Ý nghĩa của tư duy độc lập

 

Trong cuộc sống vật chất phát triển như ngày nay, đời sống tin thần ngày càng được nâng cao. Đôi lúc, chính sự quan tâm và bảo bọc quá mức của cha mẹ và nhà trường đã làm tính tự lập của con trẻ ngày một mất dần. Những đứa trẻ ấy chỉ biết ỷ lại, luôn dựa dẫm vào cha mẹ, gia đình từ khi còn nhỏ đến lúc trưởng thành. Họ mắc chứng bệnh mang tên “lười hành động”, họ không muốn nghĩ suy và luôn thích nói không với mọi thứ. Họ học gì, làm gì, mang gì cho đến yêu ai, làm gì và sống như thế nào đều cần có người quyết định thay.Không ai yêu thương mình hơn chính mình. Không ai cứu giúp mình tốt hơn là chính mình. Tự lập là phẩm chất tốt đẹp mà mỗi con người cần phải có. Nó Chính là động lực tạo nên mọi nguồn sức mạnh đưa con người đến thành công.Tại sao phải rèn luyện tính tự lập? Trong một xã hội ngày càng phát triển như ngày nay, đạo đức của con người luôn được đề cao và trở thành một khía cạnh quan trọng luôn được mọi người quan tâm. Trong đó, tự lập là một yếu tố cần thiết đối với mỗi người chúng ta. Khi mỗi người lớn dần lên, đều phải tập tễnh bước đi trên đôi chân của mình, không thể luôn luôn dựa dẫm vào cha mẹ, người thân của mình. Bởi lẽ, cuộc đời này có rất nhiều biến cố, không ai sẽ mãi mãi ở bên cạnh dìu dắt, giúp đỡ chúng ta những lúc khó khăn, vấp ngã. Vậy sao chúng ta không tự lập, tự nỗ lực vào chính bản thân mình để sau này có thể bước đi một mình vững vàng, khi cha mẹ vẫn còn bên cạnh để làm chỗ dựa tin thần cho ta. Để mỗi lúc chùn bước hay vấp ngã, chúng ta vẫn mạnh mẽ đứng lên và vững tin bước tiếp.

 (Trả lời phỏng vấn tờ Tự Do Tân Văn)

Có lần đi dạo ở một con phố đi bộ ở SG, anh đã hỏi một nhóm bạn trẻ ở đó là "đối với một người thì thứ gì là quan trọng nhất?" và câu trả lời là sự "tư duy độc lập". Vậy thì nhân đây, anh có thể chia sẻ rõ hơn tư duy độc lập cụ thể là gì?

Tôi không nhớ đã nói vậy, chắc lúc đó đã uống vài chai, cao hứng quá ;-). Thiệt tình tôi còn không biết cái gì là quan trọng nhất với mình, nói chi với người khác.

Với cá nhân tôi, tư duy độc lập là thói quen tự đánh giá, kiểm chứng thông tin trước khi đưa ra ý kiến. Đứng trước thông tin mới, tôi muốn dùng kiến thức và kinh nghiệm sống của mình để đánh giá, hơn là chấp nhận ngay góc nhìn của người khác, bất kể người đó là ai.

Tư duy độc lập không phải là không cần dựa vào ai. Chỉ có người mất trí mới hoàn toàn độc lập với thế giới xung quanh. Tư duy độc lập cũng không có nghĩa là phải có ý kiến trái chiều. Trong đa số trường hợp, sau khi đã suy nghĩ, tôi vẫn đồng ý với ý kiến sẵn có. Ý kiến có theo hay nghịch với số đông không quan trọng, quan trọng đó là ý kiến do mình tự đúc kết.

Cơ duyên nào đã giúp anh biết tới tư duy độc lập?

Tôi học và bắt chước những người đi trước qua Internet. Tôi học ở anh Hoàng Ngọc Diêu cách nhìn vấn đề nhiều chiều; từ anh Ngô Quang Hưng tư duy và tư tưởng tự do của một nhà khoa học; từ David Foster Wallace phải chủ động chọn lựa vấn đề mà mình muốn suy nghĩ, đừng để người khác nhét vào đầu mình những chuyện vô thưởng vô phạt.

