Tại sao có ngày rằm tháng 7

Đăng nhập

Đăng nhập để trải nghiệm thêm những tính năng hữu ích

• Nóng

• Mới

• VIDEO

• CHỦ ĐỀ

Rằm tháng 7 âm lịch hàng năm là ngày xá tội vong nhân, dân gian gọi một cách nôm na là ngày cúng cô hồn. Nhưng đây cũng còn là ngày báo hiếu mà giới tăng ni phật tử gọi là ngày lễ Vu lan. Vậy lễ này và lễ cúng cô hồn có phải là một hay không? Và đâu là xuất xứ của hai tiếng "Vu lan"?

Nguồn gốc, ý nghĩa lễ Vu lan

Lễ Vu lan báo hiếu xuất phát từ sự tích về Bồ tát Mục Kiều Liên đại hiếu cứu mẹ của mình ra khỏi kiếp ngạ quỷ [quỷ đói] bằng cách nghe lời Phật dạy: "Dù ông thần thông quảng đại đến đâu cũng không đủ sức cứu mẹ ông. Chỉ có một cách nhờ hợp lực của chư tăng khắp mười phương mới mong giải cứu được".

Phật lại dạy Mục Liên vào ngày rằm tháng 7, nhân lúc chư tăng mãn hạ [sau 3 tháng an cư kiết hạ] thì sắm sửa một cái lễ đặt vào trong chiếc chậu để dâng cúng và thành khẩn cầu xin mới có thể cứu mẹ ông khỏi địa ngục tăm tối.

Làm theo lời Phật, quả nhiên vong mẹ của Mục Liên được thoát khỏi kiếp ngạ quỷ mà sanh về cảnh giới lành. Cách thức cúng dường để cầu siêu đó gọi là Vu lan bồn pháp. Phật cũng dạy rằng, chúng sinh ai muốn báo hiếu cho cha mẹ cũng có thể làm theo cách này. Từ đó, ngày rằm tháng 7 do đó được gọi là ngày lễ Vu lan.

Vu lan là dịp để nhắc nhớ tâm tưởng mỗi người đong đầy thêm tình cảm hiếu lễ, lòng biết ơn hướng về cha mẹ. Trong những ngày này, người dân đã được chứng kiến những hình ảnh đầy xúc động. Dù già hay trẻ, trai hay gái khi dự lễ Vu lan đều thành kính và tràn ngập trong cảm xúc khi đón nhận một bông hoa hồng cài trang trọng lên ngực áo. Những người còn cha mẹ cài bông hồng đỏ như một lời nhắc nhở rằng mình vẫn còn cả cha và mẹ. Người không còn cha mẹ cài bông hoa trắng để tưởng nhớ đấng sinh thành. Tuy nhiên, màu sắc hoa hồng chỉ là sự quy ước.

Nghi thức lễ Vu lan không nên tiếp cận theo góc độ thuần túy tín ngưỡng tôn giáo mà mang ý nghĩa thắp lên ngọn đuốc trí tuệ của tình thương yêu. Đó là ý nghĩa đích thực của ngày Vu lan, nét đẹp nhân văn trong ứng xử của những người con đại hiếu bởi sự hiếu thảo không thuộc về bất kỳ tôn giáo nào.

Vậy lễ này có phải cũng là lễ cúng cô hồn hay không? Câu trả lời là: Không! Ðây là 2 lễ cúng khác nhau được cử hành trong cùng một ngày.

Nguồn gốc, ý nghĩa ngày Xá tội vong nhân [ngày cúng cô hồn]

Tục cúng cô hồn có liên quan đến câu chuyện giữa ông A Nan Ðà [thường gọi tắt là A Nan] với một con quỷ miệng lửa [diệm khẩu]. Một buổi tối, A Nan đang ngồi trong tịnh thất thì thấy một con ngạ quỷ thân thể khô gầy, cổ nhỏ mà dài, miệng nhả ra lửa bước vào. Quỷ cho biết rằng 3 ngày sau, A Nan sẽ chết và sẽ luân hồi vào cõi ngạ quỷ miệng lửa, mặt cháy đen như nó.

