Liệu pháp miễn dịch tự thân Đại học Y

Lần đầu tiên tại Việt Nam, bệnh nhân ung thư có thể được điều trị phương pháp tiên tiến bậc nhất thế giới: Điều trị ung thư bằng tăng cường hệ miễn dịch tự thân. Phương pháp này đang được Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City triển khai nghiên cứu thực hiện.

Để cung cấp cho người bệnh và bạn đọc những thông tin về phương pháp này, phóng viên Cổng thông tin truyenthongkhoahoc.vn đã có cuộc trao đổi với GS - TS Nguyễn Thanh Liêm, Viện trưởng Viện nghiên cứu Tế bào gốc và công nghệ gen Vinmec.

GS.TS Nguyễn Thanh Liêm, Viện trưởng Viện nghiên cứu Tế bào gốc và công nghệ gen Vinmec

GS có thể cho biết: Cơ chế điều trị của điều trị ung thư bằng tăng cường hệ miễn dịch tự thân là như thế nào?

GS.TS Nguyễn Thanh Liêm: Điều trị ung thư bằng tăng cường hệ miễn dịch tự thân là phương pháp điều trị ung thư tiến nhất trên thế giới hiện nay. Nhiều kết quả nghiên cứu trên thế giới đã chứng minh: Những người có hệ miễn dịch tự nhiên mạnh mẽ, có khả năng mắc ung thư thấp hơn; hoặc ngay cả khi mắc ung thư, cơ thể cũng có khả năng chống chọi với bệnh tật tốt hơn. Từ đó, các nhà khoa học trên thế giới đã nghiên cứu phương pháp điều trị ung thư bằng điều trị tăng cường hệ miễn dịch tự thân.

Người bệnh ung thư được tách lọc tế bào miễn dịch từ máu của mình. Các tế bào miễn dịch này được nuôi cấy trong phòng thí nghiệm ở những điều kiện đặc biệt nhằm nhân lên, sau đó hoạt hóa và tiêm lại vào cơ thể người bệnh. Khi phối hợp với các phương pháp điều trị ung thư truyền thống (phẫu thuật, xạ trị, hóa trị), các bác sĩ thấy có thể kéo dài thời gian sống thêm cho người bệnh, ngăn chặn tế bào ung thư di căn.

Tất cả các loại ung thư đều có thể áp dụng phương pháp điều trị này. Tuy nhiên, phương pháp này không thực hiện được ở những người mắc các bệnh tự miễn, ung thư tế bào T hoặc đang dùng các thuốc ức chế thải ghép sau ghép tạng. Kết quả điều trị tỏ ra khả quan: Khi phối hợp áp dụng cùng với các phương pháp điều trị ung thư truyền thống, liệu pháp tăng cường miễn dịch làm tăng 25 – 30% hiệu quả.

Vậy điều trị ung thư bằng tăng cường hệ miễn dịch tự thân có thể áp dụng cho các dạng ung thư nào, thưa GS?

GS.TS Nguyễn Thanh Liêm: Thực nghiệm lâm sàng và các kết quả điều trị cho thấy, phương pháp này có hiệu quả đối với các dạng ung thư khác nhau. Tuy nhiên, đối với ung thư máu thì còn hạn chế. Hiện nay, Mỹ cũng đang thử nghiệm sử dụng tế bào miễn dịch để điều trị ung thư máu với công nghệ khác. Đó là phương pháp nuôi cấy tế bào miễn dịch đồng loại chứ không lấy tự thân của người bệnh. Đương nhiên, yếu tố hòa hợp miễn dịch cần phải được xem xét kỹ càng.

Trên thực tế, bệnh nhân phải có những điều kiện bệnh nhân nào mới có thể áp dụng được phương pháp này?

GS.TS Nguyễn Thanh Liêm: Phương pháp này có ưu điểm rất lớn là an toàn và không có những đòi hỏi khắt khe. Như tôi đã nói ở trên, chỉ cần bệnh nhân ung thư đó không bị mắc bệnh tự miễn, không bị ung thư tế bào T hoặc đang sử dụng thuốc chống thải ghép sau ghép tạng là có thể điều trị được bằng phương pháp này, bởi bản chất của công nghệ điều trị là tăng tăng cường miễn dịch tự thân.

