Cây dừa cao lớn nhờ kiểu sinh trưởng nào năm 2024

* Diện tích trồng dừa của Việt Nam hiện nay vào khoảng 220.000 ha với năng suất bình quân là 36 - 38 quả/cây/năm, năng suất cơm dừa khô (copra) đạt 1 - 1,2 tấn/ha/năm.

* Theo số liệu của Công ty Dầu thực vật (Bộ Công nghiệp) năm 1989 Việt Nam đã sản xuất 167.400 tấn dầu thực vật, trong đó dầu dừa chiếm hơn 40%. Năm 2001, 270.000 tấn dầu thực vật. Dầu dừa chủ yếu để xuất khẩu và được pha trộn với các loại dầu khác để sản xuất dầu ăn (cooking oil, salad oil,...). Giá xuất khẩu dầu dừa biến động, từ 390 - 400 USD đến 600 - 700 USD/tấn.

* Điều kiện tự nhiên Việt Nam thuận lợi cho việc phát triển cây dừa nhất là từ vĩ tuyến 20 trở vào. Dừa có thể sinh trưởng trên các loại đất khác nhau, nhưng phát triển tốt trên đất cát có nhiễm mặn nhẹ.

* Đặc biệt cây dừa cũng có thể sống trên một số loại đất phèn mặn mà các loại cây trồng khác khó phát triển, tạo điều kiện phủ xanh và sử dụng đất đai hợp lý ở các vùng ven biển. Với vốn đầu tư ban đầu thấp, ít tốn công chăm sóc hàng năm, không kén đất, có thể tận dụng đất trống để trồng ở ven kênh rạch, bờ mương, sân vườn... lại cho thu hoạch hằng tháng, cây dừa đã là cây trồng truyền thống của ĐB SCL và Duyên hải miền Trung. Các sản phẩm chế biến của dừa bao gồm: dầu dừa, thạch dừa, than gáo dừa, các sản phẩm từ chỉ sơ dừa, hàng thủ công mỹ nghệ từ lá dừa, gáo dừa, gỗ dừa,...

II- TẦM QUAN TRỌNG VÀ MỤC TIÊU CỦA CÔNG TÁC CHỌN GIỐNG DỪA:

Dừa là cây lấy dầu, là một trong năm cây lấy dầu quan trọng nhất thế giới. Năng suất bình quân của các vườn dừa Việt Nam còn quá thấp: chỉ đạt khoảng 36 - 38 quả/cây/năm so với tiềm năng năng suất (80 - 100 quả/cây/năm, các giống lai 150 quả/cây/năm). Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng năng suất thấp, nhưng quan trọng hơn cả là do giống xấu. Giống có liên quan chặt chẽ với các yếu tố khác, chỉ có giống tốt mới có thể sử dụng một cách hoàn hảo nhất các điều kiện canh tác và ngược lại, chỉ trong điều kiện canh tác tốt thì giống có khả năng cho năng suất cao mới biểu hiện được ưu thế của giống. Nếu dùng giống xấu phải chịu hậu quả hàng chục năm sau (khác với cây hàng niên). Giống tốt có thể nâng cao năng suất thêm 30 - 40%.

Ba mục tiêu chính trong chọn tạo giống dừa là:

- Năng suất cao và ổn định (hàm lượng dầu cao đối với các giống dùng để lấy dầu và chế biến công nghiệp, năng suất quả cao và nước ngọt đối với các giống dừa uống nước).

- Ra hoa sớm, cho quả sớm.

- Thích nghi rộng với các điều kiện môi trường sinh thái, kháng sâu bệnh,...

III- NHU CẦU GIỐNG DỪA:

- Do hệ số nhân giống thấp: 1/50 (cây cọ dầu: 1/4.000) nên việc sản xuất và cung cấp giống dừa năng suất cao, chất lượng tốt phải được tính toán kỹ tránh hụt hẫng về cây giống. Hãy thử làm một phép tính đơn giản: với 250.000 ha dừa có chu kỳ khai thác kinh tế 50 năm, mỗi năm phải trồng lại 1/50 diện tích tương đương 5.000 ha.

