Tại sao corticoid gây chậm liền sẹo

Lạm dụng Corticoid - một hợp chất kháng viêm được chỉ định trong nhiều bệnh lý khác nhau để điều trị các bệnh lý da liễu cũng như làm đẹp là điều rất nguy hiểm...

Điều trị cho bệnh nhân tại BV Da liễu Quảng Nam. Ảnh: BVDL

Ông Nguyễn Văn Cầm - Giám đốc Bệnh viện (BV) Da liễu Quảng Nam cho biết, gần đây BV tiếp nhận nhiều trường hợp viêm da khá nặng do dị ứng thuốc, trong đó có Corticoid.

“Nhiều bệnh nhân cho biết là vừa trải qua đợt trị liệu, chăm sóc da ở các spa. Tình trạng bệnh nhân thường là da kích ứng nặng, mẩn ngứa, mụn mọc nhiều, da giãn mạch, làn da mỏng, 2 gò má sạm nám loang lổ với hiện tượng “pháo hoa”. Nhiều trường hợp bị tổn thương rất nặng” - bác sĩ Nguyễn Văn Cầm nói.

Corticoid với các tác dụng dược lý hữu ích như khả năng chống viêm và kháng dị ứng mạnh nên thường được bổ sung vào các chế phẩm dùng ngoài da để điều trị các bệnh như viêm da tiếp xúc, chàm, viêm da cơ địa…

Thuốc giúp giảm ngứa ngáy, phù nề, giúp giảm viêm, giảm đau do mụn trứng cá và duy trì làn da mịn màng, trắng sáng hơn với đặc tính ức chế miễn dịch. Do đó, ngày càng nhiều chế phẩm trôi nổi trên thị trường đã bổ sung Corticoid với ngưỡng vượt mức cho phép nhiều lần vào các sản phẩm trị mụn, làm trắng da, lột da. Đây cũng là lý do nhiều cơ sở làm đẹp quảng cáo có thể lột da, trắng sáng tức thì.

Corticoid ngày càng phổ biến qua nhiều con đường khác nhau như bôi ngoài da, uống, tiêm chích. Việc lạm dụng sản phẩm chứa corticoid trong thời gian dài sẽ gây nên những tổn thương nặng nề cho da.

Không chỉ với các cơ sở làm đẹp không được cấp phép điều trị, nhiều phòng khám da liễu tư nhân hiện nay cũng đang có tình trạng làm dụng Corticoid để điều trị các bệnh lý viêm, nhiễm, nấm, chàm... Tùy theo hàm lượng và thời gian sử dụng thuốc mà các tác dụng phụ là khác nhau, trên cơ địa mỗi người cũng là khác nhau. Liều càng cao, nguy cơ gặp tác dụng phụ càng lớn.

Anh Trần T. (phường Hòa Thuận, TP.Tam Kỳ) phải nằm điều trị tại BV Da liễu trong 10 ngày mới hết các triệu chứng do dị ứng thuốc chứa Corticoid liều cao. Khi có vài vết ngứa xung quanh vùng miệng, nghi ngờ bị chàm, anh tìm đến một phòng khám da liễu trên địa bàn và được kê một tuýp thuốc bôi ngoài da. Tuy nhiên, mới chỉ dùng có 1 lần, da mặt anh bắt đầu nổi mụn nước rộp đỏ, gây ngứa ngáy khó chịu và mất thẩm mỹ.

Lo sợ, anh tìm đến BV Da liễu Quảng Nam và được biết đã bị dị ứng thuốc. May mắn nhập viện điều trị kịp thời, nếu để chậm trễ, khả năng bệnh nhân này phải thực hiện lọc máu... “Tôi nghĩ người dân có các bệnh về viêm da thì vẫn nên đến BV, cơ sở y tế để được xét nghiệm và thăm khám kỹ lưỡng” - anh Trần T. nói.

 Bác sĩ Nguyễn Văn Cầm cho biết, việc sử dụng corticoid trong thời gian ngắn từ 1 - 2 tuần đầu thường không gây tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc gặp phải những tác dụng phụ nhẹ, dễ nhận biết như bồn chồn, khó ngủ, hay kích ứng dạ dày.

Tuy nhiên, khi sử dụng trong thời gian dài hoặc dùng đợt ngắn nhưng lặp đi lặp lại nhiều lần dễ gặp phải các tác dụng phụ như ban đỏ, rạn da, teo da, chậm liền sẹo, mụn trứng cá, gây đau thượng vị, loét dạ dày tá tràng, tăng nguy cơ nhiễm trùng, khởi phát nhiễm trùng tiềm tàng, ở các vị trí khác nhau.

“Nhiều cơ sở làm đẹp hiện nay không có chức năng điều trị và thực hiện các tiểu phẫu nhưng họ vẫn làm. Do đó, người dân có nhu cầu nên tìm đến các cơ sở y tế được cấp phép, cũng như nên sử dụng mỹ phẩm tại các cơ sở uy tín, có nhãn mác đường hoàng” - bác sĩ Cầm khuyến cáo.

Khi vào cơ thể bằng nhiều đường khác nhau, gluco-corticoid đều được hấp thu vào máu. Trong máu, 90% gluco-corticoid gắn với protein huyết tương và gây tác dụng dược lý tại các cơ quan. Khi đưa vào cơ thể, gluco-corticoid sẽ tác động lên các tuyến như dưới đồi, tuyến yên, tuyến vỏ thượng thận.

