10 bài hát joni mitchell hàng đầu năm 2022

10 bài hát joni mitchell hàng đầu năm 2022

Trong hai năm 1967, 1968 – thời vàng son của rock-and-roll – có hai ca khúc êm dịu, buồn và đẹp, đã trở nên phổ biến và được ưa chuộng còn hơn cả những bản nhạc rock nổi tiếng nhất. Ca khúc thứ nhất là Those Were The Days do Mary Hopkin thu đĩa, được đặt lời Việt với tựa Như lá thu vàng, Tình ca du mục mà chúng tôi đã giới thiệu trong một bài trước đây. Ca khúc thứ hai là Both Sides Now, được nhiều người xưng tụng là đóng góp lớn nhất của một nghệ sĩ gốc Gia-nã-đại vào nền nhạc phổ thông.

Thực ra, nếu xét về mức độ phổ biến quốc tế, Both Sides Now không bằng Those Were The Days, nhưng xét về giá trị nghệ thuật và tư tưởng, Both Sides Now hơn hẳn Those Were The Days. Bởi vì trong khi Those Were The Days nguyên là một ca khúc dân gian Nga được đặt lời Anh, thì Both Sides Now là một sáng tác hiện đại, với nội dung là triết lý sống trước thắng bại, được mất trong đời thường. Hiện nay, Both Sides Now đang đứng hạng 171 trong danh sách “500 ca khúc hay nhất của mọi thời đại” do tạp chí ca nhạc Rolling Stone thiết lập.

Tác giả bản Both Sides Now là nữ ca nhạc sĩ gốc Gia-nã-đại Joni Mitchell.

10 bài hát joni mitchell hàng đầu năm 2022

 (Ảnh nền : Chân dung tự họa của Joni Mitchell)

Từ giữa thế kỷ thứ 20 tới nay, đất nước Gia-nã-đại đã sản sinh nhiều ca nhạc sĩ nổi tiếng quốc tế, như Paul Anka, Céline Dion, Alanis Morissette, Diana Krall…, và hiện nay là “cậu bé” Justin Bieber đang làm mưa làm gió, nhưng nếu chỉ xét về mặt nghệ thuật chứ không kể tới thành công thương mại, tên tuổi của Joni Mitchell (sinh năm 1943) phải được đứng đầu. Bởi Joni Mitchell không chỉ là một nhạc sĩ tây ban cầm và dương cầm, một nhà sáng tác ca khúc, mà còn là một họa sĩ có biệt tài, và qua lời hát trong các khúc của mình, cô đã được nhiều người xưng tụng là một thi sĩ.

Joni Mitchell tên thật là Roberta Joan Anderson, ra chào đời tại tỉnh Saskatchewan – một vùng thảo nguyên bát ngát ở miền Nam Gia-nã-đại. Cô bắt đầu đàn hát trong các hộp đêm nhỏ ở địa phương, và sau đó tới Toronto hát dạo trên hè phố và trong các quán rượu tồi tàn. Năm 1965, Joni Mitchell khăn gói sang Hoa Kỳ, tới sống ở khu nghệ sĩ Greenwich Village, New York City, cái nôi của hippie và phong trào phản chiến ở miền Đông Hoa Kỳ.

Tại đây, vừa sáng tác vừa đàn hát, Joni Mitchell mau chóng tạo được tên tuổi với các sáng tác thuộc cả ba thể loại dân ca, du ca, và jazz, với lời hát đầy rung cảm, trữ tình, và phần hòa âm độc đáo soạn cho tây ban cầm và dương cầm. Các sáng tác của Joni Mitchell rất được các ca sĩ hát dân ca của Mỹ ưa chộng, trong đó có bản Both Sides Now, viết năm 1967.

Ít lâu sau, Joni Mitchell sang Nam California sinh sống; hai ca khúc nổi tiếng sáng tác trong thời gian này là Big Yellow Taxi và Woodstock đã được các nhạc sử gia xưng tụng là những sáng tác điển hình của một thời đại, một thế hệ. Joni Mitchell cũng là một trong những tên tuổi nổi bật tại đại nhạc hội ngoài trời ở Woodstock năm 1969.