Tôi cũng đọc nhiều sách, để lại ấn tượng nhất có lẽ là Fooled By Randomness của Nassim Nicholas Taleb. Taleb giúp tôi mở mang tầm mắt, lờ mờ nhận ra những định kiến và lối mòn trong suy nghĩ của mình.

Anh có thể chia sẻ kinh nghiệm của bản thân trong quá trình học hỏi và rèn luyện tư duy độc lập hay không?

Tôi nhớ nhất sự kiện đám tang Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Trong lòng nhiều người Việt Nam, Đại tướng có vị trí chắc chỉ sau Chủ tịch Hồ Chí Minh. Khi Đại tướng mất, rất nhiều người thương tiếc, còn tôi nhận ra những gì tôi biết về tướng Giáp và cụ Hồ là do bộ máy tuyên truyền muốn tôi biết về họ như vậy. Họ là anh hùng dân tộc vì chính quyền muốn tôi nghĩ họ là anh hùng. Nếu chính quyền không muốn, có lẽ tôi đã không biết gì. Cùng một nhân vật lịch sử, nhưng người ta "bắt phong trần phải phong trần, cho thanh cao mới được phần thanh cao". Tôi xin đưa thêm vài ví dụ:

1/ Vua Gia Long Nguyễn Ánh có công rất lớn tạo dựng ra một nước Việt Nam như chúng ta biết ngày hôm nay, nhưng sách giáo khoa không viết như vậy vì chính quyền không thể "khen" triều đình nhà Nguyễn. Sau 1975, hai chữ Gia Long bị xóa sổ khỏi tâm thức người Việt.

2/ Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một trong những lãnh đạo quân sự, chính trị quan trọng nhất thế kỷ 20, nhưng có thời điểm tướng Giáp được giao nhiệm vụ lo chuyện sinh đẻ của chị em. Kỷ niệm 30 năm chiến thắng Điện Biên Phủ tướng Giáp còn không được mời.

3/ Luật sư Vũ Trọng Khánh, Bộ trưởng Tư pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, người có công đầu trong việc soạn thảo Hiến pháp 1946 và đặt “nền đá” pháp trị trong những ngày đầu dựng nước, nhưng mãi đến gần đây tôi mới biết đến vị luật gia tài ba này.

Từ sau chuyện này, tôi luôn tự hỏi, còn cái gì tôi nghĩ là tôi biết nhưng là do người ta muốn tôi biết như vậy?

Người đàn ông mỉm cười, khoanh tay trước trùm cuối. Hình ảnh chỉ mang tính minh họa.

Trong hoàn cảnh hiện tại ở Việt nam, anh có lời khuyên gì đối với các bạn trẻ về việc trui rèn tư duy độc lập hay không?

Thật sự tôi không dám khuyên lơn ai cả. Mỗi người một hoàn cảnh, một lối sống khác nhau, cách tôi sống chưa chắc gì đã phù hợp với người khác. Bạn hỏi thì tôi xin chia sẻ suy nghĩ của tôi, nếu ai thấy phù hợp thì làm theo, ai thấy tào lao thì chỉ giùm để tôi sửa.

Tôi nghĩ quan trọng nhất là phải nghi ngờ bản thân. Thay vì tìm cách phản đối ý kiến của người khác, tôi thường tự cãi với chính mình. Tôi chọn những suy nghĩ mà tôi tin tưởng nhất và tự hỏi khi nào thì nó sai. Mỗi khi tôi viết blog, tôi thường tự hỏi lập luận của tôi sai ở đâu, không chặt chẽ chỗ nào. Tôi không phải thánh thần nên cũng thấy khó chịu khi ai đó chỉ ra chỗ sai, nhưng tôi cũng thấy khoái chí vì mình đã bớt ngu.

