Làm sao để biết dị ứng thuốc gì

Dị ứng thuốc nếu không được chữa trị sớm và đúng cách có thể khiến bệnh nhân gặp phải nguy hiểm, đe dọa đến cả tình mạng. Vậy dị ứng thuốc là gì? Cách xử lý khi bị dị ứng thuốc ra sao? Cùng tìm hiểu rõ hơn các thông tin về vấn đề này thông qua bài viết sau đây. 

Sử dụng các loại thuốc tây để điều trị bệnh là phương pháp được nhiều người lựa chọn. Bởi chúng có ưu điểm là tiện lợi, đem lại tác dụng mau chóng. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, thuốc tây lại trở thành “con dao hai lưỡi”. Nếu dùng không đúng cách hoặc lựa chọn sai thuốc, nó có thể gây nên các vấn đề nghiêm trọng cho sức khỏe của người dùng. Trong đó, nhiều trường hợp bị dị ứng thuốc. Tuy nhiên, đây lại là một khái niệm khá mơ hồ, do đó nhiều người vẫn chưa rõ liệu dị ứng thuốc là gì.

Thực chất, dị ứng thuốc còn được gọi là tình trạng mẫn cảm với thuốc. Nó là một phản ứng có hại cho cơ thể, xảy ra khi hệ miễn dịch phản ứng quá mức với các loại thuốc đang dùng và đang cố gắng để chống lại các loại thuốc này. Tuy nhiên, cần chú ý phân biệt dị ứng thuốc và tác dụng phụ của thuốc. Vì tác dụng phụ của thuốc là các vấn đề không mong muốn do thuốc gây ra và có thể gặp phải ở bất cứ bệnh nhân nào. Trong khi đó, dị ứng thuốc chỉ xảy ra ở một số đối tượng có cơ địa nhạy cảm đặc biệt.

Cách xử lý khi bị dị ứng thuốc và các biện pháp phòng ngừa

Dị ứng thuốc chỉ xảy ra ở một số đối tượng có cơ địa đặc biệt. Tuy nhiên, với những người thuộc một trong những đối tượng dưới đây sẽ có nguy cơ bị dị ứng thuốc cao hơn:

• Đã từng bị dị ứng với thuốc hoặc các chất khác như dị ứng thực phẩm.
• Có cha mẹ hoặc những người thân khác trong đình bị dị ứng.
• Tăng sự tiếp xúc với các loại thuốc đã từng bị dị ứng
• Mắc một số bệnh lý có liên quan đến phản ứng với thuốc như HIV, nhiễm virus Epstein-Barr.

Dị ứng thuốc được chia thành 2 dạng, bao gồm: Dị ứng “tức thời” và dị ứng “chậm”. Tùy vào mức độ phản ứng nhanh hay chậm mà các biểu hiện dị ứng thuốc cũng xảy ra ở những mức độ khác nhau. Cụ thể như sau:

Đây được cho là loại dị ứng nghiêm trọng, bởi những biểu hiện của nó khởi phát và diễn tiến nhanh. Các triệu chứng sẽ bắt đầu xuất hiện sau khi uống thuốc khoảng 1 giờ hoặc lâu hơn. Tình trạng này thường xảy ra khi bệnh nhân sử dụng các loại thuốc trước đó đã dùng mà không gây ra triệu chứng gì. Lúc này, bệnh nhân thường có các biểu hiện như sau:

• Ngứa, nổi mẩn đỏ và phát ban trên da
• Có cảm giác đỏ bừng do quá trình da chuyển từ màu đỏ sang nóng.
• Tay, chân, cổ họng và mặt sưng phù.
• Buồn nôn và nôn, đau bụng
• Choáng váng
• Đau họng, khàn giọng
• Thở khò khè hoặc khó thở
• Mẫn cảm với ánh sáng
• Mạch nhanh, tim đập loạn

Nếu không được điều trị sớm, sốc phản vệ có thể gây nguy hiểm đến tính mạng của bệnh nhân

Dị ứng “tức thời” được xem là loại dị ứng nghiêm trọng do nó có thể trở nên nặng nề hơn khi người bệnh vẫn cứ tiếp tục sử dụng thuốc. Lúc này, bệnh nhân có thể bị sốc phản vệ và đe dọa đến tính mạng.

