[Stxdd.thanhuytphcm.vn] - Âm nhạc là một trong những vũ khí lợi hại cổ vũ tinh thần tranh đấu của nhân dân trong các chặng đường cách mạng. Trên mặt trận đấu tranh bằng âm nhạc, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước đã có đóng góp quan trọng, to lớn, là một trong những “cánh chim đầu đàn” cho sự nghiệp xây dựng nền âm nhạc cách mạng Việt Nam. Những sáng tác của ông thấm đẫm khí thế thời đại, thúc giục mạnh mẽ tinh thần đấu tranh của toàn dân.
Lưu Hữu Phước sinh ngày 12/9/1921 tại quận Ô Môn, tỉnh Cần Thơ [nay là thành phố Cần Thơ]. Từ nhỏ, ông đã tự học lý thuyết âm nhạc và chơi một số nhạc cụ. Khi lớn lên, với lòng yêu nước nồng nàn, ông biến âm nhạc thành vũ khí sắc bén trong công cuộc đấu tranh vì độc lập, tự do của đất nước. Với nhiều bút danh như Huỳnh Minh Siêng, Long Hưng, Anh Lưu, Hồng Chí…, các sáng tác của người nhạc sĩ - chiến sĩ này đều mang “hơi thở” của thời đại.
Trong giai đoạn 1940 - 1944, còn là sinh viên, các sáng tác của ông đã thể hiện tinh thần tranh đấu mạnh mẽ với những ca từ đanh thép. Bạch Đằng Giang “hùng dũng của nòi giống Tiên Rồng”, Ải Chi Lăng “vì nước tuốt gươm xông pha/Lòng trung, cứu dân lầm than”, Lên đàng “Kết đoàn hùng tráng/Danh lừng Bạch Đằng/tiếng vang Chi Lăng/Đồng tâm noi dấu anh hùng” đến Hờn sông Gianh “Bình minh sáng soi/Toàn dân ước mong một sáng ngày mai”. Hay Hát giang trường hận [sau đổi tên là Hồn tử sĩ] với nhịp điệu trầm hùng “Lấy máu nóng cứu dân khỏi hồi nguy nan/Chí hiên ngang/Bao năm công đức/Xây đắp nên non nước nhà”…
Cùng với 3 người đồng tác giả là Huỳnh Văn Tiểng, Mai Văn Bộ và Đặng Ngọc Tốt, Lưu Hữu Phước đã cho ra 3 bài hát Xếp bút nghiên, Mau về NamvàGieo ánh sáng cổ vũ mạnh mẽ cho phong trào “xếp bút nghiên” nhằm kêu gọi sinh viên từ bỏ việc học giỏi đỗ cao để làm quan cho Pháp, thay vào đó “Xếp bút nghiên lên đường tranh đấu. Xếp bút nghiên coi thường công danh, như phù vân; sơn hà xao xuyến. Tiến! Ta tiến! Một lòng yêu non sông, vì dân ta liều thân...”. Phong trào này đã góp phần khơi gợi mạnh mẽ lòng yêu nước của thanh niên trước và trong Cách mạng tháng Tám. Năm 1944, khi ở trong tù, Lưu Hữu Phước còn cho ra đời Khúc khải hoàn với niềm tin thắng lợi của cách mạng. Nhà thơ Nguyễn Đình Thi đã viết trong cuốn Lưu Hữu Phước - Con người và sự nghiệp [Nhà xuất bản Trẻ, 1989]: “Nét nhạc của Lưu Hữu Phước vừa khỏe vừa tươi tắn, mang đậm chất dân tộc và màu sắc Nam bộ, không thể lẫn. Những bài hát ấy đã vang vọng trên các đường phố Sài Gòn cuồn cuộn hàng chục vạn người khởi nghĩa tháng Tám năm 1945”.
