Ví dụ về thời gian trong triết học
Dưới đây là một bài viết bàn về khái niệm và quan điểm về thời gian của ông Đặng Ngọc Thủy, nhà nghiên cứu vật lý nghiệp dư. Bài viết tất nhiên mang nhiều quan điểm cá nhân, không nằm trong giới hạn đúng/sai của vật lý hiện đại. Mặc dù vậy, bài viết có nhiều phân tích và phản biện đáng chú ý. VACA xin giới thiệu cùng các độc giả. Một góc nhìn triết học về thời gian (Bài viết ban đầu có tên là "Thời gian, dưới cách nhìn của Phật giáo", tuy nhiên khi đưa lên website này, chúng tôi đã dùng một tên cho phù hợp hơn) Thời gian là một khái niệm rất mênh mông, từ nhận thức đi đến định nghĩa. Phải chăng nó là một hình thái tự thể nhưng vô hình của tự nhiên, nghĩa là vẫn có...tựa như không gian? Các nhà triết học và các nhà khoa học lớn từ cổ chí kim từng bàn luận nhiều về nó với đủ mọi luận điểm nhưng vấn đề vẫn chưa được giải quyết thỏa đáng bằng một công nhận nhất quán, ngày càng chìm sâu vào một mớ triết lý bòng bong rối rắm, mù mờ, phủ nhận rồi lại thừa nhận dưới một tiêu chuẩn cũng tương đương! Dù sao, có thể nói mà không sai : “Cho đến thời điểm hiện nay, khoa học (và cả triết học) còn chưa thống nhất hoàn toàn: ‘Thời-Gian’, nó là cái gì?”. Vì thế, chính nó lại là lối thoát hay có câu giải đáp, dù khá mập mờ : - ‘Thời gian sẽ trã lời!’. Nhưng hiện tại bây giờ trong khi chờ đợi nó trã lời, nếu không giải quyết rốt ráo vấn đề thì không thể bàn thảo thêm được gì mới mẽ về cái gọi là thời gian co dãn trong thuyết tương đối. Nó cần được mổ xẽ ngay lập tức (!) để đưa ra một quan điểm về nó với ‘tính thời gian mới’. Nếu không vậy, không thể nào thoát ra được mớ xiềng xích lẩn quẩn, nối kín rồi lại xoay quanh. Dùng cái này để định nghĩa cái kia rồi đem cái kia định nghĩa lại cái này! Có thời gian mới có vận tốc, có chuyển động (vận tốc) mới sinh ra thời gian!Nhân loại thích rắc rối vì luôn gây ra rắc rối! Quay cuồng cuốn theo vòng xoáy của khái niệm và đang dần chết chìm trong đó! Tốt nhất là bải bỏ nó (thời gian) nếu có thể được, vì không thể cắt ra để tạo lối thoát (không thể định nghĩa). Bản thân của một hệ khép kín là bất toàn, và không có lối mở. Tự nó không thể dùng định nghĩa lại nó để có thể hiểu được đầy đủ về nó, tương tự như việc học tiếng Anh với một giáo viên người Anh...nhưng ông ta không biết tiếng Việt (?). Số lượng thông tin được tiếp nhận từ ông ta qua cử chỉ không đủ để hiểu rõ, thậm chí nhiều khi không thể hiểu được trong một số trường hợp. Ông ta và học viên cần được bổ trợ từ bên ngoài bằng từ điển song ngữ. - Khoa học chọn bất toàn nhưng logic hơn là vẹn toàn nhưng phi logic (PhamVietHưng’s Home). Người viết hướng về cách thứ hai và đã trãi qua nhiều năm suy tư (đôi khi, thỉnh thoảng) để đi đến nhận định đấy. Tất nhiên phải đọc và phân tích nhiều quan điểm, trường phái triết học, trước khi nhận ra triết lý của phật giáo là tương đồng, có đầy đủ ý nghĩa tốt nhất để giải thích vấn đề do không có một nghiệm toán học nào có thể cho ra được hình dạng cái gọi là ‘thời gian’...(!) vì nó đang là một tiên đề của logic, phần cơ bản và ít ỏi nhất, sử dụng mà không có, không thể, hay không cần định nghĩa. Toán học có thể cho ra dây (lý thuyết dây, cái cơ bản của vật chất) chứ không thể cho ra bộ phận của toán học, cái logic không có cụ thể và chỉ là luận lý hình thức. Hình như có một nhà tư tưởng nào đó có ví von rằng : “Con người đang bị khóa trong một cái chuồng (khái niệm) do mình tạo ra..., trong đó còn nhồi nhét thêm một số con kỳ quái gì đó (logic hình thức v.v..), đã không cho nó ăn uống đầy đủ mà lại còn cắt thêm cái đuôi của nó. Giờ đây, nó đang nhìn chúng ta như bửa trưa cho cái bụng lép kẹp của nó!”