So với dị ứng “tức thời”, dị ứng “chậm” thường diễn ra phổ biến hơn. Các biểu hiện dị ứng thường xảy ra sau khi uống thuốc khoảng vài ngày và thường không gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng. Lúc này, bệnh nhân có thể bị phát da, tình trạng này có thể lan đến nhiều vùng khác nhau, đôi khi kèm theo cảm giác ngứa hoặc không. Dị ứng “chậm” hiếm khi gây ra các triệu chứng như khó thở, sưng, nghẹt họng hoặc những biểu hiện khác như ở dị ứng “tức thời”. Do đó, nó cũng sẽ ít gây nên các biểu hiện trầm trọng hoặc làm ảnh hưởng đến các cơ quan ngoài da khác.

Nếu trong gia đình không may có người bị dị ứng thuốc, hãy liên hệ ngay lập tức với các cơ sở y tế gần nhất khi thấy có các dấu hiệu sau:

• Khó thở, hơi thở khò khè
• Ngất xỉu
• Đau thắt vùng ngực
• Môi, lưỡi, cổ họng bị sưng
• Xuất hiện các biểu hiện khác của tình trạng sốc phản vệ

Tiêm thuốc epinephrine được chỉ định để tránh nguy cơ bị sốc phản vệ khi bị dị ứng

Tiếp theo, áp dụng các cách chữa dị ứng thuốc tại nhà sau đây:

• Ngừng dùng các loại thuốc nghi ngờ hoặc trực tiếp gây dị ứng cho bệnh nhân
• Tiêm thuốc epinephrine tự động vào vị trí bắp thịt đùi phía ngoài. Trong trường hợp cần thiết, có thể tiêm xuyên qua quần áo.
• Cách xử lý dị ứng thuốc cần thực hiện tiếp theo là để bệnh nhân nằm ngửa, đầu thấp, chân cao hơn đầu. Nếu bị nôn hoặc ói, hãy đổi tư thế cho bệnh nhân sang nằm nghiêng, không để người bệnh ngồi hoặc đứng.
• Không để bệnh nhân một mình mà luôn phải có người túc trực bên cạnh.
• Sau khi đã tiêm epinephrine liều thứ nhất mà các triệu chứng trên không thuyên giảm, có thể tiêm epinephrine liều thứ 2. Lần tiêm thứ 2 cách lần thứ nhất khoảng 5 phút.

Cách chữa trị dị ứng thuốc tại nhà chỉ đóng vai trò sơ cứu nhằm kéo dài thời gian trong khi chờ sự cấp cứu của các nhân viên y tế. Do đó, hãy đảm bảo đưa người bệnh đến bệnh viện càng sớm càng tốt để nhận được sự cấp cứu từ bác sĩ. Tại đây, các bác sĩ sẽ tiến hành điều trị như sau:

• Đầu tiên, tuyệt đối không được để bệnh nhân tiếp xúc với các loại thuốc chữa và phòng bệnh đã hoặc có khả năng gây dị ứng.
• Chỉ định cho bệnh nhân sử dụng các loại thuốc kháng histamin anti H1 thế hệ 2 như fexofenadin, cetirizin, loratadin, astemisol… Đối với những người bị dị ứng nặng, có thể kết hợp với các loại thuốc corticoid, chẳng hạn như methylprednisolon, prednisolon dạng tiêm truyền. Ngoài ra, những loại thuốc được dùng để điều trị triệu chứng cũng sẽ được chỉ định.
• Bù nước, điện giải, sử dụng các loại thuốc lợi tiểu cũng là cách xử lý khi bị dị ứng thuốc có thể được áp dụng. Trường hợp bị bội nhiễm có thể cho dùng thêm cả kháng sinh. Nhưng các loại thuốc được dùng cần phải đảm bảo an toàn, đáp ứng được mục đích điều trị.

