹo mentos”, “doạ ma người đi đường”, “đánh trống trước cổng trường để lừa học sinh” hay những clip về cuộc sống giang hồ... nhiều video có tới 30 - 40 triệu lượt xem, chủ yếu lại là các em nhỏ, có độ tuổi từ 7-15.
Được biết, trung bình với 1.000 lượt xem, những youtuber đó sẽ kiếm về cho mình từ 0,3-0,7 USD, ngoài ra còn được thêm tiền nhờ chèn các quảng cáo vào trong các video. Chính vì thu nhập lớn như vậy khiến các chủ kênh youtube sẵn sàng bất chấp tất cả để thực hiện, miễn là có nội dung sốc, giật gân, độc dị để hút lượt xem. “Có lượt xem là có tiền”.
Cho dù những nội dung nhảm nhí, không có tính chất giáo dục lại được các thanh, thiếu niên và đặc biệt là các em nhỏ xem rất nhiều. Với sự bùng nổ của các ứng dụng, công nghệ thông tin nên giới trẻ sẽ chịu tác động không nhỏ từ những thông tin trên mạng xã hội và rất dễ bị ảnh hưởng tâm lý đám đông, thiếu định hướng.
Vì vậy khi những nhân vật, hành động mang tính bạo lực hoặc nhảm nhí không có tính chất giáo dục sẽ trở thành xu hướng thì sẽ dẫn đến nguy cơ bùng phát trên đường phố, các trật tự, các chuẩn mực của văn hóa, đạo đức, văn hóa ứng xử, văn hóa lối sống cũng sẽ bị kéo theo.
Thực chất, thần tượng một ai đó là một nhu cầu cơ bản trong cuộc sống và sẽ là một nét đẹp văn hóa nếu nó thúc đẩy người trẻ có suy nghĩ và hành động tích cực hơn, có tinh thần vươn lên trong cuộc sống.
Tuy nhiên trên thực tế, không phải người hâm mộ nào cũng đủ tỉnh táo để kiểm soát và điều chỉnh sự ngưỡng mộ thần tượng một cách tích cực để bản thân vươn lên, tiến bộ không ngừng.
Văn hóa thần tượng vẫn còn nhiều điều "gợn" khi có những tranh cãi về hiện tượng sùng bái điên cuồng, bắt chước, hùa theo những thói hư tật xấu của thần tượng và nghiêm trọng hơn là việc fan cuồng, fan quá khích đang ngày càng "trẻ hóa", với lứa tuổi cấp 1, cấp 2.
Nói về vấn đề trên nhà nghiên cứu văn hóa, Tiến sĩ Nguyễn Ánh Hồng [Học viện Báo chí và Tuyên truyền] cho biết, thần tượng là khi chúng ta tôn sùng, ngợi ca một nhân vật nào đó như một biểu tượng của sự chuẩn chỉnh. Thế nhưng, hiện nay, các bạn trẻ đang lệch chuẩn trong việc lựa chọn và phân biệt đâu là thần tượng.
Nếu trước kia trong văn hóa Việt Nam, thần tượng là những người đã anh dũng hy sinh cuộc đời của mình cho độc lập dân tộc. Họ là những anh hùng dân tộc, anh hùng trong lao động sản xuất, trong chiến đấu hoặc là các danh nhân văn hóa… thì bây giờ nhiều người trẻ lại quay sang tôn sùng những con người vi phạm luật pháp, những người đã gây nên những cơn bão trên mạng xã hội, làm cho giới trẻ mất phương hướng trong quan điểm, làm thay đổi cả lối sống nhận thức của người Việt.
Tiến sĩ Nguyễn Ánh Hồng cũng cho biết thêm, hiện nay, với sự bùng nổ của các ứng dụng, công nghệ thông tin nên giới trẻ sẽ chịu tác động không nhỏ từ những thông tin trên mạng xã hội và rất dễ bị ảnh hưởng tâm lý đám đông, thiếu định hướng.