Tôi thấy độc lập trong suy nghĩ với người đã khó, nhưng độc lập với chính mình càng khó gấp bội, cần một tinh thần cởi mở, chấp nhận sự thật và ý kiến mới, bất kể có đi ngược lại với những gì ta đã biết trước đây. Nhà văn tài danh F. Scott Fitzgerald từng nói một trí tuệ hạng nhất phải có khả năng nắm giữ trong đầu hai ý kiến đối lập mà vẫn không bị khùng. Tức là nếu mình chỉ nhớ những ý kiến mình đồng tình thôi thì hoặc là mình ngu hoặc là cần xuống Biên Hòa gấp.

Tôi cũng chú ý chọn lựa vấn đề để suy nghĩ. Ta đọc, nghe hay xem cái gì ta sẽ suy nghĩ về cái đó. Tôi thấy không kiểm soát được đầu vào thì khó lòng kiểm soát được đầu ra. Bây giờ chúng ta thường xem điện thoại trước khi đi ngủ và khi mới thức dậy, tức là cái ý nghĩ đầu tiên và cuối cùng mỗi ngày thường là do người khác nhét vào đầu ta. Có thể đó là một dòng trạng thái, một tấm hình, một comment, hay một xì-căng-đan mới nhất đang làm cộng đồng mạng dậy sóng. Tôi rời xa các mạng xã hội một phần vì không muốn người khác quyết định mình sẽ suy nghĩ về chuyện gì, nhưng tôi vẫn còn thói quen xấu không bỏ được là đọc quá nhiều tin tức.

Thời buổi tràn ngập thông tin, tài sản lớn nhất của mỗi người không còn là thời gian nữa mà là sự tập trung. Tôi rất dễ bị phân tâm. Ngồi viết trả lời cho bạn thôi mà tôi đã kiểm tra email 3-4 lần, mặc dù tôi biết là chẳng có email nào mới cả. Đây là một vấn đề lớn mà tôi chưa biết cách khắc phục. Nếu không tập trung được thì không thể suy nghĩ, nói chi độc với chả lập.

Chủ đề 2: Tư Duy Độc Lập- nền tảng của sự phát triển

Sản phẩm của nhóm Học Thuật trực thuộc StudentHope

Trong lần chia sẻ trước chúng ta đã nói về tư duy Phản biện, chúng ta sẽ nhắc lại một ít về nó, tư duy phản biện là tư duy phân tích hoặc là một quá trình tư duy biện chứng gồm phân tích và đánh giá một thông tin đã có theo các cách nhìn khác cho vấn đề đã đặt ra nhằm làm sáng tỏ và khẳng định lại tính chính xác của vấn đề.

Hôm nay chúng ta sẽ chia sẻ với nhau về tư duy độc lập. Có lẽ chúng ta phải đặt ra câu hỏi, vì sao cần phải có tư những thứ tư duy này? Tôi cũng sống vui sống khỏe, và cũng có một ít thành đạt,  liệu nó có lý thuyết quá không? Và liệu nó có thật sự cần thiết? Chúng ta có quyền, và ít nhất một lần trong đời phải đặt ra câu hỏi đó. Nếu bạn cảm thấy hứng thú và nghĩ rằng sẽ có một thay đổi nào đó, xin mời bạn đọc tiếp và đóng góp cho tài liệu, một ngày không xa chúng ta sẽ có một buổi chia sẻ về nó cho sâu hơn và có nhiều ý kiến phản biện hơn.

tư duy độc lập là kỹ năng tư duy phân tích, phản biện, nhất là khi con người phải thường xuyên đối diện với hàng loạt vấn đề đa dạng trong thế giới không ngừng biến động ngày nay. Vậy thì nó có khác với tư duy phản biện không? Tư duy độc lập còn là sự ham muốn của một người để thuyết phục chính bản thân mình rằng những thông tin được đưa ra là sự thực và hợp lý và điều này không giống với tư duy phản biện.