Để hạn chế được tình trạng dị ứng thuốc, hãy tham khảo và thực hiện theo một số biện pháp sau đây:

• Khi điều trị bệnh bằng thuốc tây, hãy đảm bảo uống thuốc đúng theo sự chỉ định của bác sĩ về liều lượng, cách dùng, thời gian chữa trị.
• Hạn chế việc tự mua thuốc chữa bệnh tại các hiệu thuốc khi không có đơn thuốc hoặc sự tư vấn từ bác sĩ.
• Trước khi sử dụng cần kiểm tra chất lượng thuốc, khai thác kỹ các thông tin về tiền sử dị ứng. Đồng thời, test mức độ dị ứng bằng các loại thiết bị chuyên biệt tại bệnh viện.
• Nếu là người có cơ địa nhạy cảm, nên chuẩn bị một ống tiêm epinephrine và mang theo bên mình để sử dụng khi cần thiết. Điều này sẽ giúp người bệnh tự bảo vệ được bản thân khi không may bị dị ứng.
• Không nên sử dụng các thực phẩm hoặc những chất đã từng làm cho cơ thể bị dị ứng để tránh gặp phản ứng nghiêm trọng.

Trên đây là các thông tin và cách xử lý khi dị ứng thuốc. Trong nhiều trường hợp, nếu không được cấp cứu kịp thời, tình trạng này có thể khiến bệnh nhân gặp nguy hiểm, đe dọa trực tiếp đến tính mạng. Do đó, nắm rõ các thông tin trong bài viết này sẽ giúp bệnh nhân biết cách xử lý khi không may bị dị ứng thuốc.

Có thể bạn cần:

Dị ứng thuốc là một phản ứng bất thường của hệ miễn dịch cơ thể đối với thuốc. Người bệnh có thể gặp phải triệu chứng dị ứng với bất kỳ loại thuốc nào, bao gồm kê đơn, không kê đơn hoặc thảo dược tự nhiên lành tính. Dị ứng thuốc có thể gây phản ứng nghiêm trọng, có thể đe dọa đến tính mạng. Vì vậy, bệnh nhân nên có biện pháp phòng ngừa và xử lý kịp thời.

Dị ứng thuốc là một dang rối loạn của hệ miễn dịch khi cơ thể tiếp xúc với thuốc

Theo các chuyên gia, phản ứng dị ứng thuốc xảy ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể nhầm lẫn thuốc chứa chất độc hại. Chính vì vậy, chúng hình thành kháng thể đặc hiệu chống lại và gây dị ứng. Thông thường, dị ứng thuốc có thể xảy ra ngay lần đầu tiên người bệnh dùng thuốc nhưng đôi khi chúng không phát triển cho đến khi bệnh nhân sử dụng một loại thuốc nhiều lần.

Dị ứng thuốc xảy ra ở hầu hết mọi người, không phân biệt độ tuổi hay giới tính. Người bệnh có thể bị dị ứng với bất kỳ loại thuốc nào nhưng cũng có thể dị ứng với một loại thuốc.

Tính đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có cách nào kiểm tra xem bệnh nhân bị dị ứng với loại thuốc nào để biết cách phòng tránh. Đa phần trường hợp dị ứng được phát hiện là sau khi bệnh nhân sử dụng thuốc và có dấu hiệu dị ứng. Do đó, việc xử lý bệnh thường diễn ra khó khăn. Chính vì vậy, nếu có cơ địa nhạy cảm, bệnh nhân nên thận trọng khi sử dụng các loại thuốc sau đây, bởi chúng có thể gây phản ứng dị ứng thuốc.