Vì vậy khi những nhân vật, hành động mang tính bạo lực trở thành xu hướng thì sẽ dẫn đến nguy cơ bùng phát trên đường phố, văn hóa cộng đồng bị suy giảm, các trật tự, các chuẩn mực của văn hóa, đạo đức, văn hóa ứng xử, văn hóa lối sống cũng sẽ bị kéo theo.
Theo các chuyên gia, nếu thần tượng đem lại các hiệu ứng tích cực thì đó là việc tốt, đáng khuyến khích. Nhưng nếu thần tượng càng có hành vi ứng xử hay phát ngôn lệch chuẩn thì các fan sẽ càng có xu hướng bắt chước phong cách lệch chuẩn theo".
Trang cá nhân của những nghệ sĩ nổi tiếng có đến hàng triệu hay chục triệu người theo dõi, nên tầm ảnh hưởng của họ lên người hâm mộ là rất lớn. Để góp phần xây dựng văn hóa thần tượng lành mạnh, cần đặt vấn đề quản lý về tư cách, phẩm chất đạo đức, lối sống, trách nhiệm xã hội của các nghệ sĩ cũng như có những chế tài xử phạt nghiêm đối với những nghệ sĩ sai phạm.
Việc người hâm mộ ngày càng "trẻ hóa" ở lứa tuổi cấp 1, cấp 2 đã đặt ra yêu cầu đối với nhà trường và phụ huynh trong việc tuyên truyền và quản lý; trong đó phải đặc biệt hạn chế sự tiếp xúc của trẻ đối với thiết bị di động và các nền tảng mạng xã hội như: Facebook, Youtube, Instagram… khi còn nhỏ tuổi. Bên cạnh đó, cũng cần quan tâm đến tâm sinh lý của trẻ bởi đây là lứa tuổi dễ bị ảnh hưởng tâm lý nhất.
Văn hóa thần tượng tạo ra những tác động khá tích cực tới thái độ, niềm tin, nhận thức và cảm hứng... của các fan, giúp họ nỗ lực phấn đấu rèn luyện, học tập, tu tập, vươn lên trong cuộc sống
Ai trong đời cũng có ít nhất một người để ái mộ, tôn thờ. Thường người ta hay dành tình cảm thương mến cuồng nhiệt cho những ca sĩ, diễn viên, nghệ sĩ, ban nhạc, nhóm nhạc, vận động viên thể thao... Những đối tượng này được gọi chung là thần tượng. “Thần tượng” được người ta dùng như một mỹ từ để chỉ một người hay một nhóm người sở hữu những tài năng khiến người khác phải ngưỡng mộ, kính trọng. Nhìn chung, văn hóa “thần tượng” khá đa dạng, đã xuất hiện từ rất lâu, vượt qua mọi ranh giới, giai cấp, tôn giáo, chủng tộc, màu da.
Ở mức độ phù hợp, văn hóa thần tượng tạo ra những tác động khá tích cực tới thái độ, niềm tin, nhận thức và cảm hứng... của các fan, giúp họ nỗ lực phấn đấu rèn luyện, học tập, tu tập, vươn lên trong cuộc sống. Tuy nhiên, nếu không biết lựa chọn, tìm cho mình một thần tượng đúng nghĩa, mà chạy theo thần tượng sai lầm đến mê muội, mù quáng, đó lại là nguyên nhân đưa đến những lệch lạc trong suy nghĩ và hành động, mang lại nhiều bất hạnh đau khổ cho bản thân, gia đình và ngay cả chính người được thần tượng. Nhìn từ nhiều góc độ, thần tượng vốn không phải là điều xấu, nhưng “cuồng thần tượng” một cách quá đáng là việc cần phải được loại bỏ để bản thân giữ được trạng thái tâm lý cân bằng.
Thần tượng của giới trẻ hiện hay, họ là ai?