Trong kháng chiến chống Pháp [1945 - 1954] và chống Mỹ [1954 - 1975], những bài hát của Lưu Hữu Phước tiếp tục tiếp lửa cho nhiều thế hệ và thúc giục toàn dân hăng hái đấu tranh bằng lời ca mang tính chiến đấu mạnh mẽ. Đó là lời hiệu triệu: “Vùng lên! Nhân dân miền Nam anh hùng - Vùng lên! Xông qua vượt qua bão bùng/Thề cứu lấy nước nhà, thề hy sinh suốt đời/Cầm gươm, ôm súng xông tới...” trong Giải phóng miền Nam [Lưu Hữu Phước cùng với Huỳnh Văn Tiểng, Mai Văn Bộ, thường được gọi là Nhóm Hoàng Mai Lưu,sáng tác]. Đó là bài Giải phóng quân giục người dân đứng lên khi “lũ giặc giày xéo quê nhà”: “Tổ quốc ơi vì nước gian lao nào sá/Cùng tiến có nghe trời đang sấm vang rền muôn nơi/Cùng tiến chúng ta cùng đi giải phóng miền Nam”. Đặc biệt, nói về nhạc cách mạng trong thời kỳ chống Mỹ, nhiều người nhớ ngay đến Tiến về Sài Gòn. Lời bài hát: “Nơi thành đô trong ánh điện quang tiếng nấc nghẹn câu cười. Khu nhà tranh năm cánh ngoại ô rên xiết đêm ngày. Sài Gòn ơi ta đã về đây, ta đã về đây…” vang vọng trong ngày giải phóng 30/4/1975, thế nhưng ít người biết rằng ca khúc đó được Lưu Hữu Phước viết vào năm 1966.
Lưu Hữu Phước là người viết rất nhiều hành khúc. Với đặc điểm của thể loại hành khúc là nhịp điệu mạnh, tiết tấu vững chắc, tạo nên khí thế sục sôi, các bài hát của ông có tính thôi thúc hành động. Năm 1964, phong trào “Ba sẵn sàng” được Trung ương Đoàn Thanh niên phát động, các bài hát Sẵn sàng chiến đấu, Thanh niên ba sẵn sàng của ông với giai điệu trẻ trung, náo nức đã góp phần không nhỏ trong việc thu hút thanh niên tham gia các hoạt động kháng chiến và xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Ở nhạc sĩ Lưu Hữu Phước, dường như mỗi bài hát đều mang một sứ mệnh ứng với từng thời kỳ lịch sử. Điểm chung của các bài hát này là đều có tính nhạy bén chính trị và chiến đấu cao, lời lẽ hàm súc và khái quát, thể hiện sự thúc giục, hiệu triệu mạnh mẽ. Một số ca khúc đã được lựa chọn trở thành bài hát chính thức của các tổ chức. Trong đó, Giải phóng miền Nam là bài hát chính thức của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, sau này là Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam. Lên đàng là bài hát chính thức của Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam. Còn Hồn tử sĩ được dùng trong các lễ tang theo nghi thức nhà nước và các buổi tưởng niệm của nước ta nhiều năm qua.
Ngoài ra, Lưu Hữu Phước còn ghi dấu ấn với nhiều sáng tác thể hiện tình quân, dân một lòng, niềm tin của toàn dân đối với Đảng, với lãnh tụ Hồ Chí Minh như: Dưới cờ Đảng vẻ vang, Ca ngợi Hồ Chủ tịch, Tình Bác sáng đời ta... Vượt thời gian, những ca khúc này vẫn giữ vị trí gần như không thể thay thế trong nền âm nhạc cách mạng Việt Nam.
Bên cạnh vai trò “người viết sử bằng âm nhạc”, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước còn có những cống hiến to lớn khác cho nền âm nhạc cách mạng Việt Nam. Ông đã tham gia thành lập Trường Âm nhạc Việt Nam [nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam], Trường Múa, Trường Sân khấu - Điện ảnh, Nhà hát Giao hưởng Hợp xướng Nhạc vũ kịch Việt Nam… Những cống hiến trên được ghi nhận trong giai đoạn 1954 - 1965 khi Lưu Hữu Phước giữ chức Trưởng ban Nghiên cứu Nhạc - Vũ thuộc Vụ Nghệ thuật [Bộ Văn hóa], rồi Vụ trưởng Vụ Âm nhạc và Múa; Ủy viên Ban Chấp hành Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Việt Nam, Thư ký Hội Nhạc sĩ Việt Nam...