Tác dụng điều trị

Tác dụng chống viêm: Gluco-corticoid kích thích tổng hợp 1 protein là Lipocortin, chất này ức chế hoạt tính của phospholipase A2. Do đó, nó làm giảm tổng hợp cả leucotrien và PG, trong khi đó thuốc NSAID chỉ ức chế tổng hợp PG. Ngoài ra, tác dụng chống viêm của corticoid còn do: ức chế sản xuất kháng thể, ức chế khả năng vận chuyển và tập trung của bạch cầu, cản trở thực bào, hạn chế giải phóng enzym ty lạp thể... Do đó, thuốc có tác dụng chống viêm nhanh, nhưng khi dừng thuốc thì dễ tái phát.
 

Tác dụng chống dị ứng: Dưới tác động của dị nguyên, cơ thể sinh ra IgE, gắn vào các thụ cảm thể đặc hiệu trên mastocyt và bạch cầu E làm hoạt hóa phospholipase C. Men này xúc tác tách phosphatidyl inositol diphosphat ở màng tế bào thành diacyl glycerol và inositol phosphat. Hai chất này đóng vai trò chất truyền tin thứ hai làm các hạt trong bào tương của tế bào giải phóng chất trung gian hóa học gây dị ứng như histamin, serotonin...
 

Gluco-corticoid có tác dụng ức chế men phospholipase C do đó làm ức chế giải phóng các chất trung gian hóa học gây dị ứng.
 

Tác dụng ức chế miễn dịch: Gluco-corticoid chủ yếu tác động lên phản ứng quá mẫn chậm.

Các tác dụng phụ

Chuyển hóa đường: Gluco-corticoid làm tăng sinh đường từ acid amin, tập trung thêm glycogen ở gan. Ngoài ra còn làm giảm tiết insulin và tăng tiết glucagon, do đó gluco-corticoid làm tăng đường máu và có xu hướng làm bệnh đái tháo đường nặng thêm.
 

Chuyển hóa protid: Gluco-corticoid làm giảm nhập acid amin vào tế bào, tăng dị hóa protid làm nhiều tổ chức bị ảnh hưởng: teo cơ, tổ chức liên kết kém bền vững (gây vết rạn da), tổ chức lympho bị teo (tuyến ức, lách, hạch lympho), xương thưa do teo mô liên kết nơi bám của các chất vô cơ (làm xương dễ gãy, dễ bị lún đốt sống, hoại tử vô khuẩn cổ xương đùi).
 

Chuyển hóa lipid: Gluco-corticoid làm tăng dự trữ mỡ ở mặt, ngực, lưng và bụng như dạng Cushing.
 

Chuyển hóa nước và điện giải: Tăng giữ Na+ và nước, tăng thải K+ có thể gây phù, tăng huyết áp. Gluco-corticoid tăng thải Ca++ qua thận, giảm hấp thu Ca++ ở ruột do đối kháng với vitamin D, do đó có xu hướng làm giảm Ca++ trong cơ thể và có thể dẫn tới cường cận giáp trạng và làm xương bị thưa thêm, trẻ em còi xương chậm lớn.

Tác động trên dạ dày: Gluco-corticoid vừa có tác động trực tiếp vừa tác động gián tiếp, làm tăng tiết acid và pepsin, giảm tổng hợp chất nhầy bảo vệ niêm mạc (mucus) do giảm tổng hợp PG E1 và E2 là nguyên chất để tổng hợp nên mucus.
 

Các cơ quan khác: Thần kinh trung ương: lúc đầu kích thích gây lạc quan, sau đó gây rối loạn tâm thần. Tăng đông máu, tăng tế bào máu, giảm bạch cầu E, hủy cơ quan lympho. Do ức chế cấu tạo nguyên bào sợi, ức chế tổ chức hạt nên gluco-corticoid làm chậm liền sẹo các vết thương. Do ức chế miễn dịch nên gluco-corticoid tạo điều kiện cho nhiễm khuẩn và nặng thêm các nhiễm khuẩn có sẵn (nhất là lao).
 

Chỉ định tuyệt đối:

Dùng gluco-corticoid cho bệnh nhân suy vỏ thượng thận cấp, thiếu corticoid bẩm sinh. Ngoài ra, có thể dùng gluco-corticoid để chống viêm (viêm khớp, viêm thần kinh...), chống dị ứng (mày đay, ban đỏ, viêm mũi dị ứng, hen phế quản, sốc phản vệ...), ức chế miễn dịch: ung thư, chống loại bỏ mảnh ghép, các bệnh tự miễn (thấp khớp, luput ban đỏ, viêm quanh động mạch, viêm nhiều cơ, cứng da)...
 

Dùng gluco-corticoid kết hợp hạn chế trong các bệnh như: viêm gan, viêm thận, hội chứng thận hư, tràn dịch màng bụng, màng phổi, viêm ruột, lao...
 

Chống chỉ định:

Không dùng gluco-corticoid cho bệnh nhân viêm, loét dạ dày, hành tá tràng, đái tháo đường, phù, tăng huyết áp, nhiễm khuẩn nặng, nhiễm khuẩn chưa có kháng sinh đặc hiệu, lao, suy giảm miễn dịch nặng.
 

Nguyên tắc khi sử dụng thuốc

Tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn của thầy thuốc về chỉ định, liều lượng thuốc, thời gian và đường dùng thuốc.
 

Không kết hợp với thuốc lợi niệu thải K+ máu, không ăn mặn vì dễ gây phù, tìm liều tối thiểu có tác dụng, theo dõi sát các biến chứng có thể xảy ra bằng lâm sàng và xét nghiệm: thủng, chảy máu dạ dày, loãng xương, viêm cơ, phù, tăng huyết áp, đái tháo đường...

Nguồn: suckhoedoisong.vn