Nghiên cứu một loại hình tượng trong thơ ca dân gian

Tìm hiểu về hình tượng trong thơ ca dân gian và phương pháp Nghiên cứu một loại hình tượng trong thơ ca dân gian. 

Hình tượng trong thơ ca dân gian là gì?

Hình tượng trong thơ ca dân gian là những hiện tượng, sự vật, con người được tác giả dân gian sáng tạo và sử dụng trong tác phẩm của mình nhằm phản ánh hiện thực đời sống và thể hiện những tư tưởng, tình cảm của mình.

Hình tượng trong thơ ca dân gian có thể được chia thành hai loại chính:

• Hình tượng cụ thể: Là những hình tượng được xây dựng dựa trên những hiện tượng, sự vật, con người cụ thể trong thực tế. Ví dụ: hình tượng người nông dân trong ca dao, hò vè; hình tượng người lính trong thơ ca cách mạng; hình tượng Bác Hồ trong thơ ca dân gian...
• Hình tượng trừu tượng: Là những hình tượng được xây dựng dựa trên những hiện tượng, sự vật, con người trừu tượng trong tâm tưởng của con người. Ví dụ: hình tượng ước mơ, khát vọng trong ca dao, tục ngữ; hình tượng cái thiện, cái ác trong truyện cổ tích; hình tượng cái đẹp trong thơ ca trữ tình...

Các bước nghiên cứu một loại hình tượng trong thơ ca dân gian

Để nghiên cứu một loại hình tượng trong thơ ca dân gian, cần thực hiện các bước sau:

• Bước 1: Thu thập tư liệu

Đây là bước quan trọng đầu tiên của quá trình nghiên cứu. Để thu thập tư liệu, cần tìm đọc, sưu tầm các tác phẩm thơ ca dân gian có chứa loại hình tượng cần nghiên cứu. Các tác phẩm này có thể được tìm thấy trong các sách, báo, tạp chí, hoặc trong các kho lưu trữ của các bảo tàng, thư viện.

• Bước 2: Xác định phạm vi nghiên cứu

Sau khi đã thu thập được một lượng tư liệu nhất định, cần xác định phạm vi nghiên cứu của đề tài. Phạm vi nghiên cứu có thể được xác định theo các tiêu chí sau:

• Theo thời gian: Có thể nghiên cứu một loại hình tượng trong thơ ca dân gian của một thời kỳ nhất định, chẳng hạn như thơ ca dân gian thời trung đại, thơ ca dân gian thời hiện đại...
• Theo thể loại: Có thể nghiên cứu một loại hình tượng trong một thể loại thơ ca dân gian nhất định, chẳng hạn như hình tượng người phụ nữ trong ca dao, hình tượng người lính trong thơ ca cách mạng...
• Theo phương thức biểu hiện: Có thể nghiên cứu một loại hình tượng trong một phương thức biểu hiện nhất định, chẳng hạn như hình tượng người nông dân trong ca dao trữ tình, hình tượng người lính trong thơ ca tự sự...
• Bước 3: Phân tích, đánh giá

Sau khi đã xác định được phạm vi nghiên cứu, cần tiến hành phân tích, đánh giá các tác phẩm thơ ca dân gian có chứa loại hình tượng cần nghiên cứu. Việc phân tích, đánh giá cần tập trung vào các nội dung sau:

• Hiện thực đời sống được phản ánh qua hình tượng: Hình tượng trong thơ ca dân gian phản ánh những hiện tượng, sự vật, con người nào trong thực tế đời sống?
• Tư tưởng, tình cảm của tác giả dân gian được thể hiện qua hình tượng: Hình tượng trong thơ ca dân gian thể hiện những tư tưởng, tình cảm nào của tác giả dân gian?
• Những nét đặc sắc của hình tượng: Hình tượng trong thơ ca dân gian có những nét đặc sắc gì về nội dung, hình thức?
• Bước 4: Rút ra kết luận

Trên cơ sở phân tích, đánh giá, cần rút ra những kết luận chung về loại hình tượng cần nghiên cứu. Những kết luận này cần thể hiện được những nội dung sau:

• Những đặc điểm chung của loại hình tượng: Loại hình tượng cần nghiên cứu có những đặc điểm chung gì về nội dung, hình thức?
• Vai trò, ý nghĩa của loại hình tượng trong thơ ca dân gian: Loại hình tượng cần nghiên cứu có vai trò, ý nghĩa gì trong việc phản ánh hiện thực đời sống và thể hiện tư tưởng, tình cảm của tác giả dân gian?