Từ tháng 2/1965, ông làm Chủ tịch Hội Văn nghệ Giải phóng, sau đó là Bộ trưởng Bộ Thông tin - Văn hóa của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam ViệtNam. Sau giải phóng, ông tiếp tục giữ những chức vụ quan trọng như Viện trưởng Viện Nghiên cứu Âm nhạc [1978 - 1989], Chủ tịch Hội đồng Âm nhạc Quốc gia, Thành viên Hội đồng Âm nhạc Quốc tế, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Giáo dục của Quốc hội, Ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Phó Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Việt Nam... Trong giai đoạn này, ông cùng các cộng sự nghiên cứu và giới thiệu đàn đá Khánh Sơn – nhạc cụ độc đáo của đồng bào dân tộc Raglaiở Khánh Hòa.
Ông từ trần ngày 8/6/1989. Với những đóng góp to lớn trong suốt sự nghiệp cách mạng, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước đã được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Độc lậphạng Nhất [năm 1987], Giải thưởng Hồ Chí Minhvề văn học nghệ thuật đợt 1 [năm 1996].
Đến nay, nét đặc trưng âm nhạc “thấm đẫm chất thời đại”, thể hiện “hào khí dân tộc” trong những ca khúc của nhạc sĩ Lưu Hữu Phước vẫn giữ vẹn nguyên giá trị lịch sử. Ông xứng đáng là “một trong những cánh chim đầu đàn trong sự nghiệp xây dựng nền âm nhạc các mạng Việt Nam. Cả đời anh gắn bó với đấu tranh giải phóng dân tộc, âm nhạc của anh đã có mặt trong những bước ngoặt quyết định của vận mệnh dân tộc” như nhận xét của nhạc sĩ Trọng Bằng, Tổng Thư ký Hội Nhạc sĩ Việt Namtrong bài Lưu Hữu Phước: Người viết sử cách mạng bằng âm nhạc đăng trên Tin tức Thông tấn xã Việt Nam ngày 8/9/2012.
Nguyễn Trần
Tin liên quan
BÀI HÁT "LÊN ĐÀNG" CỦA NHẠC SĨ LƯU HỮU PHƯỚCNào anh em ta cùng nhau xông pha lên đàngKiếm nguồn tươi sáng...Từ lâu, "Lên đàng" đã trở thành một trong những ca khúc truyền thống của tuổi trẻ việt nam, giai điệu hào hùng của bài hát đã khơi dậy tinh thần yêu nước và lòng tự hào dân tộc, làm sục sôi bầu nhiệt huyết của nhiều thế hệ thanh niên, sinh viên Việt Nam, thể hiện khát vọng được xả thân, cống hiến vì Tổ quốc của tuổi trẻ.Hoàn cảnh ra đời bài hát: Nhạc sĩ Lưu Hữu Phước sáng tác "Lên đàng" vào năm 1944, trong hoàn cảnh dân tộc ta đang rên xiết lâm than dưới ách thống trị của thực dân Pháp và Phát xít Nhật, dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Việt Minh, phong trào cách mạng của các tầng lớp Nhân dân lên cao, đặc biệt là phong trào đấu tranh của học sinh sinh viên và thanh niên thành thị. Lưu Hữu Phước khi ấy đang là một thủ lĩnh chủ chốt của phong trào thanh niên và sinh viên Nam bộ, ông từng viết nhiều ca khúc nhằm hun đúc, cỗ vũ tinh thần dân tộc, thức tỉnh thanh niên, sinh viên Việt Nam, động viên họ tham gia các phong trào, đoàn thể cách mạng, sẵn sàng "tiến lên đáp lời sông núi" khi Tổ quốc cần. Lưu Hữu Phước sớm tham gia mặt trận Việt Minh và được tổ chức tin tưởng giao nhiệm vụ vào Nam tham gia vận động cách mạng trong không khí phong trào học sinh sinh viên