Video:

Big Yellow Taxi – YouTube

Năm 1971, Joni Mitchell thu album “Blue”, về sau được tạp chí ca nhạc Rolling Stone xếp hạng 30 trong danh sách “500 album của mọi thời đại”.

Nhiều người đã so sánh Joni Mitchell với Carole King của Mỹ. Chỉ có điều đáng tiếc là càng ngày Joni Mitchell càng lún sâu vào phong trào phản chiến cũng như các hoạt động chống chính phủ, cho nên các sáng tác của cô sau này thường chỉ phổ biến trong một số đối tượng hạn chế.

Bên cạnh đó, việc Joni Mitchell – người thường gọi các hãng đĩa lớn là “con buôn” – sau khi nổi tiếng, đã tự đứng ra sản xuất các đĩa nhạc của mình, theo ý mình, cũng đã ảnh hưởng không ít tới mức độ phổ biến những sáng tác của cô. Tuy nhiên, ít ra cũng có một điểm lợi, và độc đáo, là nhờ vậy Joni Mitchell có quyền tự trình bày vỏ đựng đĩa hát bằng những bức tranh, những chân dung tự họa của cô. Bởi vì bên trên tất cả, Joni Mitchell luôn tự nhận mình là người của hội họa.

Năm 2007, sau khi thu album thứ 17, cũng là album cuối cùng, Joni Mitchell giải nghệ trình diễn vào tuổi 64, và tuyên bố: “Tôi là một họa sĩ mà vì hoàn cảnh đã đi trật đường rầy”.

Thế nhưng, dù Joni Mitchell tự nhận mình là người của hội họa, trang mạng âm nhạc uy tín Allmusic cũng đã viết một cách trân trọng:

“Sau khi những đám bụi đã lắng xuống, hiện rõ một Joni Mitchell – nữ ca nhạc sĩ tạo ảnh hưởng mạnh nhất trong những năm cuối thế kỷ thứ 20.”

Về phần tạp chí ca nhạc Rolling Stone thì xưng tụng Joni Mitchell là “một trong những nhà viết ca khúc lớn nhất xưa nay”.

Trở lại với Both Sides Now, đây là một ca khúc có lời hát thật đẹp, thật buồn, chất chứa những tư tưởng bi quan yếm thế; mở đầu với đám mây trắng như tóc thiên thần, xây lâu đài và tạo ra bao cảnh đẹp trên khung trời xanh…, nhưng rồi mây che khuất mặt trời, mây biến thành mưa, mây đổ tuyết buốt giá xuống khắp miền.

Các phiên khúc kế tiếp viết về tình yêu, tình đời, tất cả cũng đều có hai mặt cho nên, như điệp khúc đã lập đi lập lại, việc gì, điều gì, chúng ta cũng cần nhìn từ hai khía cạnh…

10 bài hát joni mitchell hàng đầu năm 2022

Both Sides Now

Rows and floes of angel hair
And ice cream castles in the air
And feather canyons everywhere
I’ve looked at clouds that way
But now they only block the sun
They rain and snow on everyone
So many things I would have done
But clouds got in my way


I’ve looked at clouds from both sides now
From up and down, and still somehow
It’s cloud illusions I recall
I really don’t know clouds at all
Moons and Junes and Ferris wheels
The dizzy dancing way you feel
As every fairy tale comes real
I’ve looked at love that way
But now it’s just another show
You leave ’em laughing when you go
And if you care, don’t let them know
Don’t give yourself away
I’ve looked at love from both sides now
From give and take, and still somehow
It’s love’s illusions I recall
I really don’t know love at all

Tears and fears and feeling proud
To say “I love you” right out loud
Dreams and schemes and circus crowds
I’ve looked at life that way

But now old friends are acting strange
They shake their heads, they say I’ve changed
Well something’s lost, but something’s gained
In living every day

I’ve looked at life from both sides now
From win and lose and still somehow
It’s life’s illusions I recall
I really don’t know life at all
I’ve looked at life from both sides now
From up and down, and still somehow
It’s life’s illusions I recall
I really don’t know life at all

Joni Mitchell viết ca khúc này vào tháng 3-1967 nhân đọc cuốn “Henderson the Rain King” của Saul Bellow.