Mật độ trồng 160 cây/ha thì nhu cầu giống 800.000 cây dừa giống (cộng thêm 5% cây giống dự phòng thì số cây giống thực tế sẽ là 840.000 cây dừa giống/năm. Từ kinh nghiệm 1 cây mẹ bình tuyển thu được 60 quả dừa giống, nhưng ươm ra chỉ được khoảng 50 cây dừa giống (1/50): như vậy số cây dừa mẹ cần bình tuyển để thu quả giống là: 840.000/50) 168.000 cây mẹ.

IV- MỘT SỐ GIỐNG DỪA NĂNG SUẤT CAO ĐANG ĐƯỢC SỬ DỤNG

1- Những khác biệt chủ yếu giữa 2 nhóm giống dừa cao và nhóm giống dừa lùn:

NHÓM DỪA CAO

NHÓM DỪA LÙN

- Thụ phấn chéo

- Tự thụ phấn

- Ra hoa muộn, có quả muộn (5 - 7 năm)

- Ra hoa sớm, có quả sớm (3 - 4 năm)

- Số quả/quày ít, trái lớn

- Số quả/quày nhiều, trái nhỏ

- Cây cao 12 - 20 m, tăng trưởng nhanh - Cây thấp, tăng trưởng chậm (< 10 m) - Gốc cây phình to - Gốc thẳng - Cơm dừa dày - Cơm dừa mỏng - Hàm lượng dầu dừa cao 65 - 70% - Hàm lượng dầu thấp < 65% - Tính chống chịu tốt - Tính chống chịu kém - Thích hợp để lấy dầu, chế biến công nghiệp, sản phẩm phụ (chỉ, xơ....) - Thích hợp để uống nước

2- Các giống dừa được trồng phổ biến ở Việt Nam hiện nay:

NHÓM GIỐNG DỪA CAO

NHÓM GIỐNG DỪA LÙN

- Dừa Ta (xanh, vàng)

- Dừa Xiêm (xanh, đỏ)

- Dừa Dâu (xanh, vàng)

- Dừa Tam Quan

- Dừa Lửa

- Dừa Ẻo

- Dừa Giấy

- Dừa Dứa

- Dừa Đặc ruột (Sáp)

Trong đó các giống dừa Ta, dừa Dâu, dừa Giấy, dừa Tam Quan.... có tiềm năng năng suất cao, có nhiều triển vọng để sử dụng trong công tác lai tạo giống mới, được khuyến cáo sử dụng để trồng mới, trồng lại các vườn dừa lão, năng suất thấp.. Dừa Sáp, dừa Dứa là những giống có giá trị kinh tế cao hiện được nông dân ưa thích.

3- Một số giống dừa lai năng suất cao:

- Giống dừa lai PB - 121 (MAWA) do CIRAD, Pháp sản xuất tại Port Bouet, Côte d'Ivoire:

Các chỉ tiêu

LVM

(Lùn vàng Mã Lai)

(Mẹ)

PB - 121

(Mawa)

(con lai)

CTP

(Cao Tây Phi)

(cha)

Tốc độ nảy mầm tuần

6 - 7

10 - 11

16 - 17

Ra hoa sớm (khi có 50% cây ra hoa) (tháng)

36

48

62

Số quả/cây 100 104 55 Corp/quả (gam) 130 - 140 240 234 Corp/ha (tấn) 2,6 3,5 chịu hạn 1,8

Giống dừa lai PB 121 đã được sản xuất tại Vườn dừa giống Trảng Bàng thuộc Viện Nghiên cứu Dầu thực vật và đã được Bộ Nông nghiệp và PTNT cho phép khu vực hoá năm 1998. Giống dừa lai này đang được sử dụng trong dự án giống dừa 2001 - 2005.