• Thuốc kháng sinh: Nhóm thuốc penicillin
• Thuốc giảm đau: Bao gồm aspirin, naproxen natri (aleve) và ibuprfen (motrin IB và advil)
• Thuốc điều trị các bệnh tự miễn: Viêm khớp dạng thấp
• Thuốc hóa trị: Điều trị các bệnh ung thư

Các yếu tố làm tăng nguy cơ dị ứng thuốc như:

• Người bệnh có tiền sử dị ứng thuốc hoặc mắc bệnh dị ứng khác như sốt cỏ khô hoặc dị ứng thực phẩm
• Thường xuyên sử dụng thuốc với liều lượng cao hoặc uống trong thời gian dài
• Bệnh nhân mắc một số bệnh liên quan đến phản ứng dị ứng thuốc như vi rút Epstein – Barr hay nhiễm HIV

Thông thường, triệu chứng dị ứng thuốc thường xảy ra sau 1 giờ uống thuốc nhưng đôi khi phản ứng dị ứng cũng có thể xảy ra sau đó vài giờ, vài ngày hoặc vài tuần. Triệu chứng dị ứng thuốc thường rất đa dạng, xuất hiện cục bộ hoặc toàn thân, sớm hay muộn. Cụ thể:

+ Dấu hiệu nhận biết điển hình của dị ứng thuốc trên các bộ phận

• Trên hệ hô hấp: Khó thở hoặc thở khò khè, chảy nước mũi, co thắt phế quản có thể dẫn đến hen suyễn
• Trên da: Nổi mề đay, phát ban, ngứa da hoặc sưng phù Quincke,…
• Trên mạch máu: Làm tăng tính thấm mao mạch, giãn mạch. Trong trường hợp giãn mạch nhiều có thể gây hạ huyết áp
• Trên hệ tiêu hóa: Dị ứng thuốc có thể làm tăng tiết acid dịch vị
• Trên mắt: Gây chảy nước mắt hoặc đỏ kết mạc mắt,…

Triệu chứng dị ứng thuốc trên da là biểu hiện ngứa ngáy

+ Triệu chứng nhận biết dị ứng theo phản ứng sớm muộn

#. Đối với phản ứng sớm (phản ứng tức thì)

Dấu hiệu bệnh xảy ra sau đó vài phút hoặc vài giờ sau khi uống thuốc. Biểu hiện bệnh gồm da tái tím, khó thở, vật vã, huyết áp hạ dần, mạch nhanh nhỏ, toát mồ hồi. Trong trường hợp này nếu không phát hiện và cứu chữa sớm có thể dẫn đến tử vong do trụy tim. Phản ứng sớm thường gặp ở bệnh nhân có cơ địa dị ứng, mắc các bệnh như hen suyễn, eczema, mề đay,…

#. Phản ứng muộn

Là phản ứng trì hoàn với các biểu hiện bệnh thường xuất hiện lâu hơn vài ngày hoặc vài tuần. Người bệnh có thể gặp phải các biểu hiện ngoài da như:

• Ban đỏ: Da xuất hiện ban dạng sởi hoặc ban sẩn, nhỏ như đầu đinh liên kết với nhau tạo thành từng mảng và kèm theo triệu chứng ngứa. Hiện tượng này có thể xảy ra sau khi dùng thuốc khoảng 1 tuần và diễn ra trong vài tuần. Một số loại thuốc gây dị ứng nổi ban đỏ như carbamazepine, amoxycillin, cefaclor, ampicillin và cotrimoxazole.
• Da bị nhạy cảm với ánh sáng: Dị ứng thuốc có thể khiến da trở nên nhạy cảm với ánh sáng. Đặc biệt khi người bệnh bị dị ứng các loại thuốc như ciprofloxacin, phenothiazine, sulfonamide, nalidixic acid, thiazide và amiodarone sẽ khiến tình trạng nhạy cảm của da tăng lên và làm tổn thương da như xạm da, mất sắc tố da hoặc đen da,…
• Viêm da bong vảy: Biểu hiện da bị bong tróc vảy kèm theo dấu hiệu ngứa toàn thân. Triệu chứng bệnh có thể tiến triển nặng và đe dọa đến tính mạng người bệnh nếu không được điều trị kịp thời. Viêm da bong vảy thường xuất hiện sau khi uống thuốc 1 tuần và thường tồn tại trong 3 đến 4 tuần. Một số loại thuốc gây dị ứng dạng này như sulfonamide, allopurino, carbamazepine, thuốc chống sốt rét và penicillin.
• Hồng ban đa dạng: Là dạng tổn thương với các ban hình bia bắn cổ điển có ba vòng tròng đồng tâm. Cụ thể, vòng ngoài là ban đỏ, vòng tiếp theo là sẩn đỏ phù nề và vòng ở giữa là mụn nước.
• Viêm mao mạch: Các mao mạch ngoài da bị viêm với các biểu hiện như nổi ban xuất huyết.
• Hội chứng Lyell: Một trong những phản ứng dị ứng nguy hiểm có tỷ lệ  tử vong cao. Nguyên nhân là do hoại tử bì lan tỏa cấp tính và gây nhiễm độc. Nếu không được cấp cứu kịp thời có thể dẫn đến tình trạng rối loạn điện giải, nhiễm trùng,.. và cuối cùng là tử vong. Hội chứng Lyell thường xuất hiện sau dùng thuốc 1 tuần với biểu hiện da toàn thân bị hoại tử và bong tróc như bị bỏng.

