Ngày 9/4/1975, quân ta tiến công thị trấn Xuân Lộc, căn cứ phòng thủ trọng yếu của địch bảo vệ Sài Gòn từ phía Đông Bắc. Ngày 21/4, quân địch ở Xuân Lộc tháo chạy, cửa ngõ vào Sài Gòn từ hướng Đông Bắc đã được mở.
Cuối tháng 3/1975, khi quân địch thất thủ ở Tây Nguyên và các chiến trường Phan Rang, Phan Thiết rồi Chi khu Dầu Tiếng, Chơn Thành, Di Linh được giải phóng, đã hình thành nên vòng cung siết chặt, buộc quân địch phải co cụm lại và chúng quyết “tử thủ” tại cửa ngõ Xuân Lộc [tỉnh Long Khánh cũ] để bảo vệ Sài Gòn.
Tuy nhiên, với khí thế “tiến công ào ào như thác đổ,” sau 12 ngày đêm chiến đấu vô cùng anh dũng của quân và dân ta, “cánh cửa thép” Xuân Lộc đã được mở tung, mở đường cho quân ta tiến vào giải phóng Sài Gòn, thống nhất đất nước.
Khí thế tiến công ào ào như thác đổ
Ngày 28/3/1975, Tham mưu Trưởng lục quân Hoa Kỳ, tướng Weyand cùng phái đoàn quân sự Nhà Trắng vội vã đến Sài Gòn để bàn cách chống đỡ các mũi tiến công của quân ta.
Chúng đã chọn Xuân Lộc làm “tuyến phòng thủ thép” và tập trung rất lớn lực lượng với vũ khí hiện đại, trong đó có Sư đoàn bộ binh 18 với các chiến đoàn 43, 52, 48, Thiết đoàn 22 kỵ binh, tiểu đoàn biệt động, 9 tiểu đoàn bảo an được chi viện hỏa lực pháo binh, máy bay...
Về phía ta, ngày 2/4/1975, Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương, Bộ Tư lệnh Miền quyết định mở cuộc tiến công giải phóng Xuân Lộc.
Quân đoàn 4, dưới sự chỉ huy của Trung tướng Hoàng Cầm, được giao nhiệm vụ tiến công vào Xuân Lộc.
Bác Phạm Quang Thân [nguyên chiến sỹ Sư đoàn 341, Quân đoàn 4; hiện là Chủ tịch Hội cựu chiến binh thành phố Long Khánh, Đồng Nai] bồi hồi: “Ngày 9/4/1975, tất cả các đơn vị nhận được lệnh tiến vào giải phóng Xuân Lộc-Long Khánh. Lúc này cùng với nhân dân, các đơn vị bộ đội đánh đến đâu giải phóng đến đó, khí thế tiến công như một cơn lốc. Các đơn vị bộ đội chủ lực tiến vào Xuân Lộc, Long Khánh, đi đến đâu cũng được bà con chào đón, tiếp tế lương thực, thực phẩm.”
Bác Trần Văn Phú, nguyên chiến sỹ Đội Công binh xưởng quân giới Thị đội Long Khánh nhớ lại, sáng 9/4/1975, bộ đội chủ lực bắt đầu nổ súng đồng loạt tấn công từ các mũi vào “cánh cửa thép” Xuân Lộc.
Lúc bấy giờ, các đơn vị bộ đội địa phương cũng tiến lên, đánh từ trong đánh ra; người dân vùng lên, hỗ trợ, tiếp tế cho lực lượng bộ đội, đánh đến đâu tiếp quản đến đó.
Trong khí thế giằng co ác liệt, Nguyễn Văn Thiệu đã ra lệnh “tử thủ” giữ Xuân Lộc-Long Khánh bằng mọi giá. Địch huy động toàn bộ lực lượng với máy bay oanh tạc, xe tăng, pháo và những loại vũ khí hiện đại nhất như bom CBU 55 [loại bom cháy có sức hủy diệt rất lớn], khiến quân ta thương vong khá lớn.
“Với vị trí chiến lược của Xuân Lộc-Long Khánh, quân địch xác định mất Xuân Lộc là mất Sài Gòn. Đối với quân ta, xác định muốn giải phóng Sài Gòn thì phải giải phóng Xuân Lộc-Long Khánh. Chính vì vậy, chiến trường Xuân Lộc-Long Khánh trở thành chiến trường vô cùng ác liệt, địch sử dụng một lượng lớn vũ khí hiện đại và chống trả quyết liệt,” bác Phạm Quang Thân chia sẻ.
[45 năm Ngày giải phóng miền Nam: Mệnh lệnh lịch sử cho ngày toàn thắng]
Nhận định Xuân Lộc chỉ có giá trị khi được tiếp tế từ Biên Hòa, Bộ Tư lệnh chiến dịch chủ trương thay đổi chiến thuật, đánh cắt ngang hướng từ Dầu Giây tới, chiếm cao điểm núi Thị, nhằm cô lập Xuân Lộc khỏi sự chi viện của địch từ hướng Tây.