[Saul Bellow (1915-2005) là một văn sĩ Mỹ gốc Gia-nã-đại nổi tiếng bậc nhất của hậu bán thế kỷ thứ 20, và có lẽ cũng là người đoạt nhiều giải thưởng và vinh dự cao quý nhất, trong đó có giải Pulitzer Prize, giải Nobel Văn chương, National Medal of Arts của Quốc hội Hoa Kỳ. Ông cũng là nhà văn duy nhất, tính cho tới nay, đoạt giải National Book Award for Fiction tới 3 lần. Năm 1990, ông được Hiệp hội các nhà bán sách ở Hoa Kỳ trao tặng Medail for Distinguished Contribution to American Letters]

Sau này, Joni Mitchell hồi tưởng:

…Lúc ấy tôi đang ngồi trên máy bay và đọc cuốn “Henderson the Rain King” của Saul Bellow. Trong một đoạn tôi đã đọc, cũng có cảnh “Henderson the Rain King” ngồi trên máy bay trên đường đi Phi châu và nhìn xuống những đám mây. Tôi bỏ cuốn sách xuống, nhìn qua cửa sổ và cũng thấy những đám mây, cảm hứng chợt đến, lập tức tôi đặt bút viết ca khúc này. Tôi không hề nghĩ có ngày nó sẽ phổ biến đến như thế.”

Viết Both Sides Now vào tháng 3-1967, nhưng mãi tới năm 1969, Joni Mitchell mới thu đĩa để đưa vào album “Clouds” của cô, do chính cô tự đệm tây ban cầm.

Video:

Joni Mitchell – Both Sides Now (Live, 1970) – YouTube

Phải đợi hơn 30 năm sau, Joni Mitchell mới chịu thu đĩa Both Sides Now với một dàn nhạc trong album mang cùng tựa; kết quả, trong giải âm nhạc Grammy năm 2001, album này đã đoạt Grammy cho album nhạc pop truyền thống hay nhất, và bản Both Sides Now đoạt Grammy phối khí cho ca khúc.

Nhưng đó là chuyện của năm 2000, còn vào thập niên 1960, người có công giới thiệu “Both Sides Now “ tới người yêu nhạc khắp năm châu lại là một đàn chị, cũng thuộc thành phần phản chiến, của Joni Mitchell: Judy Collins.

10 bài hát joni mitchell hàng đầu năm 2022

Judy Collins, sinh năm 1939, là một ca sĩ dân ca và nhạc pop, nhà viết ca khúc, nhạc sĩ tây ban cầm và dương cầm. Tuy nhiên, hai ca khúc gắn liền với tên tuổi của Judy Collins lại không phải sáng tác của bà.

Ca khúc thứ nhất là Both Sides Now của Joni Mitchell, ca khúc thứ hai là Amazing Grace, nguyên là một bản “nhạc đạo” đã được Judy Collins biến thành một ca khúc phản chiến được hát nhiều nhất trong những năm đầu thập niên 1970.

Video:

JUDY COLLINS – “Amazing Grace” with Boys’ Choir Of …

Trong năm 1967, ít lâu sau khi Joni Mitchell sáng tác Both Sides Now, Judy Collins đã thu đĩa ca khúc này trong album “Wildflowers” của bà; tuy nhiên phải đợi qua năm 1968, khi được phát hành thương mại dưới hình thức một đĩa single (45 rpm), Both Sides Now doJudy Collins trình bày mới đạt tới đỉnh cao của nó: đứng hạng 8 trong danh sách Billboard Hot 100 và hạng 3 trong danh sách Billboard Easy Listening (so với bản Those Were The Days đứng hạng 3 trong danh sách Billboard Hot 100 và No.1 trong danh sách Billboard Easy Listening).