A Nan sợ quá, bèn nhờ quỷ bày cho phương cách tránh khỏi khổ đồ. Quỷ đói nói: "Ngày mai ông phải thí cho bọn ngạ quỷ chúng tôi mỗi đứa một hộc thức ăn và soạn lễ cúng dường Tam Bảo thì ông sẽ được tăng thọ, còn tôi sẽ được sinh về cõi trên".

A Nan đem chuyện bạch với Ðức Phật. Đức Phật bèn cho bài chú gọi là "Cứu bạt diệm khẩu ngạ quỷ Ðà La Ni". A Nan đem tụng trong lễ cúng và được thêm phúc thọ...

Tục cúng cô hồn bắt nguồn từ sự tích này nên ngày nay người ta vẫn nói cúng cô hồn là Phóng diệm khẩu, với nghĩa gốc là "thả quỷ miệng lửa". Về sau, lại được hiểu rộng thành các nghĩa khác như tha tội cho tất cả những người chết [xá tội vong nhân] hoặc cúng thí cho những vong hồn vật vờ [cô hồn]. Vì vậy, ngày nay mới có câu: "Tháng bảy ngày rằm xá tội vong nhân".

Ở Trung Quốc, việc cúng cô hồn được thực hiện vào ngày 14 tháng 7 âm lịch, còn ở Việt Nam thời gian này kéo dài nguyên một tháng, không ấn định riêng ngày nào. Mặt khác dân gian còn gọi tháng bảy là "tháng cô hồn" không đem lại may mắn nên người ta thường tránh khởi sự làm ăn mua bán xây nhà trong thời gian này.

Từ đó, ngoài ý nghĩa "mùa hiếu hạnh", tháng 7 âm lịch còn gọi là tháng "xá tội vong nhân", tức là thời gian các vong hồn được thả tự do. Trong những ngày này, người dân thường lập đàn cầu siêu hoặc cúng thí [bố thí] thức ăn cho các cô hồn [tức là vong hồn không có người thân] để mong họ phù hộ cho mình.

2 lễ này tuy nguồn gốc hoàn toàn khác nhau, nhưng cả 2 đều chứa đựng ý nghĩa nhân văn cao cả là đề cao việc báo hiếu và làm phúc.

Các chuyên gia văn hóa, phong tục cho rằng cùng là ngày Rằm tháng 7 nhưng được gọi với nhiều tên khác nhau như Vu Lan, Xá tội vong nhân hay tết Trung Nguyên là do sự giao thoa văn hóa, pha trộn giữa đông tây, tín ngưỡng và phong tục truyền thống.

Thanh Niên đã có cuộc trao đổi với ông Hoàng Triệu Hải, Giám đốc Trung tâm Lý học Đông Phương để làm rõ vấn đề này. Theo ông Hải, các tên gọi trên cho dù ý nghĩa là giống nhau nhưng bản chất lại khác nhau bởi nguồn gốc xuất xứ của phong tục, nghi lễ.

Ngày Vu Lan ra đời thế nào?

Ông Hoàng Triệu Hải cho biết, với người miền Bắc, lễ Vu Lan mới chỉ được biết tới trong những năm gần đây và ngày này được coi trọng ở miền Nam.

Lễ Vu Lan hay còn gọi là lễ báo hiếu có nguồn gốc từ Đạo Phật Bắc Tông [Đại thừa], là một ngày lễ chính của Bắc Tông. Câu chuyện nguồn gốc ra đời của ngày này liên quan đến sự tích về đại đức Mục Kiền Liên [đệ tử của Phật Thích Ca] với lòng đại hiếu đã cứu mẹ mình ra khỏi kiếp ngạ quỷ.

Từ đó, Vu Lan là ngày lễ hằng năm để tưởng nhớ công ơn cha mẹ [và tổ tiên nói chung] - cha mẹ của kiếp này và của các kiếp trước.