Sau 12 ngày đêm tấn công toàn lực, đồng thời thực hiện cắt tiếp viện, quân ta đã đánh quân địch tan tác ra nhều nơi.
“Với khí thế tiến công ào ào như thác đổ, các mũi tấn công của quân ta đã làm chủ được trận địa. Tại địa phương, các đơn vị bộ đội cùng với bà con đánh từ trong đánh ra, khiến sỹ quan, binh lính nguỵ quân tháo chạy tán loạn, tìm đường thoát thân,” bác Trần Văn Phú nhớ lại.
Sau 12 ngày đêm chiến đấu vô cùng anh dũng của quân và dân ta, đến sáng 21/4/1975, “cánh cửa thép” Xuân Lộc đã được mở tung, quân ta đã giải phóng toàn bộ tỉnh Long Khánh, diệt trên 2.000 tên địch, bắt trên 2.700 tên khác, phá hủy và thu giữ nhiều vũ khí của địch.
"Đất thép" nở hoa
Dưới chế độ Việt Nam Cộng hòa, tỉnh Long Khánh có 2 quận là Xuân Lộc và Định Quán. Sau giải phóng, đến năm 1991, tỉnh Long Khánh được tách thành 2 đơn vị cấp huyện gồm huyện Long Khánh [là thành phố Long Khánh hiện nay] và huyện Xuân Lộc.
Từ vùng đất bom đạn, mang nặng thương tích của chiến tranh, ngày nay huyện Xuân Lộc và thành phố Long Khánh [trực thuộc tỉnh Đồng Nai] đã và đang vươn mình phát triển thành những vùng đất trù phú, giàu nghĩa tình.
Năm 2014, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định công nhân huyện Xuân Lộc và thị xã Long Khánh trở thành hai đơn vị cấp huyện đầu tiên của cả nước hoàn thành xây dựng nông thôn mới.
“Vùng đất thép” năm xưa nay đã là mảnh đất của hoa thơm, trái ngọt.
Bà Nguyễn Thị Cát Tiên, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Xuân Lộc cho biết, từ thu nhập 1,5 triệu đồng/người/năm [năm 1991], đến nay, thu nhập bình quân đầu người của huyện Xuân Lộc đạt 63 triệu đồng/năm.
Huyện Xuân Lộc đã có 9 sản phẩm nông nghiệp chủ lực được chứng nhận GAP, trong đó có sầu riêng, chôm chôm, bưởi, tiêu, xoài...
Huyện cũng có 46 cơ sở sản xuất kinh doanh đăng ký xây dựng nhãn hiệu hàng hóa, 10 chuỗi liên kết sản xuất trên các loại cây trồng.
Nông nghiệp của Xuân Lộc tiếp tục phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa quy mô lớn, nâng cao hiệu quả kinh tế và tăng thu nhập của nông dân.
Nhiều vùng sản xuất tập trung đã đạt giá trị từ 300-500 triệu đồng/ha/năm.
Xuân Lộc là một trong 2 huyện đầu tiên của cả nước được công nhận Huyện nông thôn mới vào năm 2014. Đến nay, Xuân Lộc là một trong những huyện được Trung ương chọn thực hiện thí điểm xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu của cả nước.
Hiện có 3/14 xã trong huyện đã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu theo hướng phát triển sản xuất hàng hóa nông nghiệp bền vững.
Để đạt được những thành quả nêu trên, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Xuân Lộc Nguyễn Thị Cát Tiên cho rằng, ngoài triển khai đồng bộ các giải pháp quyết liệt của địa phương trong xây dựng và phát triển kinh tế-xã hội, việc người dân cùng đồng sức, đồng lòng, cùng chung tay với chính quyền địa phương, đóng góp xây dựng quê hương có ý nghĩa rất lớn trong chương trình xây dựng nông thôn mới của huyện.
Đối với Long Khánh, sau 45 năm xây dựng và phát triển từ cấp huyện rồi lên thị xã và tháng 6/2019, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết thành lập thành phố Long Khánh.
Từ một huyện nghèo, đến nay thu nhập bình quân đầu người của thành phố Long Khánh đã đạt trên 100 triệu đồng/người/năm.
“45 năm qua là một bước tiến dài của quân và dân Long Khánh trên chặng đường xây dựng và phát triển quê hương. Long Khánh đã trở thành thành phố xanh, sạch, đẹp và hiện đại với tương lại rộng mở,” cựu chiến binh Phạm Quang Thân phấn khởi cho biết.