. Bài này chỉ xem là một tham luận nhỏ, nó không thuộc về tiêu chí phổ thông vì tính phi khoa học của nó theo tiêu chuẩn khoa học hiện nay. Tuy vậy, cũng hy vọng trong tương lai các luận điểm này được chú ý nhiều hơn và tìm ra được cách đưa vào dòng chính bằng một hệ mới phù hợp.Bài viết đưa ra thêm quan điểm về vấn đề sau khi đọc hai bài viết trước và sau cùng nội dung chủ đề “Thời gian là gì?” của tác giã Đặng Vũ Tuấn Sơn trong trang Thienvanvietnam.org (VACA). Là bài viết về thời gian với các nhận định thuộc tính tự nhiên (bài cũ), tính nhân quả, tiến trình (bài mới), theo truyền thống và như vậy, có khác biệt quan điểm về vấn đề đấy với người viết dù nội dung đưa ra được lập luận súc tích khó thể bác bỏ (hàm chứa khái niệm entropy)! Tôi vẫn gởi đầu tiên các bài viết mới của mình về cho người phụ trách trang VACA. Bài viết là một trích đoạn trong bài Vũ trụ luận mới, một phiên bản nâng cấp khá dài của các bài cũ nên người viết tách ra và xây dựng lại như là một bài theo chủ đề riêng để đăng gởi. Việc này không thuận lợi và rõ ràng khi luận giải vì chúng có liên quan với nhau, xen chung nhưng nằm trong các phạm trù khác thiên về logic hơn. Sẽ rõ rệt hơn khi đọc bài tổng hợp hoàn thành sau này.Bắt đầu từ khái niệm ‘Thuộc tính’ là cái gì? Nó thuộc về lỉnh vực triết học về tự nhiên hay triết luận của tư duy, khái niệm này nằm trong bản thể hay nhận thức, hay cả hai vì không thể tách ra. Đôi chổ không thể tách được nhận thức thuần túy và lý tính vật chất, cái cơ bản. Còn tính nhân quả trong tự nhiên có khác biệt với luật nhân quả trong triết học nhân văn. Hảy còn quá mơ hồ khi cho là một số thuộc tính riêng nào đó của vật chất lại do cảm quan nhận thức xác định. Ví dụ : - Ánh sáng được con người, sinh vật, nhận thức qua các màu sắc nhưng kỹ thuật hiện đại cũng xác định được nó qua các tần số. Như thế ánh sáng có thuộc tính cơ bản khách quan của nó nhưng cũng được nhận biết bằng nhận thức có tính chủ quan! Còn thuộc tính nặng cứng của cục sắt, lỏng của nước, hay lạnh của băng đá thì rõ ràng rồi, có thể đối chiếu bằng cụ thể và là lý tính tự nhiên của vật chất, mặc dù vẫn cần đến xác định bằng nhận thức. Nếu không, điều này chẳng có ý nghĩa gì cả và như thế, không có khái niệm thuộc tính tự nhiên vì tự nhiên không biết được và phân biệt được các thuộc tính này để gọi là thuộc tính của riêng nó và thậm chí, chẳng biết được là...có nó. Chúng nó (vật chất) bằng phản xạ đàn hồi (bức xạ) ánh sáng từ nguyên tử của nó đã cho phép chúng ta nhìn thấy được chúng, hay nói một cách khác chủ động hơn...chính chúng nó đang nhìn về chúng ta chứ không phải chúng ta đang ngắm nhìn chúng. Nếu vật chất không có khả năng này thì con người chẳng thấy cái gì cả...dù giửa ban ngày (?), tất cả là tối đen như mực! Bản chất thế giới này vốn vô nghĩa...!Thuộc tính riêng tự nó là vô nghĩa nếu không có ‘so sánh’ để xác định được sự khác nhau giửa các thuộc tính. Như vậy để xác định, phải có sự tham gia của ý thức và ý thức gắn cho nó một thuộc tính riêng căn cứ vào đặc trưng của nó. Như vậy, đây có phải là thuộc tính cơ bản và khách quan hoàn toàn, đứng ngoài ý thức hay không! Còn