- Giống dừa lai JVA do PCA, Philippines sản xuất:

Các chỉ tiêu

JVA

Ra hoa sớm (tháng)

29

Số quả/cây

96

Số quày/cây

18,5

Corp/ha (tấn) 3,17

JVA là giống lai giữa dừa lùn vàng Malaysia (hoặc lùn đỏ Malaysia) và Bago-oshiro, là một trong những giống dừa lai chủ yếu của Philippines, JVA được nhập vào Việt Nam từ năm 1987 đã được Bộ NN & PTNT đồng ý cho trồng khảo nghiệm. Hiện JVA đang được sản xuất tại Trung tâm Thực nghiệm Đồng Gò và trồng khảo nghiệm trong dự án phát triển giống dừa 2001 - 2005.

V- CÔNG NGHỆ NHÂN VÀ SẢN XUẤT GIỐNG DỪA

1- Nhập nội nguồn gen cây dừa:

Thông qua các chương trình hợp tác quốc tế (FAO, CIRAD, COGENT/IPGRI...) nhiều giống dừa có triển vọng của các nước như Irory Coast, Philippines, Malaysia, Sri Lanka, Thailand đã được nhập vào Việt Nam. Cùng với nguồn gen cây dừa được thu thập trong nước đây là nguồn gen quý giá, nguồn thực liệu ban đầu để sử dụng cho công tác chọn tạo giống mới với các đặc tính mong muốn. Hiện nay Viện Nghiên cứu Dầu thực vật đang bảo tồn một tập đoàn gồm 44 mẫu giống dừa (trong đó 13 mẫu giống nhập từ nước ngoài). Công tác tư liệu hoá, đánh giá đang được thực hiện. Mục tiêu của công tác nhập nội giống dừa chủ yếu để tạo nguyên liệu khởi đầu, chỉ một số ít là dùng để sản xuất trực tiếp.

2- Bình tuyển cây đầu dòng:

Ưu điểm của công tác bình tuyển cây đầu dòng (các cây dừa giống bản địa có biểu hiện xuất sắc, vượt trội các cây khác trong cùng một điều kiện canh tác hoặc chăm sóc) để thu quả giống là cung cấp nhanh số lượng lớn các cây dừa giống đủ tiêu chuẩn, cây giống đã thích nghi tự nhiên với các điều kiện sinh thái. Các tiêu chuẩn tuyển chọn cây đầu dòng (cây mẹ) như sau:

- Số quả/cây là 60 đối với dừa Ta và 80 đối với dừa Dâu.

- Khối lượng cơm dừa tươi/trái là 450 gr đối với dừa Ta và 380 gr đối với dừa Dâu.

- Thân thẳng, sẹo lá khít.

- Cây mọc mạnh, tán lá phân phối đều.

- Cây có nhiều quày

- Tuổi từ 15 - 50 tuổi

- Cây không bị sâu bệnh.

- Không mọc ở nơi quá đặc biệt như cạnh nguồn phân...

Trong các tiêu chuẩn trên, đặc biệt chú trọng hai tiêu chuẩn đầu.

* Sau đây là các tiêu chuẩn chọn quả giống từ các cây đầu dòng:

- Chỉ lấy quả từ cây mẹ được tuyển chọn

- Chọn quả phát triển bình thường, không bị sâu bệnh

- Chỉ thu những quả đã chín (vỏ màu nâu, hoặc có đốm nâu và lắc nghe róc rách).

VI- QUY TRÌNH KỸ THUẬT ƯƠM DỪA:

1- Kỹ thuật ươm giống dừa:

Gồm 2 giai đoạn:

a- Giai đoạn vườn ươm quả

Trước khi đem ươm, cần vạt một mảng vỏ dừa, đường kính 5 - 7 cm ở phần cuống, đối diện với mặt bằng nhất của quả dừa. Làm như vậy, quả sẽ hút ẩm dễ dàng và nẩy mầm nhanh hơn. Những quả vận chuyển lâu, không nên vạt vỏ vì có thể làm gẫy mầm đã có sẵn trong xơ.