Qua năm 1969, Both Sides Now do Judy Collins thu đĩa đã đem lại cho bà giải Grammy nữ ca sĩ hát hay nhất, và từ đó cũng trở thành ca khúc “cầu chứng” của bà.

Phụ lục (1): Both Sides Now – Judy Collins

Video:

JUDY COLLINS – “Both Sides Now” with Arthur Fiedler and the Boston Pops 1976

Như chúng tôi đã viết ở một đoạn trên, xét về mức độ phổ biến quốc tế và được nhiều thành phần thính giả trên thế giới ưa chuộng, Both Sides Now không bằng Those Were The Days, nhưng về mặt nghệ thuật, Both Sides Now lại được giới nghệ sĩ trân trọng hơn. Ngoài việc lời hát đã được các nhà phê bình văn học, giới khoa bảng xưng tụng là một bài thơ tuyệt vời, Both Sides Now còn được soạn hòa âm cho các dàn nhạc jazz, và mới đây, vào hai năm 2011, 2012, phiên bản soạn cho dương cầm của Meredith White đã được cơ quan khảo thí Associated Board of the Royal Schools of Music (ABRSM) của Anh quốc chọn làm đề cho dương cầm cấp 3 (Piano Grade 3 Syllabus (List C, No. 3).

Số lượng ca sĩ nổi tiếng của Mỹ thuộc nhiều thế hệ thu đĩa Both Sides Now cũng vượt xa Those Were The Days.

Video:

Bing Crosby sings “Both Sides Now” – YouTube

Those Were The Days cũng là một trong những bản thành công của khá nhiều ca sĩ nhạc country và dân ca nổi tiếng, như Anne Murray, Johnny Cash, Neil Diamond, Glen Campbell…

Video:

Glen Campbell – Both sides now – YouTube

Theo bách khoa tự điển Wikipedia, con số ca sĩ nổi tiếng hát lời hát tiếng Anh của bản Both Sides Now cho tới nay đã lên đến hàng trăm.

Về các phiên bản lời ngoại quốc, bản Je N’ai Rien Appris (Tôi đã chẳng học hỏi được gì cả) của Pháp cũng đã trở thành một trong những ca khúc được trân trọng và ưa chuộng bậc nhất tại các quốc gia nói tiếng Pháp.

Tác giả lời Pháp là Eddy Marnay (1920-2003), một người Pháp gốc Algeria. Tới Paris năm 1937, Eddy Marnay (tên thật là Edmond Bacri) khởi nghiệp với việc viết kịch bản cho phim, sau đó chuyển sang sáng tác ca khúc. Tác phẩm nổi tiếng đầu tiên của ông là bản Les Amants de Paris (1948) viết cho nữ danh ca huyền thoại Édith Piaf; năm 1957, ông viết bản nhạc chủ đề cho cuốn phim A King in New York của Charlie Chaplin…

10 bài hát joni mitchell hàng đầu năm 2022

Eddy Marnay và Céline Dion

Trong số hơn 4000 ca khúc của ông (viết hoàn toàn hoặc chỉ đặt lời) có những ca khúc đã gắn liền với nhiều tên tuổi hàng đầu khác, như Dalida, Marie Laforêt, Claude Francois của Pháp, Barbra Streisand của Mỹ, Nana Mouskouri của Hy-lạp, Frida Boccara của Morocco (người đã đoạt giải Eurovision 1969 với ca khúc Un Jour, Un Enfant do ông đặt lời)…

Tới thập niên 1980, Eddy Marnay đã viết nhiều ca khúc cho “mầm non” Céline Dion của Gia-nã-đại, trong đó có bản La Voix du Bon Dieu, ca khúc đã giúp Céline được hãng đĩa CBS Records ký hợp đồng. Sau này, vào năm 2010, khi sinh con trai, Céline đã đặt tên là “Eddy” để nhớ ơn ông.