Người Việt sẽ được hưởng công nghệ tiên tiến

Trên thế giới, phương pháp điều trị ung thư bằng tăng cường hệ miễn dịch tự thân đã được triển khai như thế nào và kết quả áp dụng ra sao, thưa GS?

GS.TS Nguyễn Thanh Liêm: Năm 2013, Tạp chí Science của Mỹ - Tạp chí khoa học nổi tiếng thế giới đã đánh giá: Điều trị ung thư bằng tăng cường hệ miễn dịch tự thân là công nghệ đột phá trong điều trị bệnh ung thư của thế giới. Hiện nay, quốc gia đi đầu trong công nghệ điều trị này là Nhật Bản. Năm 1999, tại Nhật lần đầu tiên tạo ra thành công môi trường nuôi cấy tế bào miễn dịch. Từ đó, rất nhiều quốc gia trên thế giới đã bắt đầu nghiên cứu áp dụng liệu pháp tăng cường hệ miễn dịch tự thân điều trị ung thư. Năm 2012 – 2014, đã có khoảng 7.000 bệnh nhân ung thư được điều trị bằng phương pháp này. Đến nay, con số bệnh nhân ung thư được điều trị bằng hệ miễn dịch tự thân đã tăng lên 13 – 14 nghìn người.

Cơ sở vật chất của Vinmec sẵn sàng cho phương pháp điều trị ung thư bằng phương pháp hệ miễn dịch tự thân.

Thưa GS, ông có thể nói rõ và cụ thể về hiệu quả điều trị ung thư khi sử dụng tăng cường hê miễn dịch tự thân như thế nào?

GS.TS Nguyễn Thanh Liêm: Nhiều kết quả nghiên cứu lâm sàng và điều trị thực tế được công bố trên các tạp chí khoa học uy tín hàng đầu thế giới cho thấy, 60% bệnh nhân điều trị ung thư bằng phương pháp này có thể kéo dài khả năng sống của người bệnh thêm 5 năm. Tuy nhiên, con số này cũng tùy thuộc thể trạng từng bệnh nhân và từng loại ung thư khác nhau. Điều quan trọng, phương pháp này rất an toàn, không có phản ứng phụ.

Ở Việt Nam và ở Bệnh viện đa khoa quốc tế Vinmec Times City, phương pháp này sẽ được áp dụng như thế nào, thưa GS?

GS.TS Nguyễn Thanh Liêm: Từ tháng 6 vừa qua, chúng tôi đã cử các chuyên gia về công nghệ tế bào đi đào tạo tại Nhật. Hiện nay, tại Bệnh viện đa khoa quốc tế Vinmec Times City, chúng tôi đã chuẩn bị sẵn sàng về trang thiết bị cơ sở vật chất cũng như nhân lực để bắt đầu áp dụng và dự kiến tháng 12 tới đây sẽ thực hiện ca đầu tiên.

Thưa GS, Bệnh viện đa khoa quốc tế Vimec Times City đã công bố những kết quả đầu tiên từ Đề tài nghiên cứu ghép tế bào gốc điều trị bại não cho bệnh nhi, gây được tiếng vang lớn. Đây là kết quả từ đề tài khoa học cấp Nhà nước do Bộ KH&CN tài trợ. Vậy, với phương pháp điều trị ung thư bằng tăng cường hệ miễn dịch tự thân, các nhà khoa học, bác sĩ của bệnh viện có ý định đăng ký một đề tài nghiên cứu khoa học nào để hệ thống hóa phương pháp từ lý thuyết đến điều trị?

GS.TS Nguyễn Thanh Liêm: Chúng tôi đã đăng ký đề tài này với Bộ Y tế và đã được phê duyệt. Đề tài sẽ được thực hiện trong 1 năm. Sở dĩ chúng tôi mạnh dạn đăng ký với thời gian ngắn, bởi chúng tôi nhìn thấy hướng nghiên cứu rất khả năng, tiềm năng nắm bắt công nghệ của các nhà khoa học trong dự án. Người bệnh ung thư ở Việt Nam đang gia tăng trong những năm gần đây và rất cần được tiếp cận với những phương pháp điều trị tiên tiến nhất, đem lại hiệu quả cao. Mong muốn của chúng tôi là nghiên cứu để phương pháp này trở thành một công nghệ được áp dụng phổ biến tại Việt Nam. Chúng tôi sẽ chuyển giao công nghệ này cho các bệnh viện để nhiều người bệnh được hưởng phương pháp chữa bệnh tiên tiến thế giới nhưng từ chính người Việt Nam làm chủ và thực hiện.