Có thể ngâm quả trong nước lưu thông trong một tuần lễ để làm rút ngắn thời gian nẩy mầm và tăng tỷ lệ nẩy mầm của quả.

Thiết lập vườn ươm quả:

Để giảm bớt diện tích và phí tổn chăm sóc, để loại bỏ những quả nảy mầm chậm, xấu, cần phải có vườn ươm quả.

Vị trí:

- Đặt giữa vườn ươm cây con để giảm bớt chi phí chuyên chở khi quả đã nảy mầm.

- Đất cát nhẹ xốp và thoát nước dễ dàng. Nếu đất nặng bắt buộc phải trộn thêm cát, hoặc tro trấu, trấu hay phân hữu cơ.

- Nơi đặt phải gần nguồn nước tưới và đủ lượng nước tưới vào mùa khô.

Cách thiết lập:

- Xới đất sâu 15 - 20 cm, lượm hết đá, gốc, rễ cây..., làm thành luống.

- Chiều rộng luống vừa đặt khoảng 5 - 6 hàng quả khít nhau, chiều dài tuỳ điều kiện vườn. Giữa các luống có rãnh để cho thoát nước và đi lại chăm sóc.

- Nếu không đủ nước tưới nên trồng cây che bóng, tỉa cành để ngăn bớt ánh sáng trực xạ ở những nơi quá nhiều nắng.

* Cách ươm quả:

Đặt quả đã chuẩn bị vào luống, lấp 2/3 đất. Quả đặt nằm ngang, chỗ vạt hướng lên trên, không nên đặt quả trên mặt đất.

* Chăm sóc vườn ươm quả:

- Tưới: sáng và chiều nếu không có mưa, lượng nước tưới tuỳ loại đất, làm thế nào để bảo đảm đủ độ ẩm cho quả nẩy mầm. Muốn biết đủ độ ẩm hay chưa, ta dùng ngón tay ấn vào chỗ vạt, nếu thấy dịn nước là đủ.

- Làm cỏ sạch sẽ.

- Không cần bón phân vì giai đoạn này, quả nẩy mầm nhờ các chất dinh dưỡng có sẵn trong nước và cơm dừa.

- Thời gian ươm quả phải dự trù khoảng 9 - 11 tháng trước khi trồng.

- Thời gian nảy mầm làm thay đổi tuỳ theo loại dừa và độ chín của quả khi đem đặt vào vườn ươm. Do đó khi ươm phải:

+ Đặt các quả cùng một loại hoặc là cùng 1 kiểu lai vào cùng một nơi.

+ Trong 1 lô quả phải cùng 1 độ chín và đặt cùng một thời gian để sau này dễ lựa chọn quả nảy mầm sớm hay trễ.

Một quả có mầm tốt, được lựa chọn phải là:

- Chỉ có 1 mầm.

- Mầm mập, thẳng và gắn chặt vào vỏ dừa

Kỹ thuật chọn cây con trong vườn ươm

Thường cây con ở vườn ươm từ 4 - 7 tháng

- Cây khoẻ và không bị sâu bệnh

- Cổ thân to

- Nhiều lá

- Tách lá kép sớm

* Lựa chọn quả nảy mầm để ươm cây con:

Trong quả vườn ươm, tiêu chuẩn để lựa chọn quan trọng nhất là tốc độ nảy mầm của quả. Chọn những quả đã nẩy mầm có chiều cao từ 5 đến 10 cm chuyển qua vườn ươm cây con. Do tốc độ nẩy mầm không đều nhau nên thường phải chuyển qua vườn ươm cây con nhiều lần, mỗi lần cách nhau 1 tuần. Sắp xếp theo thứ tự từ lớn (nẩy mầm trước) đến nhỏ (nẩy mầm sau) để dễ loại bỏ những cây con sinh trưởng kém sau này.