Chiến tranh đã lùi xa 45 năm nhưng những ký ức về 12 ngày đêm kiên cường và anh dũng của quân và dân ta, của những người lính như các cựu chiến binh Phạm Quang Thân, Trần Văn Phú như vẫn còn nguyên vẹn.
Vào những ngày tháng Tư lịch sử này, những người cựu chiến binh năm xưa không quên nhắc đến đồng đội, những liệt sỹ đã anh dũng hy sinh vì độc lập, tự do của dân tộc, đã ngã xuống khi ngày giải phóng, ngày thống nhất non sông đang cận kề.
Tại hai nghĩa trang Long Khánh và Xuân Lộc có hàng ngàn liệt sỹ đang yên nghỉ. Vào những ngày tháng Tư lịch sử, đồng đội, người thân và chính quyền các cấp vẫn đến đây, bên các chú, các anh, để tưởng nhớ những người con ưu tú của dân tộc, những liệt sỹ đã anh dũng hy sinh thân mình vì độc lập tự do của Tổ quốc, để “vùng đất thép” năm xưa cho hoa thơm trái ngọt như hôm nay./.
Sỹ Tuyên [TTXVN/Vietnam+]
Bắt tù binh địch tại tiểu khu Long Khánh
Đây là chiến dịch đặc biệt quan trọng, diễn ra rất ác liệt vì địch tăng cường phòng thủ và kêu gọi binh sĩ tử thủ. Tuy nhiên, sau khi tấn công không hiệu quả, ta đã dùng mưu kế đập tan "cánh cửa thép" Xuân Lộc, mở rộng đường tiến thực hiện Chiến dịch Hồ Chí Minh.
Chiến dịch Xuân Lộc được coi là một điển hình về nghệ thuật dùng mưu kế đánh địch trong kho tàng lịch sử quân sự Việt Nam hiện đại. Chiến thắng này đã tạo thế, tạo địa bàn không chỉ cho Quân đoàn 4 mà còn Quân đoàn 2 từ phía Bắc tiến vào, có chỗ đứng chân, làm bàn đạp để Trung ương, Bộ Chỉ huy miền tiến hành Chiến dịch Hồ Chí Minh.
Quân giải phóng phát triển tiến công đánh chiếm Sở chỉ huy sư đoàn 18 ngụy trong Chiến dịch Xuân Lộc tháng 4-1975
Để hiểu rõ hơn về trận chiến với những giá trị lịch sử quý báu này, phóng viên đã có cuộc trò chuyện với Đại tá PGS.TS Trần Ngọc Long, nguyên Phó Viện trưởng Viện Lịch sử quân sự Việt Nam:
PV: Thưa ông, chiến dịch Xuân Lộc được thành lập trong bối cảnh như thế nào?
PGS.TS Trần Ngọc Long: Khi đã giải phóng được 1 loạt các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ, sau chiến thắng Đà Nẵng thì chúng ta phát triển. Với thế tiến công 1 ngày bằng 20 năm, chúng ta nhanh chóng giải phóng Quy Nhơn, giải phóng Tuy Hòa và giải phóng Nha Trang. Và 1 trong 2 phòng tuyến mà địch dựng lên chính là phòng tuyến Phan Rang ở vòng ngoài và phòng tuyến Xuân Lộc ở vòng trong.
Phan Rang được xem như "cửa tử", một phòng tuyến bảo vệ cho Sài Gòn từ xa. Còn Xuân Lộc được xem như là cửa cuối cùng phòng tuyến trực tiếp bảo vệ cho Sài Gòn Gia Định, thủ phủ của quân đội và chính quyền của Việt Nam cộng hòa…
Sau khi phòng tuyến Phan Rang bị chọc thủng, quân đội Sài Gòn tập trung binh lực giao cho sư đoàn 18 do tướng Lê Minh Đạo, viên tướng khét tiếng tổ chức phòng thủ... Ngay sau khi phòng tuyến Phan Rang mở ra thì cánh quân hướng đông đã hành quân thần tốc, tập kết vào khu rừng lá, cách Xuân Lộc độ khoảng 70-80 cây số. Lúc này, Bộ tư lệnh quân giải phóng miền Nam cũng có chủ trương - phải đập tan phòng tuyến Xuân Lộc bởi vì chừng nào phòng tuyến Xuân Lộc còn thì Sài Gòn còn, mất Xuân Lộc thì xem như số phận của Sài Gòn đã được định đoạt.
Ngay cơ quan tình báo CIA của Mỹ cũng như bộ máy chỉ đạo chiến tranh của Mỹ cũng chỉ thị cho quân đội Sài Gòn, yêu cầu Tướng Nguyễn Xuân Thiệu bằng mọi giá phải bảo vệ phòng tuyến Xuân Lộc, chính vì vậy đã tập trung phòng thủ tại đây rất mạnh với trang bị vũ khí hiện đại. Ở Xuân Lộc quân đội Sài Gòn còn sử dụng bom CPU - tức là bom chỉ đứng sau bom nguyên tử. Và chúng ta biết ngày 9/4/1975 thì chiến dịch Xuân Lộc mở màn.