Việc nghiên cứu một loại hình tượng trong thơ ca dân gian là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự kiên trì, tỉ mỉ và tinh thần khoa học của người nghiên cứu.

1. Nghiên cứu một tác phẩm văn học dân gian 

a. Nghiên cứu một truyện cổ tích 

b. Nghiên cứu một chùm ca dao 

Câu hỏi 1 : Đọc bài tham khảo về bài ca dao " Trong đầm gì đẹp bằng sen" và trả lời các câu hỏi sau :

•   Màu sắc nghiên cứu của bài viết đã được thể hiện như thế nào qua những nhận xét ban đầu này?
•  Trong nghiên cứu về ca dao, việc so sánh các dị bản có ý nghĩa gì?
•   Việc đối thoại với các ý kiến đánh giá khác về đối tượng nghiên cứu có ý nghĩa gì?
•   Việc đặt bài ca dao vào những tương quan khác nhau có thể giúp người viết khám phá được điều thú vị gì ở tác phẩm?
•  Tính chất nghiên cứu của bài viết đã được thể hiện như thế nào qua sự đánh giá tổng hợp về giá trị tác phẩm?

 

2. Nghiên cứu một loại hình tượng hoặc một loại chi tiết trong tác phẩm văn học dân gian 

a. Nghiên cứu một loại hình tượng nhân vật trong truyện cổ dân gian 

b. Nghiên cứu một loại hình tượng trong thơ ca dân gian 

c. Nghiên cứu một loại chi tiết trong truyện cổ dân gian 

3. Nghiên cứu một lễ hội dân gian 

Câu hỏi 2 : Đọc bài tham khảo " Hội Gióng và nghệ thuật xướng anh hùng xướng ca" và trả lời các câu hỏi sau : 

• Nhận định chung về hội Gióng 
• Phân tích tính chất và ý nghĩa các hoạt động trong lễ hội 
• Nêu kết quả khảo sát, tìm hiểu nguồn gốc của một số danh xưng và hoạt động lễ hội có liên quan đến hội Gióng  

 

=> Xem hướng dẫn giải

 

Từ khóa tìm kiếm: giải sgk ngữ văn 10 sách mới, giải ngữ văn 10 kết nối tri thức, giải ngữ văn 10 kntt, giải ngữ văn 10 KNTT phần 1, giải phần 2 Viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề văn học dân gian

 

 

 1. Một số yếu tố ngữ âm trong việc xây dựng tín hiệu thẩm mỹ của ngôn ngữ thơ ca = Phonetic factors in the construction of aesthetic signals of poetic language

Tóm tắt: Các yếu tố ngữ âm trong ngôn ngữ văn học nói chung và ngôn ngữ thơ ca nói riêng có vai trò quan trọng trong việc biểu đạt nội dung biểu trưng hay biểu cảm của tín hiệu ngôn ngữ. Sự biểu đạt này không được thể hiện một cách trực tiếp, rành mạch mà chỉ được gợi ra, được cảm nhận khi yếu tố ngữ âm hành chức trong ngôn từ cụ thể. Bài viết tập trung trình bày một số yếu tố ngữ âm trong việc xây dựng tín hiệu thẩm mĩ của ngôn ngữ trong các văn bản thơ ca trữ tình trong SGK THPT hiện hành. Đó là những yếu tố nằm trong cơ cấu của một âm tiết: âm đầu, vần và thanh điệu. Những yếu tố này có vai trò điển hình trong việc góp phần biểu đạt giá trị nội dung của tín hiệu ngôn ngữ, từ đó khẳng định ưu thế của hệ thống ngữ âm trong ngôn ngữ thơ ca như một chỉ dẫn để thực hiện chức năng thơ ca.

 2. Tín hiệu văn hóa trong ngôn ngữ cao dao và thơ hiện đại = Cultural language signal in folk poetry and modern poetry/ Lê Đức Luận

Tóm tắt: Tín hiệu văn hóa là một ngôn ngữ ký hiệu để chúng ta nhận ra ý nghĩa văn hóa của nó và văn hóa biểu tượng. Những tín hiệu văn hóa này trong thơ ca thường đến từ văn hóa dân gian, từ cội nguồn văn hóa dân tộc, từ đời sống bình thường của dân tộc, đặc điểm địa lý và lịch sử xã hội của Việt Nam. Biểu hiện văn hóa tín hiệu trong ngôn ngữ thơ bao gồm: văn hóa nông nghiệp và làng xã, văn hóa nghề nghiệp, phong tục tập quán, tiếng nói đối đáp, bản sắc vùng miền, không gian văn hóa dân tộc. Yếu tố văn hóa Việt Nam trong thơ là tín hiệu thẩm mỹ đặc trưng cho văn hóa tộc người.