+ Triệu chứng sốc phản vệ

Là một trong những phản ứng dị ứng thuốc hiếm gặp nhưng nếu không phát hiện và xử lý kịp thời có thể gây nguy hiểm đếm tính mạng. Các dấu hiệu nhận biết của sốc phản vệ như: 

• Dị ứng gây co thắt đường thở và cổ họng dẫn đến khó thở
• Tiêu chảy hoặc buồn nôn
• Chóng mặt
• Mạch đập nhanh
• Hạ huyết áp
• Mất ý thức
• Động kinh

Dị ứng thuốc có thể xuất hiện với các biểu hiện nhẹ nhưng nếu triệu chứng bệnh nặng, thậm chí đe dọa đến tính mạng, bệnh nhân nên liên hệ với bác sĩ ngay lập tức. Đặc biệt là khi thấy cơ thể xuất hiện những dấu hiệu bất thường như:

• Da bị bong tróc để lộ phần thịt nhìn giống bị bỏng
• Xuất hiện vùng đỏ hoặc phồng rộp trên da 
• Sốt cao
• Nổi phát ban hoặc phồng rộp ở gần miệng, mắt và bộ phận sinh dục

Dị ứng thuốc gây nổi mề đayPhù mạch dị ứng hay còn gọi là phù Quincke là dấu hiệu dị ứng thuốc nguy hiểmHình ảnh dị ứng thuốc: Triệu chứng đỏ da toàn thân

Chẩn đoán dị ứng thuốc nhằm xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh, ngoài việc dựa vào triệu chứng lâm sàng, bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân thực hiện các xét nghiệm dị ứng như:

• Xét nghiệm da: Với xét nghiệm này, bác sĩ sẽ yêu cầu nhân viên chăm sóc y tế tiêm một lượng nhỏ thuốc nghi ngờ gây phản ứng dị ưng vào da của người bệnh. Nếu phản ứng dương tính kết quả xét nghiệm sẽ cho thấy da tại nơi tiêm thuốc xuất hiện triệu chứng ngứa ngáy, nổi mẩn đỏ và sưng. Lúc này, người bệnh cần tiến hành điều trị dị ứng thuốc. Ngược lại, kết quả xét nghiệm âm tính chứng tỏ bệnh nhân không bị dị ứng với loại thuốc đó.
• Xét nghiệm máu: Giúp loại trừ nguyên nhân gây dị ứng khác ngoài thuốc

Thông thường, để điều trị dị ứng thuốc bác sĩ thường chia thành hai chiến lược chung. Một là làm giảm triệu chứng dị ứng hiện tại và hai là vẫn cho người bệnh sử dụng loại thuốc đó nhưng với liều lượng ít nhất rồi sau đó tăng dần lên để cơ thể quen dần. Khi đó, bệnh nhân có thể dùng thuốc một cách an toàn hơn.