Văn hóa thần tượng, ở mọi thời đại luôn có một điểm chung đồng nhất, đó là tính phổ biến và lây lan nhanh chóng trong cộng đồng. Bất cứ ai sở hữu những yếu tố vượt trội, đều có khả năng được tôn lên làm thần tượng, ngay cả những người tu sĩ xuất gia, được mệnh danh là bậc xuất trần thượng sĩ, bỏ sau mọi danh lợi... cũng bị người ta gắn cho cái nhãn “thần tượng của tôi”. Ở đây, chúng ta không bàn nhiều về văn hóa thần tượng của xã hội, mà bàn đến văn hóa thần tượng của người Phật tử.
Nhìn thẳng vào thực trạng hiện nay, chúng ta thấy ra nhiều sự thật đáng buồn. Câu hỏi được đặt ra: Tại sao tiêu chuẩn thần tượng của Phật tử ngày nay lại dễ dãi như vậy? Nếu như trước đây, chỉ có những bậc thầy mô phạm xuất chúng về giới, định, tuệ, có khả năng giảng giải thâm nghĩa giáo pháp mới được tôn lên làm thần tượng. Ngày nay, những thầy tu trẻ sở hữu vài thứ năng khiếu đời như hát hay, đàn giỏi, vẽ tranh đẹp, nấu ăn ngon, sở hữu gương mặt ăn hình... cũng được tung hô, tôn lên làm thần tượng. Không ít Phật tử trẻ, còn lập ra nhiều fc trên mạng xã hội để lôi kéo fan, đánh bóng danh tiếng cho thần tượng của mình. Họ cũng không ngần ngại dùng chiêu bài “dìm hàng” đối thủ ngang hàng hay vượt trội hơn thần tượng của mình. Chỉ cần lướt qua vài hội nhóm trên facebook hay các kênh youtube, chúng ta dễ dàng nhìn thấy những comment mang tính châm chích, chê bai theo kiểu “thầy này nói không đúng”, “thầy kia nói không đúng chánh pháp”... Chỉ có “thầy của tôi nói mới đúng”.
Sự cuồng nhiệt thần tượng quá mức của những người tự xưng là con Phật kia được bậc trí gọi là hành động của kẻ si mê, tạo ra nhiều điều vô phước. Đây là một căn bệnh nặng mang tính lây nhiễm cộng đồng, để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng cho bản thân, gia đình, xã hội và đạo pháp, cần phải được đem ra bàn giải để tìm ra những tư duy đúng đắn, lành mạnh.
Có nhiều phụ huynh Phật tử đến chùa tâm sự rằng, họ rất lo ngại về việc con cái của họ thần tượng quá mức đối với vị thầy đó rồi bỏ bê việc học, luôn tìm cớ xin đi chùa lễ Phật hay phụ làm công quả, nhưng mục đích chính là để gặp mặt, gần gũi thần tượng của mình. Nhiều trường hợp khác đáng buồn hơn, khi nhiều bạn trẻ tiếp xúc quá sâu với thần tượng của mình, đêm về thầm thương trộm nhớ, tương tư “quyết phen này ta là của nhau”. Không được như ý là “một phen tìm cách quyên sinh” để chứng minh tình yêu với thần tượng của mình. Điều đó làm cho nhiều phụ huynh phải đau lòng, thương thầy, xót con.
Hay nhiều ông chồng bà vợ đăng các dòng tin trên trang mạng xã hội cá nhân, than phiền rằng từ ngày chồng, vợ tôi đi chùa thân với ông thấy ấy, bỏ bê công việc gia đình, chi tiêu tài chính quá mức cho việc cúng dường, hỗ trợ Phật sự cho vị thầy ấy... Những sự việc trên tạo ra nhiều vết rạn trong quan hệ gia đình, và nhiều khi điều đó cũng khiến cho thần tượng phải rơi vào cảnh “tai bay vạ gió” hàm oan, vô phương giải thích. Đáng sợ hơn nữa là những cuộc chiến tranh lạnh giữa Phật tử trẻ và Phật tử già trong chùa, đấu tranh “giành thần tượng”.