Nguồn trích: Tạp chí Khoa học - Đại học Tân trào/ 2018, Số 7, Tr.55-59

3.Luận về những đặc điểm nổi bật của thơ chữ Hán thời Lê/ Võ Thị Minh Phụng, Yan Ming

Tóm tắt: Triều đại nhà Lê với lịch sử gần bốn trăm năm có tầm quan trọng trong lịch sử văn hóa trung đại Việt Nam. Thời kỳ này, các sứ thần Trung Quốc và Đại Việt có sự giao lưu mật thiết. Vua quan lấy thơ ca làm phương thức đối đáp ngâm vịnh trong những buổi giao lưu long trọng giữa các sứ thần. Hán học có vị trí cao trong xã hội thể hiện những tâm tư sâu xa của các nhà Nho làm thơ, làm cho những sáng tác thơ chữ Hán trong thời kỳ này chiếm lĩnh những định cao của thi đàn dân tộc. Nội dung chính của bài viết gồm những thành tựu chủ yếu của thơ chữ Hán thời Lê, nổi bật nhất là yếu tố con người trong tác phẩm, đặc biệt là tác phẩm it người biết đến. Bài viết phân thành hai phần: một và hai. Phần một tập trung thảo luận ba nội dung chính: (1) Sáng tác thơ chữ Hán của vua quan khai quốc triều Lê, (2) Thơ giáo huấn trị quốc của Lê Thánh Tông, và (3) giao lưu giữa văn nhân Đại Việt và triều Minh.

Nguồn trích: Tạp chí Khoa học (ĐH Thủ Đô)/ 2020, Số 37, Tr.5 - 15

4. Bản sắc văn hóa làng quê trong thơ Nguyễn Bính = The village's cultural in Nguyen Binh’s poem/ Phạm Thị Rơn

Tóm tắt: Trong lịch sử thi ca Việt Nam, vẻ đẹp của văn hóa làng quê đã trở thành nguồn cảm hứng vô tận và là một đề tài xuyên suốt sáng tác của các nhà thơ. Mỗi thời kì, đề tài làng quê đều có những tác giả và tác phẩm đặc sắc. Giữa muôn vàn những nhà thơ viết về làng quê ấy, có lẽ Nguyễn Bính vẫn “chân quê” hơn cả. Tìm hiểu các sáng tác của Nguyễn Bính sẽ giúp ta nhận ra nét đẹp của làng quê Việt Nam và đánh giá chính xác hơn những đóng góp của Nguyễn Bính trong dòng chảy thơ ca nước nhà.

Nguồn trích: Tạp chí Khoa học (Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh)/ 2018, Số 8, Tr.28-35

5."Độ sâu phân loại" của từ địa phương (trong thơ ca dân gian Nam Bộ)/ Trần Đức Hùng, Trần Thanh Vân

Tóm tắt: Trong một ngôn ngữ, mỗi vùng phương ngữ bên cạnh những đặc điểm chung, lại có những hiện thực được phạm trù hóa theo cách riêng mang đặc trưng của địa phương đó. Sự phạm trù hóa đó được thể hiện qua "độ sâu phân loại". Trong phương ngữ Nam Bộ, đặc biệt là trong thơ ca dân gian Nam Bộ, bên cạnh tên gọi bằng vốn từ toàn dân, nhiều từ ngữ địa phương cũng được sử dụng để phân loại sự vật, hiện tượng mang đặc trưng của vùng đất này.

Nguồn trích: Tạp chí Ngôn ngữ và Đời sống/ 2018, Số 10, Tr.93-100

6.Thơ ca các chúa Trịnh - Một sản phẩm điển hình của dòng văn học cung đình Việt Nam thời trung đại/ Nguyễn Mạnh Hoàng

Tóm tắt: Trong sự phát triển văn học thời Lê - Trịnh, các thi nhân chúa Trịnh đã để lại dấu ấn đậm nét. Dòng thơ ca các chúa Trịnh mang đậm tính chất cung đình, nội dung tư tưởng thường tập trung vào các vấn đề cơ bản như: ca ngợi xã hội, triều đại thái bình, thịnh trị; tỏ rõ khẩu khí của các đấng minh quân trong các công việc trị sự; giáo huấn các phạm trù đạo đức, nhân luân cũng như chức phận của quan, dân trong vương triều; phủ dụ, giáo huấn các bề tôi. Ngôn ngữ, bút pháp thơ ca các chúa Trịnh mang đậm tính chất kinh viện, đài các, bác học, khuôn thức.