Khi phát triển khả năng độc lập sẽ đem đến cho chúng ta nhiều lợi ích như:

•    Gia tăng lòng tự trọng và sự tự tin

•    Khả năng giải quyết những vấn đề thường gặp trong cuộc sống

•    Biết thương yêu những người xung quanh

•    Khả năng giúp đỡ người khác vượt qua khó khăn

•    Phát triển hình ảnh bản thân và lòng nhiệt huyết ở mức độ cao hơn

GS Pierre Darriulat  đã từng nói “Hãy truyền đam mê nghiên cứu cho lớp trẻ”, khiến chúng ta phải suy nghĩ. GS Pierre Darriulat rất chính xác khi đưa ra nguyên nhân cơ bản và quan trọng nhất khiến chúng ta chưa có một nền khoa học mạnh “Xã hội VN chưa thật sự tôn trọng thích đáng với nghề làm khoa học!” . Thiếu những không gian nơi mà khoa học được quan tâm, trọng vọng, người làm và người học nghiên cứu khoa học không thể phát huy được tư duy độc lập, sáng tạo. Thiếu tư duy độc lập, sáng tạo, người làm và người học nghiên cứu khoa học chỉ “nói theo” những “đơn đặt hàng” hoặc “ý đồ , thậm chí là mệnh lệnh” của người quyết định đời sống kinh tế và sinh mạng chính trị của mình.(dẫn theo Ths. Trần Minh Trọng).

Chúng ta hãy thử hình dung xem liệu chúng ta đã biết tư duy độc lập chưa? Nhà giáo Phạm Toàn đã nói “không chấp nhận một lối giáo dục mà trẻ em đến trường chỉ để tiếp thu kiến thức một cách thụ động. Không tiếp thu hết ở trên lớp học chính khóa thì phải đến lớp học thêm để tiếp thu. Cách làm giáo dục như thế, ông bảo, "sẽ đào tạo ra hàng loạt công dân không có tư duy độc lập, và không có tư duy độc lập sẽ rất dễ trở thành nô lệ". ở đây cũng có sinh viên, chúng ta cũng đang phải đi theo còn đường mòn này.

 Vậy làm thế nào để có tư duy độc lập?

Theo tôi để rèn luyện tư duy độc lập trước hết ta phải rèn luyện tư duy, nghĩa là phải biết nghĩ, chúng ta thấy lạ không? Ai mà không biết nghĩ, nhưng sự thật là chúng ta vẫn bị lừa vì sự không có kiến thức và dĩ nhiên là do chúng ta kém tư duy. Từ sự rèn luyện tư duy, chúng ta biết đặt câu hỏi giả thiết, tìm hiểu nhiều nguồn tài liệu, biết nghĩ khác, dám làm những gì mình nghĩ. Tư duy độc lập cần sự thực hành và quá trình, hãy bắt đầu từ khi bạn nghĩ rằng cần phải có nó.

Chúng ta có thể tham khảo bài viết của Bác Hoàng Tụy, bác Trần Thượng Tuấn v.v… để tự giải quyết cho mình những câu hỏi khó mà có lẽ sẽ theo dõi ta suốt một quá trình! Chúng ta sẽ viết lại các câu hỏi khi nào có cơ hội chúng ta sẽ cùng nhau trả lời, vì viết quá nhiều sẽ có bạn lười đọc lắm.

Để kết thúc xin tặng cho các bạn một câu rất hay “Hãy tạo ra những “người lớn” thực sự chứ đừng  tạo ra những người to về thể xác nhưng  làm việc rập khuân, thụ động như một “đứa trẻ”.” Chúng ta cũng vậy hãy sống như người lớn đừng sống như người máy. Chúng mọi người luôn vui.

Mọi đóng góp xin gửi về hộp mail để tôi hoàn thiên hơn và xác định ngày chia sẻ nếu có nhu cầu!

Bài viết có sử dụng trích dẫn nguyên văn các bài viết của các Gs.

 Nhóm học thuật StudentHope

P/s: đính kèm tài liệu tư duy phản biện

--

Lý Duy Huynh-Trưởng nhóm Học Thuật trực thuộc StudentHope