Riêng bản Je N’ai Rien Appris, độc giả nào thông thạo cả tiếng Anh lẫn tiếng Pháp, có lẽ cũng phải đồng ý với chúng tôi đây là một phóng tác rất đạt.

Je N’ai Rien Appris

Quand je voyais les nuages
Dessiner des ombres aux feuillages
Je croyais que des coquillages
Se promenaient au ciel
Mais aujourd’hui je sais qu’ils n’ont
Que neige et pluie dans leur coton
Je les ai vus plus d’une fois
S’amonceler sur moi

J’ai vu le ciel des deux côtés
Ses jours de gloire, de vérité
Et c’est bien triste de penser
Que je n’ai rien appris du tout

J’ai voulu laisser mon cœur
Danser la danse du bonheur
J’ai cru que l’amour était né
Dans un conte de fées
Mais aujourd’hui je sais qu’il faut
Souvent quitter un lit trop chaud
En souriant pour bien cacher
Tout ce qu’on a donné

J’ai vu l’amour des deux côtés
Ses jours de gloire, de vérité
Et c’est bien triste de penser
Que je n’ai rien appris du tout
Découvrir chaque matin
Qu’on tient le monde au creux des mains
Plein d’orgueil et plein d’ambition
L’amitié pour chanson
Et puis des amis étrangers
Qui vous disent “Tu as changé”
Et la sagesse qu’on a gagnée
Et ce qui est perdu

J’ai vu la vie des deux côtés
Ses jours de gloire, de vérité
Et c’est bien triste de penser
Que je n’ai rien appris du tout

Je N’ai Rien Appris được nữ diễn viên kiêm ca sĩ Pháp Marie Laforêt thu đĩa vào đầu năm 1968. Như giới mộ điệu ở Sài Gòn ngày ấy có thể còn nhớ, Marie Laforêt, sinh năm 1939, có những nét đẹp độc đáo với cặp mắt xanh ve (green), đã vụt nổi tiếng qua cuốn phim Plein Soleil, đóng chung với Alain Delon năm 1960.

Tới giữa thập niên 1960, Marie Laforêt chuyển sang ca nhạc, chuyên hát dân ca, du ca, và được các nhà phê bình đánh giá cao, mặc dù các đĩa hát của cô không thành công cho lắm về mặt thương mại, bởi cô không nhắm vào thành phần thính giả “dễ tính”.

Ngoài những ca khúc Pháp, Marie Laforêt còn thu đĩa những bản nổi tiếng quốc tế như The House of Rising Sun, The Sound of Silence, và những ca khúc được đặt lời Pháp như Both Sides Now – Je N’ai Rien Appris.

Video:

Marie Laforêt – Je N’ai Rien Appris – YouTube

Tuy nhiên, với những người yêu nhạc Pháp trên thế giới nói chung, nói tới Je N’ai Rien Appris là nói tới tiếng hát củaNana Mouskouri, người nữ danh ca gốc Hy-lạp có khả năng hát bằng 13 ngôn ngữ khác nhau và bán được trên 300 triệu đĩa hát (chúng tôi sẽ trở lại với tên tuổi Nana Mouskouri trong phần viết về nhạc Pháp và ca khúc trong phim).

10 bài hát joni mitchell hàng đầu năm 2022

Nana Mouskouri thu đĩa Je N’ai Rien Appris trong album có tựa Dans Le Soleil Et Dans Le Vent (Trong nắng trong gió) vào cuối năm 1968.

Phụ lục (2): Je N’ai Rien Appris – Nana Mouskouri

Video:

Nana Mouskouri – Je N’ai Rien Appris – YouTube

Tại Việt Nam, Both Sides Now được nhạc sĩ Phạm Duy đặt lời Việt vào đầu thập niên 1970 với tựa Hai khía cạnh cuộc đời, cùng khoảng thời gian với bản Scarborough Fair (Giàn thiên lý đã xa).