Xe tăng và bộ binh Quân đoàn 4 tiến công Xuân Lộc.
PV: Ý nghĩa của việc đập tan phòng tuyến Xuân Lộc để mở ra được cánh cửa Sài Gòn là gì, thưa ông?
PGS.TS Trần Ngọc Long: Việc mở chiến dịch Xuân Lộc là hết sức cần thiết và để đập tan phòng tuyến Xuân Lộc chúng ta đã tập trung lực lượng rất mạnh, với chủ lực quân giải phóng miền Nam và Sư 7 là sư nòng cốt, Sư 341 là lực lượng chủ lực. Ngoài ra, còn có lực lượng của quân đoàn 2 hình thành một cánh quân hương đông tập kết ở rừng lá vây sức ép cho phòng tuyến Xuân Lộc.
Trận chiến Xuân Lộc diễn ra từ ngày 9-21/4/1975, kéo dài với nhiều trận đánh liên tục mà 3 ngày đầu chúng ta hy sinh, tổn thất rất lớn. Vì địch tổ chức phòng thủ và với chiến thuật rất ma mãnh. Trong khi chúng ta chưa rút được kinh nghiệm. Có sư đoàn 3 ngày đầu mất đến 350 quân, tổn thất rất lớn.
Sau đấy chúng ta rút được kinh nghiệm, đưa lực lượng ra bao vây Xuân Lộc, cắt Xuân Lộc với Sài Gòn. Từ quyết định đó, Sài Gòn - Xuân Lộc bị cô lập thì từng bước một, chúng ta siết chặt vòng vây. Và cuối cùng là chọc thủng được phòng tuyến Xuân Lộc.
Sáng ngày 21/4, chiến dịch Xuân Lộc kết thúc, thì ngay buổi tối hôm đó, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu đã phải lên Đài Phát thanh tuyên bố từ chức và cuốn gói bỏ chạy.
Có thể nói chiến thắng Xuân Lộc mang một ý nghĩa hết sức quan trọng, tạo ra cục diện mới, đập tan 1 chướng ngại có thể nói là lớn nhất cho cánh hướng đông trên đường tiến vào giải phóng Sài Gòn của quân ta. Không những thế còn tạo ra 1 cú sốc tinh thần rất lớn, tác động trực tiếp đến chiến trường Sài Gòn, đến các chính sách, quyết sách của Mỹ trong cuộc chiến tranh Việt Nam.
Chiến trường Sài Gòn chao đảo, quân đội Việt Nam cộng hòa rơi vào cuộc hoảng loạn tinh thần chưa từng thấy. Và quân Mỹ mở chiến dịch di tản, người Mỹ ra khỏi miền Nam Việt Nam với một cú sốc tinh thần khó có thể gột rửa...
PV: Thưa ông, chiến dịch Xuân Lộc đã để lại bài học gì trong việc tổ chức xây dựng lực lượng vũ trang?
PGS.TS Trần Ngọc Long: Chiến dịch Xuân Lộc cho chúng ta nhiều bài học giá trị, đặc biệt dưới góc độ chiến thuật quân sự. Chúng ta phải hiểu địch, nắm được địch và có được quyết sách đúng và kịp thời, nhưng quyết sách và kịp thời này phải bảo đảm độ chính xác phù hợp với điều kiện hoàn cảnh thực tế. Làm sao để hạn chế đến mức thấp nhất tổn thất cho chúng ta nhưng vẫn phải đảm bảo cho mục tiêu cuối cùng mà chiến dịch đã đề ra. Tôi cho đấy là bài học vận dụng sự sáng tạo nghệ thuật quân sự - đó là 1 trong những nét đặc sắc của phòng tuyến Xuân Lộc. Bởi lẽ 3 ngày đầu khi mà chúng ta không giải quyết được thì đã có những thay đổi về nghệ thuật quân sự.
Thứ hai là bài học về phát huy động viên được tư tưởng tích cực tiến công cho bộ đội. Bởi vì chỉ phòng tuyến Xuân Lộc mà không xây dựng được 1 tinh thần quyết tâm cao, tư tưởng tích cực tiến công cho bộ đội thì khó lòng mà chọc thủng được phòng tuyến, từ đó mở đường tiến vào giải phóng Sài Gòn.
Một bài học nữa mà không thể không nhắc đến là bài học về tinh thần hiệp đồng của lực lượng vũ trang của quân chủ lực, của bộ đội địa phương và của lực lượng tại chỗ. Đặc biệt là của cơ sở chính trị quần chúng, cơ sở chính trị chúng ta xây dựng trong các đô thị ở miền Nam lúc bấy giờ.