Giới trẻ sống ảo và cách khắc phục
Khi Phật tử trẻ tiếp xúc thân với thần tượng của mình, nếu cô đó mặt xấu, chân tay thô... thì không sao, nhưng dáng đẹp, mặt xinh là thôi có chuyện rồi, ta phải bảo vệ thần tượng của mình. “Ra vào mặt nặng, mày sưng, mắt trợn trừng”. Còn khi mấy Phật tử trẻ thấy thần tượng của mình quá thân với mấy bậc lão bô, lại than trách thầy chỉ quan tâm mấy cô lớn tuổi hay cúng dường... hờn ghen giận dỗi bỏ không qua chùa. Lâu dần hai bên già trẻ va chạm nhau vì tranh giành phần quan tâm của thần tượng. “Gặp nhau là thấy ghét rồi đó”. Nhiều vụ căng thẳng, hai phe lật đổ luôn thần tượng của mình.
Đây là những biểu hiện lệch lạc có phần bệnh về mặt tâm lý, ảnh hưởng trực tiếp tới bản thân người thần tượng, gây ra nhiều tác động xấu tới gia đình, xã hội và hơn nữa làm ảnh hưởng đến danh tiếng của bậc thầy xuất gia. Có thể nói, “cuồng thần tượng” là người xuất gia, là một căn bệnh mang tính nghiêm trọng đặc biệt dễ lây nhiễm với đối với những người đi chùa, có xu hướng tâm lý mộng mơ hay yếu đuối, gặp nhiều thất bại đau khổ trong gia đình, sự nghiệp và học tập... Họ tìm đến thần tượng như một liệu pháp xoa dịu nỗi đau của bản thân, hay sự tìm kiếm bù đắp thiếu thốn tình cảm thương yêu của gia đình, một điểm tựa để dựa vào khi cảm thấy cuộc đời chênh vênh không nơi bám víu, vô phương hướng. Chính vì thế mà họ trở nên sống dựa dẫm vào thần tượng, vui buồn lệ thuộc vào người khác, quên đi sự nỗ lực tu tập, phấn đấu của bản thân.
Khắc phục tình trạng sống ảo của giới trẻ theo tinh thần Phật giáo
Khi thần tượng của họ tỏa sáng, họ hân hoan trong những cảm giác hạnh phúc, tự hào ảo mộng. Nhưng khi thần tượng vì một nguyên nhân nào đó mất đi tài năng, sự nổi tiếng, họ cũng sụp đổ theo thần tượng của mình. Nếu chúng ta không hiểu thấu đáo về căn bệnh “cuồng thần tượng” này, sẽ không biết cân bằng cảm xúc đối với thần tượng. Khi đó, những hệ lụy đáng tiếc xảy ra với bản thân và thần tượng của mình, là điều khó thể tránh khỏi.
Có một sự thật là, không có một điểm tựa nào thật sự là vững chắc cả. Chúng ta không thể nương tựa ai suốt đời được, ngoại trừ bản thân chúng ta. Thần tượng dù tốt như thế nào đi nữa, cũng chỉ đi cùng chúng ta một đoạn đường ngắn, đoạn đường dài phía trước chúng ta phải tự mình đi. Là người con Phật, chúng ta phải luôn khắc ghi điều đó. “Hãy tự làm hòn đảo của chính mình. Hãy nương tựa giáo pháp của đức Phật. Nương tựa mình, không nương tựa một ai khác”.
Thần tượng của họ được hiểu như bậc thang giúp họ bước lên cao, chứ ko phải thuần túy là chỗ dựa cho kẻ yếu đuối. Sự sụp đổ của thần tượng, khi đó không còn là sự thất vọng đau khổ với họ nữa, mà nó là dấu hiệu điểm báo cho sự trưởng thành về tâm linh của họ: ta đã rời bỏ được những gánh nặng của ái luyến, sự yếu mềm, sợ hãi, chạm đến trạng thái tinh thần mạnh mẽ và sáng suốt hơn; từ nay, ta đã tự đứng vững được bằng đôi chân của mình. Có như thế, sự ái mộ dành cho thần tượng mới đúng nghĩa, và hai chữ “thần tượng” mới thật sự được dành đúng cho những người xứng đáng.
Mời quý Phật tử xem thêm video: "Tu thân theo lời Phật dạy":