Muốn cho chính xác, phải viết rằng Phạm Duy đã “dịch” hai ca khúc nói trên; có khác nhau chăng là trong khi bản Scarborough Fair được ông dịch từ lời Pháp Chèvrefeuille Que Tu Es Loin thì Both Sides Now lại được dịch thẳng từ lời Anh.

Việc này cho thấy sự uyển chuyển và tài tình của Phạm Duy trong việc đặt lời Việt cho các khúc ngoại quốc nổi tiếng: ông chọn phiên bản lời Pháp Chèvrefeuille Que Tu Es Loin của bản Scarborough Fair bởi, như độc giả có thể nhận thấy, lời hát trong nguyên tác tiếng Anh rất khó hiểu, và người nghe nhạc không phải ai cũng biết về “Hội chợ Scarborough” của thời Trung Cổ, trong khi Chèvrefeuille Que Tu Es Loin thì đơn sơ, dễ cảm, có thể địa phương hóa mà không bị gượng ép; còn bản Both Sides Now được ông dịch thẳng từ lời Anh vì, như chúng tôi đã viết ở một đoạn trên, lời hát không chỉ đẹp như một bài thơ mà còn chuyển những tư tưởng về hai mặt trái ngược của mọi thứ trên đời; lẽ dĩ nhiên, Phạm Duy không thể bỏ qua!

10 bài hát joni mitchell hàng đầu năm 2022

Duy Quang và Julie

Hai khía cạnh cuộc đời

Mây xây lâu đài trên cõi trùng
Nhẹ nhàng như bông chuyển thành tơ buông
Mây như tóc thần uốn trên màn không
Tôi cho mây đẹp vô cùng.
Nhưng nay mây thay mầu trên khắp trời
Từng làn mây đen về làm mưa rơi
Bao nhiêu những điều tôi vẫn hằng mơ
Theo mây tan về tít mù.
Nay tôi xin nhìn mây tới hai lần
Nhìn khắp xa gần, nhưng vẫn cho rằng
Ðám mây, đám mây mông lung ảo huyền
Ôi mây, ôi mây, ôi mây là gì ? Mây huyền !

Như bao nhiêu chuyện thần tiên đẹp
Này là yêu anh, này là yêu em !
Bao nhiêu mối tình đến trong ngày đêm
Tôi cho yêu là lâu bền.
Nhưng nay tôi nghe chuyện như bắt đầu.
Từng người yêu nhau, từng người xa nhau.
Xa trong tiếng cười hay trong lời than.
Yêu đương hay là chán chường ?
Nay tôi xin nhìn yêu tới hai chiều
Dù ít hay nhiều, nhưng hết tin vào
Chữ yêu, chữ yêu lung linh ảo hình
Ôi yêu, ôi yêu, ôi yêu là gì ? Hỡi tình !

Lo âu hay là tự tin nhiều
Hoặc là hoang mang, hoặc là tin yêu
Bao nhiêu khát vọng, bấy nhiêu chờ mong
Tôi cho cõi đời dễ dàng
Nhưng nay tôi nghe đi sao khác thường
Bạn bè hôm qua, bạn bè hôm nay
Bao nhiêu tháng ngày, bấy nhiêu đổi thay.
Trong tay nhưng rồi mất hoài
Nay tôi xin nhìn kiếp sống hai bề
Ðời sống đi về nhưng sẽ ước thề
Sống như, sống như giấc mơ hiện về
Sinh ra, sinh ra, sinh ra làm gì ? Hỡi đời !

Trước năm 1975, Hai khía cạnh cuộc đời đã được Julie trình bày trong băng nhạc Tình Ca Nhạc Trẻ.

Phụ lục (3): Hai khía cạnh cuộc đời – Julie

Phụ lục (4): Hai khía cạnh cuộc đời – Chung Tử Lưu

Phụ lục (5): Both Sides Now (hòa tấu) – Mantovani Orchestra

Phụ lục (6): Both Sides Now (guitar) – John Mottola

Phụ lục (7): Both Sides Now (rock) – The Ventures

HOÀI NAM

©T.Vấn 2014