Nguồn trích: Tạp chí Thông tin Khoa học xã hội/ 2018, Số 9, Tr.39-48

7.Xúc cảm thẩm mĩ trong thơ Công giáo Việt Nam/ Nguyễn Thị Kim Hồng

Tóm tắt: Hiện nay, thơ Công giáo đã được nghiên cứu từ nhiều góc nhìn khác nhau như: nghiên cứu lịch sử vận động và phát triển của thi ca Công giáo trong bối cảnh phát triển chung của văn học Công giáo; nghiên cứu mối quan hệ giữa thơ ca với tôn giáo tìm hiểu về các tác giả tác phẩm tiêu biểu và những đóng góp, những thành tựu của thơ ca Công giáo. Song chưa có công trình nào nghiên cứu về những sắc thái biểu hiện của tình cảm được thể hiện trong thơ Công giáo. Bài viết phân tích những xúc cảm thẩm mĩ trong thơ Công giáo, trong đó nổi bật nhất là sự giãi bày tình cảm yêu mến, tri ân Thiên Chúa và những cảm xúc tinh tế của thi nhân về đức tin, về tình đời, tình đạo.

Nguồn trích: Tạp chí Khoa học (Đại học Hồng Đức)/ 2018, Số 41, Tr.73-83

8. Biểu tượng trong thơ kháng chiến Việt Nam giai đoạn 1945-1975/ Trần Thị Hường

Tóm tắt: Thơ kháng chiến Việt Nam giai đoạn 1945-1975 là kế tục và phát triển của dòng thơ ca yêu nước. Trong thơ kháng chiến có các biểu tượng như: mặt trời, chiến sĩ, hoa, cánh chim, dòng sông, mùa xuân... Mặt trời là biểu tượng của ánh sáng chân lý, lý tưởng. Chiến sĩ là biểu tượng của tinh thần Việt Nam thời chiến. Hoa là biểu tượng của vẻ đẹp thời đại cách mạng. Cánh chim là biểu tượng của tự do. Dòng sông là biểu tượng của dòng chảy lịch sử và sự nối liền. Mùa xuân là biểu tượng của thành quả cách mạng.

Nguồn trích: Tạp chí Khoa học Xã hội Việt Nam/ 2017, Số 2, Tr.64-72

9. Liên kết nội dung trong thơ Xuân Diệu/ Đỗ Nguyên Quỳnh Chi

Tóm tắt: Liên kết nội dung trong thơ Xuân Diệu giúp chỉ ra được những đặc trưng về mặt liên kết trong các sáng tác của Xuân Diệu nói riêng, các sáng tác thơ ca nói chung; đồng thời cũng góp phần chứng minh khả năng ứng dụng của lí thuyết Ngữ pháp văn bản vào việc tìm hiểu những tác giả, tác phẩm cụ thể.

Nguồn trích: Tạp chí Khoa học/ 2017, Số 2, Tr.40-51

10. Định ngữ nghệ thuật trong thơ Xuân Diệu/ Vũ Hoàng Cúc

Tóm tắt: Định ngữ nghệ thuật là một phương tiện tu từ ngữ nghĩa của nghệ thuật thơ ca. Trong thơ mình, Xuân Diệu đã sử dụng rất thành công phương tiện tu từ này, không chỉ phong phú về số lượng mà còn đa dạng về mặt biểu hiện, có sức gợi hình gợi cảm cao, đem đến cho người đọc những liên tưởng thú vị, bất ngờ. Đây là một trong những phương diện thể hiện phong cách thơ Xuân Diệu.