Vâng! Cảm ơn những thông tin rất bổ ích mà GS đã chia sẻ. Mong rằng các đề tài khoa học của Vinmec sẽ sớm có kết quả.

Chiều ngày 27/10, tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City đã diễn ra hội thảo “Ứng dụng liệu pháp tăng cường hệ miễn dịch điều trị ung thư”. Hội thảo có sự tham gia của GS Jean Pierre Marolleau, Trưởng khoa Huyết học và Liệu pháp tế bào Bệnh viện Đại học Amiens - Picardie – cơ sở SUD (Pháp) với bài trình bày “Cập nhật điều trị đích và miễn dịch u lympho, đa u tủy xương & leukemia”. Bên cạnh đó là bài tham luận đáng chú ý “Cập nhật điều trị miễn dịch: Ung thư phổi, ung thư vú, ung thư tiêu hóa” của BS Elizabeth Carola, Trưởng khoa Ung bướu, Bệnh viện cộng đồng phía Nam Oise (Pháp).

Có thể nói, những thông tin cập nhật nhất về phương pháp điều trị ung thư bằng tăng cường hệ miễn dịch tự thân trên thế giới đã được trình bày tại hội thảo này.

Bài và ảnh: Minh Châu

Theo truyenthongkhoahoc.vn

Bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Bá Trung - trưởng khoa điều trị tổng hợp - chăm sóc người bệnh điều trị ung thư tại Bệnh viện Ung bướu TP.HCM - Ảnh: DUYÊN PHAN

Đến nay đã có hàng chục bệnh nhân được áp dụng phương pháp này. Chi phí điều trị ở phía nam hiện là 2,1 tỉ đồng.

Những bước đi âm thầm

GS.TS Tạ Thành Văn, phó hiệu trưởng ĐH Y Hà Nội, là học trò của GS Tasuku Honjo, đồng chủ nhân của giải Nobel y sinh năm 2018.

GS Văn bắt đầu làm nghiên cứu sinh ở Nhật Bản từ 1994-1995, 1996 ông theo học ở Mỹ đến 1999 và vẫn cảm thấy chưa ổn, năm 1999 GS Văn quay lại Nhật Bản học tiếp đến năm 2003 và đó là thời gian ông là học trò của GS Honjo.

Nhưng cơ duyên của việc áp dụng phương pháp tế bào miễn dịch trị liệu cho bệnh nhân ung thư ở Việt Nam, đề tài có hướng tiếp cận tương tự với hướng nghiên cứu của các tác giả đoạt Nobel y sinh 2018 lại đến từ một nhóm chuyên gia khác của Nhật Bản.

"Ban đầu trước khi đàm phán, phía Nhật Bản dự định bán công nghệ này cho Việt Nam, sau này họ đã chuyển giao miễn phí cho chúng tôi nghiên cứu, chỉ thu phí bản quyền khi phương pháp được áp dụng điều trị chính thức" - GS Văn chia sẻ.

Quy trình điều trị của một đề tài khoa học cấp bộ đang được thực hiện tại Trung tâm nghiên cứu gen và protein - Đồ họa: V.CƯỜNG

Theo GS Văn, để tiếp cận hướng điều trị này, các nhà khoa học của Trung tâm nghiên cứu gen và protein ĐH Y Hà Nội đã được Bộ Y tế cho phép thực hiện một đề tài khoa học cấp bộ kéo dài trong 3 năm (hiện đề tài đang thực hiện ở năm thứ 2).

Dự kiến có 70 bệnh nhân mắc 5 loại ung thư, trong đó có ung thư phổi, vú, đại trực tràng, ung thư gan giai đoạn 3b và 4 (giai đoạn muộn) được lấy từ 10-30ml máu/bệnh nhân, phân lập, biệt hóa và nhân nuôi tế bào miễn dịch lên gấp nhiều lần so với ban đầu, rồi truyền tự thân lại cho bệnh nhân.