Sau 3 tháng loại bỏ những quả nào chưa nẩy mầm. Thường tỷ lệ loại bỏ là 25 đến 30%.

b- Giai đoạn vườn ươm cây con

Khi đưa qua vườn ươm cây con, phải loại bỏ các quả sau đây:

- Quả có chồi phát triển yếu còi.

- Chồi mọc đôi hay ba

- Chồi có màu khác thường (hay thay vì màu xanh, vàng, đỏ thì chồi có màu trắng chẳng hạn).

Về lâu dài để bảo đảm cung cấp đủ số lượng và chất lượng cây dừa giống cho nhu cầu phát triển, nhu cầu trồng lại các vườn dừa lão... (chu kỳ khai thác kinh tế của cây dừa là 50 năm) cần phải chuẩn bị các bước sau:

- Bình tuyển từ các vườn dừa trong sản xuất. Chọn những cây có đủ tiêu chuẩn, có năng suất cao từ các giống bản địa có tiềm năng, chỉ thu quả từ những cây tuyển chọn, ươm đúng kỹ thuật và xuất vườn những cây giống đúng tiêu chuẩn.

Nội dung này do các địa phương thực hiện, từ công tác bình tuyển tới xây dựng vườn ươm kiểu mẫu ở các cấp huyện, xã dưới sự hướng dẫn kỹ thuật của Viện Nghiên cứu Dầu và cây có Dầu, của cán bộ khuyến nông...

Xây dựng các vườn giống tập trung. Vườn giống này sẽ trồng những cây giống lấy quả từ những cây được bình tuyển một cách thận trọng từ các giống bản địa ưu tú, chính vườn giống này sẽ cung cấp quả giống được cải thiện cho chương trình phát triển dừa.

Cách thiết lập:

Mỗi vườn giống được thiết lập với quy mô khoảng 50 - 100 ha. Các vườn giống nên biệt lập, cách các vườn dừa khác tối thiểu khoảng 100m, khoảng cách ly này có thể trồng lúa hoặc các loại cây ăn quả khác. Tuy nhiên nếu nơi nào không có điều kiện để cách ly thì có thể trồng bình thường nhưng khi thu quả giống nên loại quả của những cây ở 10 hàng ngoài cùng dùng làm copra.

Công việc này các địa phương tự làm dưới sự hướng dẫn kỹ thuật của Viện Nghiên cứu Dầu và cây có Dầu.

2- Xây dựng vườn sản xuất giống dừa bằng phương pháp thụ phấn trợ lực:

Hiện nay, trên thế giới đã có nhiều giống dừa lai như PB 121 (Lùn vàng Mã Lai x Cao Tây Phi), PB 132 (Lùn vàng Cameroun x Cao Polynesie), PB 111 (Lùn đỏ Mã Lai x Cao Tây Phi), JVA (Lùn vàng Mã Lai x Cao HIJO), JVA2 (Lùn đỏ Mã Lai x Cao HIJO)... trong đó giống lai PB121 được Viện Nghiên cứu Cây có dầu Pháp (IRHO) lai tạo từ năm 1957 và trồng thử nghiệm tại nhiều vùng trên thế giới (Philippines, Indonesia, Côte d'Ivoire...) đã cho thấy có đặc tính ưu việt: ra hoa sớm (3 năm sau khi trồng), năng suất cao (4 tấn cơm dừa khô/ha/năm), hàm lượng dầu cao (67%)... Giống dừa lai PB 121 được nhiều quốc gia chọn trồng để thay thế một phần các giống cũ năng suất thấp.

Để gia tăng năng suất của các vườn dừa hiện nay cần thiết phải làm công tác cải thiện giống. Bên cạnh việc bình tuyển, chọn lọc những giống dừa bản địa ưu tú đã thích hợp từ lâu đời của các địa phương, Viện Nghiên cứu Dầu thực vật còn nghiên cứu, lai tạo ra các giống dừa lai mới, sử dụng ưu thế lai... để không ngừng nâng cao năng suất và chất lượng của giống dừa, đáp ứng kịp thời cho sản xuất.