Theo kinh Vu Lan bồn, Mục Kiền Liên sau nhiều lần tìm cách cứu mẹ bất thành đã quay về tìm Phật để hỏi cách, Phật dạy rằng: "Dù ông thần thông quảng đại đến đâu cũng không đủ sức cứu mẹ ông đâu. Chỉ có một cách nhờ hợp lực của chư tăng khắp mười phương mới mong giải cứu được. Ngày rằm tháng bảy là ngày thích hợp để cung thỉnh chư tăng, hãy sắm sửa lễ cúng vào ngày đó".

Làm theo lời Phật, mẹ của Mục Kiền Liên đã được giải thoát. Phật cũng dạy rằng: chúng sanh ai muốn báo hiếu cho cha mẹ cũng theo cách này. Từ đó, ngày lễ Vu Lan ra đời.

Tết Trung Nguyên, Xá tội vong nhân

Theo ông Hải, trong văn hóa dân tộc Việt Nam ta thì tháng cô hồn chỉ tháng 7 âm lịch và thường sẽ được tổ chức ngày “Xá tội vong nhân” vào ngày rằm tức 15 âm lịch - ngày mà được cho là Diêm Vương mở cửa Quỷ Môn Quan để ma quỷ được tự do trở về dương thế.

Chính vì thế mà theo tục lệ dân gian, người trần gian phải cúng cháo, gạo, muối, tiền vàng và quần áo cho quỷ đói để chúng không quấy nhiễu cuộc sống thường ngày. Ngày Xá tội vong nhân chính là tết Trung Nguyên, là một trong những ngày tết quan trọng trong văn hóa truyền thống của dân tộc.

Nhiều người cho rằng ngày lễ này ảnh hưởng từ văn hóa Trung Hoa nhưng thực chất phong tục này thuộc về nền văn hiến Việt.

Tháng 7 âm lịch, người ta kiêng tất cả, từ buôn bán kinh doanh, ký kết hợp đồng, nhập trạch, mua bán... và cố gắng chơi cho hết tháng 7. Dân gian cho rằng đây chính là tháng của vong hồn lên ngao du cõi dương từ góc nhìn thần thánh, vong hồn, ma quỷ. Nhưng cũng chính từ sự nhân văn trong dòng máu Việt tộc, uống nước nhớ nguồn mà biến ngày rằm - ngày cực thịnh của Âm khí hay chính là ngày mặt trăng tác động lớn nhất lên trái đất trở thành ngày Tết - nhớ về tổ tiên ông bà và những người đã khuất.

“Việc đốt vàng mã, quần áo cúng những người đã khuất chính là để cân bằng lại âm dương khi khí âm cực vượng. Sự thất truyền của một bộ môn khoa học cổ bị lạm dụng biến sự kiên cữ thành thái quá và mê tín”, ông Hải nhận định.

Sau cùng, ông Hải kết luận, ngày Vu Lan, Xá tội vong nhân giống hay khác nhau quan trọng hay không khi đó đều là những lễ quan trọng nhất của người Việt Nam. Cả hai lễ đều mang ý nghĩa thể hiện lòng kính trọng, biết ơn với các bậc sinh thành, đề cao việc báo hiếu và làm phúc bố thí. Đây chính là sự thể hiện tính nhân văn của con người Việt Nam, luôn hướng về tổ tiên uống nước nhớ nguồn và báo hiếu đấng sinh thành.

Ông Hải nêu quan điểm: “Chúng ta cần giữ gìn phong tục tập quán truyền thống của cha ông ta đã gìn giữ và lưu truyền suốt hàng ngàn năm. Những phong tục tập quán ấy không chịu chi phối hay ảnh hưởng từ bất kỳ tôn giáo tín ngưỡng nào mà nó thể hiện một nền tảng của sự nhận thức “Thiên - Địa - Nhân” cũng như những tri thức khổng lồ của tổ tiên mà chúng ta cũng chưa thể giải mã được”.

Tin liên quan