Tổng số mỗi bệnh nhân được truyền 6 lần tế bào miễn dịch trong vòng 3 tháng. Cho đến nay, đã có 15 bệnh nhân được áp dụng phương pháp này và hàng trăm bệnh nhân ung thư khác đề nghị được đưa vào danh sách chờ.

PGS Trần Huy Thịnh (Trung tâm nghiên cứu gen và protein ĐH Y Hà Nội) chia sẻ trong 15 bệnh nhân đầu tiên được áp dụng phương pháp tế bào miễn dịch trị liệu, điều ông nhận thấy là chất lượng sống của bệnh nhân được cải thiện, các kết quả khác về giảm kích thước khối u, khỏi bệnh ung thư hay kéo dài sự sống của bệnh nhân thì cần thời gian theo dõi.

Vì những bệnh nhân đầu tiên được truyền tế bào miễn dịch trị liệu ung thư mới từ tháng 2-2018, cho đến nay mới khoảng 8 tháng, chưa đủ thời gian để đánh giá các yếu tố này.

"Trong số các bệnh nhân đã áp dụng phương pháp này, có một bệnh nhân hơn 70 tuổi bị ung thư đường tiêu hóa giai đoạn muộn. Trước khi được trị liệu thì mỗi ngày bệnh nhân phải uống một viên giảm đau liều cao và hầu như chỉ nằm, ngồi, không thể vận động nhiều.

Nhưng sau khi trị liệu, bệnh nhân không phải uống thuốc giảm đau, có thể trông cháu khoảng 5 giờ mỗi ngày và đã tham dự được một chuyến đi miền Nam thăm họ hàng theo tâm nguyện, điều mà trước điều trị bệnh nhân không thể nghĩ mình sẽ làm được" - PGS Thịnh cho biết.

​Người bệnh tốn bao nhiêu?

Nghiên cứu liệu pháp điều trị miễn dịch với các kháng thể đơn dòng (monoclonal antibodies) - Ảnh: REUTERS

Tiến sĩ Lê Tuấn Anh - phó giám đốc trung tâm ung bướu (Bệnh viện Chợ Rẫy) - cho biết hiện nay tại đơn vị có hai dạng điều trị bằng liệu pháp miễn dịch gồm bệnh nhân dùng thuốc thử nghiệm phục vụ nghiên cứu và bệnh nhân dùng thuốc chính thức.

Hiện tại có khoảng 5 bệnh nhân ung thư được dùng thuốc điều trị chính thức, hiệu quả điều trị khá khả quan.

Về chi phí điều trị, tiến sĩ Tuấn Anh cho biết đắt vượt trội so với các liệu pháp trước đây và đó là trở ngại chính cho bệnh nhân muốn tiếp cận điều trị bằng liệu pháp này. Nguyên nhân của sự đắt đỏ này khá dễ hiểu bởi đây là liệu pháp mới, hiệu quả cao hơn các phương pháp trước đây.

Theo đó, một phác đồ điều trị phổ biến của liệu pháp này cần hai lọ thuốc cho một chu kỳ điều trị, kéo dài trong khoảng thời gian từ 1-2 năm và người bệnh phải trải qua khoảng 18 chu kỳ. Trong đó, một chu kỳ người bệnh phải chi khoảng 120 triệu đồng, tức người bệnh phải chi trên 2,1 tỉ đồng để điều trị một phác đồ.

Trong khi đó tại phía Bắc, giá thành cho mỗi đợt điều trị bằng phương pháp tế bào miễn dịch trị liệu hiện khoảng 800 triệu đồng/liệu trình 6 chu kỳ trong vòng 3 tháng (giai đoạn hiện nay). So với nhiều phương pháp điều trị mới (như điều trị bằng thuốc nhắm đích) thì giá thành này chưa phải là quá cao.