Từ năm 1993, Viện Nghiên cứu Dầu thực vật Việt Nam đã nghiên cứu ứng dụng thành công kỹ thuật sản xuất giống dừa lai bằng phương pháp thụ phấn trợ lực. Kết quả là các giống dừa lai năng suất cao như PB 121, PB 141, JVA1, JVA2 đã được tạo ra ngay tại Việt Nam, góp phần gia tăng năng suất của các vườn dừa, ổn định thu nhập cho nông dân và gia tăng sản lượng nguyên liệu cho ngành dầu thực vật.

- Kỹ thuật cắt hoa đực (khử đực):

Khi cây mẹ ở vườn giống phát triển đầy đủ (50% số cây ra hoa và số hoa cái/phát hoa > 5 thì thực hiện cắt bỏ hoa đực, chỉ để lại hoa cái, đây là khâu quan trọng nhất trong kỹ thuật thụ phấn trợ lực để sản xuất giống dừa lai, quyết định tính chính thống của quả lai sau này. Việc cắt bỏ hoa đực phải làm thường xuyên và liên tục trong vườn giống. Mỗi công nhân chuyên theo dõi khử đực cho 300 - 400 cây dừa mẹ/ngày.

- Kỹ thuật thụ phấn nhân tạo:

Sau khi khử đực, phát hoa của cây dừa mẹ chỉ còn mang hoa cái mà thôi và chờ đến thời điểm hoa cái sẵn sàng tiếp nhận hạt phấn để phun phấn hoa đực vào. Thời điểm này có thể nhận biết khi quan sát nuốm hoa mở ra và tiết dịch ngọt (thường là từ 3 - 5 ngày sau khi khử đực), lúc đó hoa cái sẽ được thụ phấn nhân tạo bởi hoa đực đã được chọn lựa và xử lý.

Trước khi phun, phấn hoa đực của cây cha được trộn với bột talc (một loại bột trung tính) với tỷ lệ 1/20 để tạo sự dễ dàng khi phun phấn, số lượng phấn hoa dùng cho mỗi lần phun/phát hoa là 0,04 gram, phun 1 lần/ngày vào buổi sáng và kéo dài từ 8 - 15 ngày tuỳ theo phát hoa mang nhiều hay ít hoa cái. Ngưng phun phấn khi đầu nuốm của tất cả các hoa cái đều chuyển sang màu nâu, một công nhân thụ phấn phụ trách 800 - 1.000 cây dừa mẹ để theo dõi và phun phấn mỗi buổi sáng.

- Kỹ thuật xử lý phấn hoa dừa để thụ phấn trợ lực:

Với quy trình kỹ thuật nêu trên, Viện Nghiên cứu Dầu thực vật đã sản xuất thành công tổng cộng hơn 36.000 quả lai của các giống dừa lai năng suất cao như PB 121, PB 141, JVA, JVA2 cung cấp cho nông dân để thay đổi dần cơ cấu giống dừa.

Kỹ thuật cơ bản của phương pháp thụ phấn có trợ lực là các cây lừa lùn (làm mẹ) và các cây dừa cao (làm bố) được trồng riêng biệt, được cách ly bảo đảm, sau đó loại bỏ hết bông đực ở vườn cây mẹ và thu hoạch bông đực ở vườn cây bố để phun lên hoa cái ở vườn cây mẹ. Phương pháp này có nhiều ưu điểm:

- Tương đối dễ thực hiện, thao tác đơn giản hơn thụ phấn nhân tạo nhiều, tỷ lệ đậu quả cao.

- Với một vườn cây mẹ có thể tạo ra nhiều giống lai khác nhau tuỳ thuộc vào phấn hoa của các giống quả lai.