vị đắng của thuốc, cay của ớt, thơm của hoa, ngọt của đường thì như thế nào...? Sao con két ăn được nhiều ớt mà chúng ta thì không, trẽ em thì không thích khổ qua vì nó đắng nhưng người lớn lại thấy ngon và cả hai đều thích đường? Ngọt, đắng củng chỉ là các khái niệm dùng để chỉ cảm giác cảm nhận được từ loại chất đó mà chỉ mổi chủ thể biết rõ được nó đối với mình là như thế nào! Từ đó qua kinh nghiệm cộng đồng trở thành nhận định chung (theo ý của ‘Bản đồ hành trình tâm linh’, Sayadaw U. Jotika). Nó cũng có tiêu chuẩn, thang độ và có thể phân định bằng các phương pháp định lượng phân tử, với ngưỡng nồng độ các chất tạo vị mùi khác nhau, với vị này mùi này có cấu trúc phân tử khác hơn so vị kia mùi kia. Vậy, có nên cho đó là thuộc tính cơ bản tự nhiên của loại đường, loại hoa, được không (?), hay chỉ có mổi khả năng của ý thức nhận biết được! Hoặc cần phải đi sâu thêm, rơi ra ngoài khuôn khổ thông thường! Người viết thực sự không trã lời chính xác được câu hỏi này! Vì bị treo lơ lững trong ngôn ngữ (Niels Bohr).Như vậy, khái niệm không chỉ còn là một cái chuồng dùng để bảo vệ những gì bên ngoài với cái nguy hiểm ở bên trong, hoặc bảo vệ cái bên trong tách khỏi tác động không mong muốn từ bên ngoài hay cô lập điều gì đó trong một khuôn khổ quy định. Không chỉ dừng lại tại đó, nó bắt đầu thể hiện như một cái thòng lọng bằng thép chắc chắn nhất mà con người có thể tạo ra trong lịch sử...chỉ để dùng cho chính mình. Chúng ta đã từng kêu to : -‘Thà chết còn hơn mất tự do’! Phải có tự do tuyệt đối và đau khổ, cắn rứt, cay cú khi ai đó cắt xén bớt đi...dù là vợ của mình (?). Một tư tưởng, một nhận thức về tự do trong khi vẫn chấp hành cái thòng lọng khái niệm. Nó đang mỉm một nụ cười bí ẩn! Vì rằng muốn được tự do chính là phải hạn chế nó, muốn được yêu thương phải giảm bớt thương yêu. Quy giảm và mâu thuẩn có trong triết lý nhân sinh của Lão Tử. Khái niệm thuộc tính mặc nhiên đã bàng bạc xuất hiện trong khái niệm nhân quả, tiến trình. Nó ‘có’ mặt trong nguyên nhân và tất yếu phải ‘có’ mặt trong kết quả như một sở hửu của nó, mọi người đều nghĩ là như vậy. Chúng ta đã quên đi bản chất của sự việc vì ‘thói quen ăn sâu từ lâu lắm’ của nhận thức trong cuộc sống thường nhật. Dưới quan điểm phong kiến tính sở hửu đôi khi được mặc định như là một tất định tự nhiên thay vì là một quyền được pháp định. Nó được chế định bằng ước lệ xã hội thời ấy. Ví dụ, hôn nhân thời đó cho phép sở hửu những cái gì do hôn ước mặc nhiên, tỷ như sở hửu vợ của mình (xuất giá tòng phu, xuất phu tòng phụ!) tệ hại hơn khi có nơi phu tử thì phụ phải tử. Phụ không có một pháp quyền tự nhiên của riêng mình hoặc có thì quá tối thiểu, hạn chế; mặc dù họ là một thực thể tách rời chẳng có liên quan gì đến phu, ông chồng của bà ta, hay được làm ra từ cái xương sườn của Adam như Eva thời nguyên thủy...! Nhưng nó được ‘quy định’ là có liên quan và phải phụ thuộc, vì...‘Tề gia mới trị được quốc’! Thánh nhân Khổng Phu Tử đã nói như vậy thì cứ ý như thế mà thực hiện. Tóm lại, với diễn giải vừa rồi người viết muốn nhấn mạnh cái ý : Thuộc tính hay sở hửu là một thói quen của nhận thức, do con người đặt ra chứ vật chất ‘tự nó’ không có sở hửu cái gọi là thuộc tính, nó không thể biết được cái thuộc tính của mình. Chúng ta bằng nhận thức đã đặt cho nó cái thuộc tính đó cho nó mà vốn dĩ Tác giả: Đặng Ngọc Thủy THIÊN VĂN VIỆT NAM - VACA Page 1 of 8 |