Tuy nhiên theo GS Văn, vẫn cần áp dụng tổng hợp các phương pháp điều trị ung thư, như giai đoạn sớm thì vẫn là hóa trị, xạ trị, phẫu thuật, bệnh nhân điều trị bằng thuốc nhắm đích có hiệu quả tiếp tục điều trị, còn liệu pháp tế bào miễn dịch áp dụng cho bệnh nhân giai đoạn muộn (3b và 4), hướng đến cải thiện chất lượng sống của bệnh nhân.

Điểm ưu việt nữa của phương pháp là không có tác dụng phụ do tế bào miễn dịch được truyền cho bệnh nhân là tế bào tự thân.

Bảo hiểm y tế chưa chi trả cho phương pháp điều trị miễn dịch

Theo bác sĩ Bùi Ngọc Lan (trưởng khoa ung bướu Bệnh viện Nhi T.Ư), chi phí điều trị, đi lại, ăn ở, tiền thuốc trung bình của một bệnh ung thư Việt Nam là 179 triệu đồng/năm theo các phương pháp đã có trước đây và được bảo hiểm chi trả.

TS Lê Đức Dũng (Phòng thí nghiệm nghiên cứu ung thư máu và ghép tế bào gốc, Bệnh viện Đại học Wuerzburg, Đức):

Chưa thể áp dụng đại trà

Trả lời câu hỏi của chúng tôi về tình hình nghiên cứu hiện nay cũng như khả năng ứng dụng của trị liệu miễn dịch trong tương lai gần, GS.BS Andreas Beilhack từ Bệnh viện Đại học WB (Đức) cho biết: Nghiên cứu và phát triển trị liệu miễn dịch hiện đang rất sôi động, đã tiến một bước rất xa, có một số thuốc đã được cấp phép. Tuy nhiên mức độ hiệu quả của các thuốc này cũng chỉ tương đối và chỉ có hiệu quả trên một số loại ung thư. Chỉ khoảng 20-30% số bệnh nhân ung thư phổi, ung thư da có tác dụng, có thể kéo dài sự sống lâu hơn so với các phương pháp điều trị truyền thống.

Để điều trị hiệu quả trị liệu miễn dịch cần phối hợp với các phương pháp điều trị như phóng xạ, hóa trị, phẫu thuật. Còn về tương lai thì trị liệu miễn dịch rất hứa hẹn, vì thực tế các nghiên cứu và thử nghiệm trị liệu miễn dịch trên thế giới cũng chỉ mới thực hiện trong mấy thập niên gần đây.

Lợi thế của trị liệu miễn dịch thường an toàn hơn so với xạ trị và hóa trị, phát huy được hệ miễn dịch của cơ thể để chống lại tế bào ung thư. Nhưng bên cạnh đó, kinh nghiệm từ các cuộc thử nghiệm trên người cho thấy các loại thuốc sinh học này thường gây ra những phản ứng thái quá của hệ miễn dịch gây nguy hiểm tính mạng.

Để phát triển được một loại thuốc thường rất lâu và rất tốn kém, lên đến hàng trăm triệu đến hàng tỉ USD, và chỉ có một tỉ lệ nhỏ thuốc có thể vượt qua được các cuộc thử nghiệm để đem ra thị trường.

Một số thuốc trị liệu miễn dịch cũng chỉ vừa được cấp phép ít năm gần đây. Đó chính là lý do các thuốc trị liệu miễn dịch rất đắt và khó áp dụng đại trà trong tương lai gần. Thêm vào nên dùng thuốc trị liệu miễn dịch hay không phụ thuộc rất nhiều vào từng cá thể, bác sĩ sẽ chỉ định áp dụng hay không tùy vào các chỉ số xét nghiệm của từng bệnh nhân.

Theo GS.BS Adreas Beilhack, thử thách lớn nhất của chúng ta hiện nay là tại sao khoảng 70% bệnh nhân còn lại không có tác dụng với một số thuốc đã kiểm nghiệm, và còn nhiều loại ung thư khác trị liệu miễn dịch chưa có hiệu quả. Do đó thế giới cần tập trung nghiên cứu các cơ chế mới cũng như thử nghiệm các biện pháp điều trị vào các cơ chế mới được phát hiện.

Tế bào miễn dịch trị ung thư: tăng cơ hội sống

LAN ANH - D.KIM THOA