Nguồn trích: Tạp chí Khoa học (Đại học Tây Nguyên)/ 2016, Số 16, Tr.52-54

11. Dấu ấn văn học dân gian trong thơ ca Việt Nam giai đoạn 1945-1975 / Hoàng Lê Anh Ly

Tóm tắt: Văn học dân gian là một bộ phận trong tiến trình phát triển của văn học Việt Nam. Văn học dân gian mà đặc biệt là ca dao dân ca đã vận dụng mọi khả năng của ngôn ngữ để biểu hiện một cách chính xác, tinh tế cuộc sống và hơn thế nữa phản ánh một cách sinh động và đầy hình tượng những nguyện vọng của nhân dân lao động. Bởi vậy văn học dân gian đã trở thành cội nguồn của sự sáng tạo, là mạch nước ngọt âm ỉ không ngừng trong thơ ca Việt Nam. Đặc biệt trong thời kì kháng chiến do yêu cầu về tính đại chúng nên thơ ca phải là tiếng nói trong sáng, bình dị và chân thực chất của quần chúng kháng chiến. Xu hướng này đã đưa thơ quay về kế tục văn học dân gian, từ thể thơ đến cấu tứ, hình ảnh, ngôn ngữ, đến thể tài dân tộc và dân gian chiếm ưu thế. Vậy nên văn học dân gian không những trở thành thi đề, thi liệu cho các nhà thơ thời kì kháng chiến mà nó còn là cảm hứng sáng tạo trong thơ ca Việt Nam thời kì kháng chiến (1945-1975).

Nguồn trích: Tạp chí Khoa học (Đại học Tây Nguyên)/ 2016, Số 17, Tr.102-108

12. Mùa xuân, tuổi trẻ và tình yêu trong thơ Xuân Diệu/ Nguyễn Thu Hường

Tóm tắt: Xuân Diệu là một vị đại biểu ưu tú, lá cờ đầu của phong trào thơ ca lãng mạn Việt Nam giai đoạn 1932-1045. Hồn thơ Xuân Diệu là hồn thơ thiết tha yêu sự sống, khát khao giao cảm khát khao hưởng thụ vẻ đẹp của cuộc sống trần gian. Trong cảm quan của Xuân Diệu, cuộc sống đẹp nhất là ở sự kết hợp hài hòa giữa tình yêu và tuổi trẻ. Xuân Diệu viết về tình yêu và tuổi trẻ với một cảm xúc rất mới. Trong thơ Xuân Diệu, người ta cũng thường thấy hình ảnh mùa xuân. Xuân Diệu đã có những bài thơ nồng nàn, đắm say về mùa xuân.

Nguồn trích: Tạp chí Khoa học (Đại học Tây Nguyên)/ 2018, Số 1, Tr.83-86

13. Cơ sở hình thành tính mơ hồ đa nghĩa trong ngôn ngữ thơ/ Nguyễn Hồng Hạnh

Tóm tắt: Giới nghiên cứu và phê bình văn học ngày nay đã xác nhận hiện tượng mơ hồ đa nghĩa như là một đặc tính hữu cơ của văn học nói chung và của ngôn ngữ thơ ca nói riêng. Tính mơ hồ đa nghĩa trong ngôn ngữ thơ là hiện tượng ngôn từ mang nhiều giá trị, nhiều ý nghĩa không xác định, thiếu minh xác, cho phép người đọc giải thích theo nhiều cách khác nhau với những liên tưởng và giả định thẩm mỹ khác nhau. Cơ sở hình thành của hiện tượng này là một quá trình bị chi phối bởi các yếu tố: từ quá trình tư duy nghệ thuật đến quá trình phản ánh, kết tinh thành ngôn từ nghệ thuật nhằm thỏa mãn đặc trưng bản chất của nghệ thuật thơ ca để từ đó tác phẩm đi vào thế giới tiếp nhận của người đọc.

Nguồn trích: Tạp chí Khoa học/ 2016, Số 7, Tr.21-31

14. Sự vận động thể loại của luật tuyệt trong tiến trình thơ trung đại Việt Nam/ Trần Thị Lệ Thanh

Tóm tắt: Thơ Đường luật nói chung, luật tuyệt nói riêng, do sáng tác buộc phải tuân theo những quy định khắt khe về niêm, luật, vần, đối và cách bố cục, cho nên lựa chọn luật tuyệt tuy ưu thế là cô đọng, hàm súc nhưng cũng hạn chế trong khả năng diễn tả cảm xúc, tâm tư theo những thay đổi thời cuộc. Tuy nhiên, trên thực tế, luật tuyệt lại là một thể loại có khả năng thích ứng và rất đa dạng với nhiều trạng thái tình cảm, cảm xúc khác nhau và có một sức sống lâu bền, một sinh mệnh nghệ thuật dài nhất trong các thể loại thơ ca Việt Nam.

Nguồn trích: Tạp chí Khoa học/ 2016, Số 3, Tr.22-29