Tùy thuộc vào tình trạng dị ứng mà bác sĩ sẽ đưa biện pháp điều trị phù hợp với mỗi người

Một số biện pháp điều trị, làm giảm triệu chứng hiện tại do dị ứng thuốc gây ra như:

• Thu hồi thuốc: Một trong những bước điều trị dị ứng thuốc đầu tiên là bệnh nhân nên ngưng sử dụng thuốc. Bác sĩ sẽ cho thu hồi lại thuốc nếu người bệnh được chẩn đoán dị ứng hoặc có khả năng dị ứng với các loại thuốc đó.
• Sử dụng thuốc kháng histamine: Thuốc có tác dụng ngăn chặn và làm giảm sự hoạt động của các tế bào mast, ngăn ngừa phản ứng dị ứng xảy ra.
• Corticosteroid: Dùng thuốc theo đường uống hoặc tiêm để điều trị các vấn đề viêm có liên quan đến các phản ứng dị ứng nghiêm trọng.
• Chữa sốc phản vệ: Dùng thuốc epinephrine tiêm ngay lập tức, sau đó đưa bệnh nhân đến bệnh viện nhận sự chăm sóc từ nhân viên y tế.

Phương pháp điều trị này giúp cơ thể người bệnh thích nghi dần với các loại thuốc gây dị ứng. Tuy nhiên, bệnh nhân điều trị cần có sự theo dõi và giám sát từ bác sĩ. Cách điều trị như sau:

• Đầu tiên, bác sĩ sẽ cho bệnh nhân sử dụng một liều nhỏ thuốc gây dị ứng
• Sau đó tăng dần liều lên mỗi 15 – 30 phút hoặc vài, giờ vài ngày nhưng vẫn đảm bảo không xảy ra phản ứng dị ứng. 

Cách làm này giúp bệnh nhân dần quen với thuốc nhưng trong quá trình điều trị bác sĩ cần phải đo liều lượng thuốc không gây phản ứng dị ứng với cơ thể.

Người bệnh có thể kiểm soát và ngăn ngừa dị ứng thuốc tái phát thông qua những gợi ý sau:

• Chỉ nên dùng thuốc khi thật sự cần thiết. Tốt nhất nên uống thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ về liều lượng, thời gian, số lần uống,…
• Nếu có tiền sử dị ứng thuốc nên thông báo cho bác sĩ biết và thận trọng khi dùng thuốc
• Đối với một số đối tượng có cơ địa dị ứng, trước khi dùng thuốc nên thử phản ứng da hoặc kiểm tra máu định kỳ hay kiểm tra chức năng gan. Mục đích của việc làm này giúp phát hiện sớm những biến đổi bệnh lý có thể xảy ra, từ đó đưa ra biện pháp phòng ngừa phù hợp.
• Trong quá trình sử dụng thuốc, nếu thấy cơ thể xuất hiện các biểu hiện bất thường như nổi hạch, cơ thể mệt mỏi, nổi ban ngứa,… người bệnh nên đến bệnh viện kiểm tra sớm.
• Nếu bản thân có tiền sử dị ứng với các loại thuốc nào trong quá khứ, bệnh nhân không nên tiếp tục sử dụng. Đồng thời, người bệnh nên thông báo cho bác sĩ biết để ghi vào hồ sơ theo dõi, tránh kê đơn dùng. Bởi phản ứng dị ứng càng về sau sẽ càng trở nên nghiêm trọng hơn.

Dị ứng thuốc đôi khi không gây nguy hiểm nhưng trong một số trường hợp phản ứng dị ứng diễn ra ở mức độ nặng có thể gây nhiều biến chứng nặng nề, thậm chí đe dọa đến mạng sống người bệnh. Vì vậy, người bệnh không nên chủ quan trong việc điều trị. Tốt nhất bệnh nhân nên thực hiện các thủ thuật kiểm tra nếu bản thân có biểu hiện dị ứng để biết cách phòng tránh, giảm thiểu rủi ro trong tương lai.

Hãy liên hệ ngay với Trung tâm Thuốc dân tộc để được các bác sĩ hàng đầu của chúng tôi tư vấn chi tiết về tình trạng bệnh và phác đồ điều trị hiệu quả nhất.

⇒ Có thể bạn quan tâm: Dị ứng hải sản – Nguyên nhân và cách xử lý nhanh