đang phát triển rầm rộ trên toàn quốc. Trong thời gian này, Lưu Hữu Phước và các bạn cùng hoạt động với ông đã sáng tác nhiều bài hát để kịp thời phục vụ và cổ vũ phong trào như: Xếp bút nghiên, Mau vào Nam, gieo ánh sáng,... và đặc biệt là ca khúc "Lên đàng".Trong cuộc tổng khởi nghĩa Tháng Tám, ngày 23/8/1945, tại Sài Gòn diễn ra nhiều cuộc biểu tình rầm rộ của đông đảo các tầng lớp nhân dân, ca khúc "Lên đàng" được các bạn sinh viên, thanh niên hát vang trong nhiều cuộc mít tinh, biểu tình biểu dương lực lượng giành chính quyền. Cách mạng thành công, các đoàn thể trong Mặt trận Việt Minh đã tổ chức phổ biến ca khúc trên phạm vi toàn quốc, "Lên đàng" được đông đảo thanh niên, sinh viên đón nhận, bài hát được cất lên trong nhiều cuộc hội họp, các hoạt động cách mạng ủng hộ phong trào Việt Minh và chính phủ mới.Trong những ngày đầu kháng chiến chống thực dân Pháp trở lại xâm lược, "Lên đàng" tiếp tục được các chiến sĩ Việt Minh đã "xếp bút nghiên lên đường tranh đấu" ca vang trong các cuộc hành quân Nam tiến và tiếp thêm khí thế cho các chiến sĩ tự vệ Nam Bộ.Cùng với Thanh niên hành khúc, dậy mà đi, xếp bút nghiên... Lên đàng luôn giữ vị trí là ca khúc chủ đạo trong phong trào thanh niên, sinh viên trong suốt hai cuộc kháng chiến trường kì, bởi đây là bài hát không thể hiện rõ ràng bất kì quan điểm chính trị nào, chính quyền tay sai không có cớ để cấm đoán. Lên đàng có thể xem là một ca khúc tiêu biểu đã đồng hành trong suốt chiều dài lịch sử cách mạng đấu tranh giải phóng dân tộc, xứng đáng là bài hát truyền thống của tuổi trẻ Việt NamTrong thời đại của chúng ta hiện nay, "Lên đàng" vẫn còn vẹn nguyên giá trị, cỗ vũ mạnh mẽ tinh thần của thế hệ trẻ hiện nay cùng "nguyện đồng lòng, điểm tô non sông, ra sức anh tài" không ngại khó, ngại khổ, chẳng "nề chi chông gai", cùng hướng "nhìn tương lai huy hoàng", "nhìn non sông tưng bừng" để tin tưởng vào ngày mai tươi sáng của đất nước, đồng thời nhắc nhở các thể hệ hôm nay và mai sau phải "ghi sâu trong lòng đời hy sinh anh hùng" của các thế hệ cha anh, kế thừa và phát huy truyền thống anh hùng cách mạng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.Nào anh em ta cùng nhau xông pha lên đàng Kiếm nguồn tươi sáng Ta nguyện đồng lòng điểm tô non sông Từ nay ra sức anh tài Đoàn ta chen vai nề chi chông gai lên đàng Ta người Việt Nam Nhìn tương lai huy hoàng Đoàn ta bước lên đàng cùng hiên ngang hát vangNhìn non sông ta trời mây bao la muôn đời Tâm hồn phơi phới Mau nhìn hoàn cầu, khắp trông năm châu Cùng nhau tung chí anh hào Đoàn ta đi mau lòng trai không nao lên đàng Ta người Việt Nam Nhìn non sông tưng bừng Đoàn ta hát vang lừng nào tung bay chí traiKìa gương trung kiên truyền lưu muôn năm lên đàng Kết đoàn hùng tráng Danh lừng Bạch Đằng, tiếng vang Chi Lăng Đồng tâm noi dấu anh hùng Ngày xưa ai đem tài cho quê hương bao lần Khuôn phò nhà Nam Đoàn ta ghi trong lòng đời hy sinh anh hùng
Nhin non sông thẳng xông